Nghiên Cứu Lịch Sử

 Cù Tuấn dịch từ The Guardian.

Cuộc khủng hoảng Ukraina đang thống nhất các nền dân chủ ở châu Âu và Thái Bình Dương nhưng làm phức tạp mối quan hệ của Trung Quốc, Ấn Độ và các quốc gia vùng Vịnh.

Volodymyr Zelenskiy nói với Hội đồng Châu Âu: “Hãy quyết định xem bạn theo bên nào”, khiến một sự lựa chọn đang ngày càng trở nên khó tránh khỏi, khi bạo lực tuyệt đối của cuộc xâm lược Ukraina của Nga đã phân chia thế giới thành hai phe.

Phe sát cánh với người Nga ngày càng trở nên dễ xác định hơn với mỗi ngày chiến tranh trôi qua. Bảng mã màu tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc trong những tuần gần đây, ghi lại các phiếu bầu về các nghị quyết phản đối cuộc tấn công và kêu gọi ngừng bắn, là không thể rõ ràng hơn.

Trong số 193 quốc gia thành viên có đại diện tại LHQ, chỉ có năm quốc gia có màu đỏ phản đối nghị quyết: Nga, Belarus, Triều Tiên, Syria và Eritrea – một câu lạc bộ kín của các chế độ chuyên quyền và toàn trị với các hồ sơ nhân quyền đáng sợ.

Màu đỏ trên bảng của các nước này đã bị vây trong một biển màu xanh, với ít nhất 140 quốc gia đã ủng hộ các biểu hiện lên án Nga tại Đại hội đồng thế giới.

Hầu hết trong số đó là các nước có nền dân chủ, nhấn mạnh một trong những chủ đề trong triển vọng chính sách đối ngoại của Joe Biden, rằng thế giới đang tiến tới một cuộc đấu tranh quyết định giữa chế độ dân chủ và chế độ chuyên quyền, mà kết quả là không chắc chắn và do đó đòi hỏi sự tham gia tích cực của các quốc gia dân chủ.

“Điều quan trọng nhất mà chúng tôi phải làm ở phương Tây là đoàn kết”, Biden tuyên bố tại hội nghị thượng đỉnh EU hôm 24.3, đánh dấu lần đầu tiên một tổng thống Mỹ tham dự cuộc họp của Hội đồng châu Âu.

Các quan chức Mỹ rất vui khi thấy cuộc xâm lược Ukraina đã gắn kết các đồng minh của Mỹ ở châu Âu và Thái Bình Dương lại với nhau vì mục tiêu toàn cầu, với Nhật Bản, Australia, Hàn Quốc và New Zealand đều tham gia vào các lệnh trừng phạt.

“Sự hấp dẫn của Ukraina là rất phổ biến, vượt qua các rào cản và nó là rất sâu sắc. Điều này vượt qua cả lằn ranh giữa châu Âu và châu Á ”, một quan chức cấp cao của Mỹ cho biết. “Đây là biểu hiện của sự hiểu biết mà chúng ta chia sẻ, một sự tham gia cùng tiến bộ.”

Vị quan chức này chỉ ra một lý do thứ ba, mà ông cho rằng đó là lý do quyết định nhất. “Các đối tác châu Á của chúng tôi không muốn Ukraina trở thành hình mẫu về cách có thể giải quyết các vấn đề ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, đặc biệt vì nó liên quan đến một số địa điểm như Đài Loan.”

Tuy nhiên, giữa rừng màu xanh lá cây trên bảng điểm của Liên Hợp Quốc, cũng có một mảng màu vàng trung lập, với 38 quốc gia bỏ phiếu trắng vẫn còn đứng giữa trong cuộc bỏ phiếu gần đây nhất vào ngày 24/3. Những quốc gia đó bao gồm các quốc gia đông dân nhất thế giới, Trung Quốc và Ấn Độ, đại diện cho hơn một phần ba dân số toàn thế giới. Và ngoài những những quốc gia bỏ phiếu trắng, có nhiều quốc gia đã chỉ trích Matxcơva mà không thực hiện bước tiếp theo là áp đặt các lệnh trừng phạt.

Câu hỏi của Tổng thống Ukraina Zelenskiy trước Hội đồng châu Âu về việc đứng về phía nào được nhắm thẳng vào Viktor Orbán, thủ tướng Hungary, với việc chính phủ của ông đã bỏ phiếu cho một nghị quyết của Liên hợp quốc lên án cuộc tấn công Ukraina, nhưng đã kiên quyết phản đối các lệnh trừng phạt năng lượng, từ chối cung cấp vũ khí cho Ukraina , hoặc thậm chí không cho vũ khí chuyển tới Ukraina được đi qua lãnh thổ của mình.

“Không có thời gian để do dự. Đã đến lúc phải quyết định,”Zelenskiy cảnh báo Orbán, lưu ý rằng số người chết vì cuộc chiến đang ngày càng gia tăng. Tổng thống Ukraina đã có nghiên cứu về các nhà lãnh đạo đồng cấp của mình, và nhận thức rõ rằng Orbán đang phải đối mặt với thách thức mạnh mẽ từ lãnh đạo đối lập Péter Márki-Zay, người đang sử dụng lập trường không được công chúng ủng hộ của Thủ tướng Orbán đối với Ukraina để tạo tính thế có lợi cho mình, nhằm cáo buộc Orbán vì đã mang lại “sự xấu hổ cho Hungary”.

Một số phiếu trắng đáng chú ý khác mang tính lịch sử, như Nam Phi, vốn được thúc đẩy do mối quan hệ cũ giữa Đại hội Dân tộc Phi và Matxcơva. Những quốc gia khác có thể đã đổi phe nhóm.

Trong hội đồng an ninh Liên Hợp Quốc, Mỹ và các đồng minh của họ đặc biệt khó chịu trước vai trò phi cam kết của Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), thường được coi là đồng minh đáng tin cậy của Mỹ ở Trung Đông. Nhưng càng ngày, người cai trị trên thực tế của Tiểu vương quốc này, Mohamed bin Zayed Al Nahyan, đã tìm thấy lý do chung với Matxcơva trong việc chống lại nền dân chủ và Hồi giáo cực đoan trong khu vực. Thái tử của Abu Dhabi đã từ chối các cuộc gọi từ Biden, khiến Washington tức giận chỉ hơn một tuần trước khi mời nhà độc tài Syria do Nga hậu thuẫn, Bashar al-Assad, đến thăm UAE với cấp độ nhà nước, mở ra một cánh cửa thoát khỏi sự cô lập.

Trong cuộc chiến đấu giữa các nền văn minh này, lá phiếu đổi phe quan trọng nhất là Ấn Độ, một quốc gia dân chủ lớn không phản đối cuộc tấn công của Nga.

Chính phủ của Narendra Modi không chỉ bỏ phiếu trắng tại LHQ, thậm chí không đề cập đến Nga trong các mô tả nhạt nhẽo về thảm họa đang diễn ra ở Ukraina, mà còn đang nỗ lực thiết lập một cơ chế giao dịch đồng ruble-rupee để giúp Matxcơva tránh các biện pháp trừng phạt.

Mira Rapp-Hooper, giám đốc khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương của hội đồng an ninh quốc gia Mỹ, cho biết hôm 25.3 rằng chính quyền Mỹ mong đợi phản ứng của Modi, nhưng cho rằng nó không bền vững.

“Tôi nghĩ rằng tất cả chúng ta chắc chắn sẽ thừa nhận và đồng ý rằng khi nói đến các cuộc bỏ phiếu tại LHQ, quan điểm của Ấn Độ về cuộc khủng hoảng hiện tại là không thỏa đáng, ít nhất phải nói như vậy. Nhưng nó cũng hoàn toàn không có gì đáng ngạc nhiên, ”Rapp-Hooper nói.

Cuộc chiến Ukraina là một cơn ác mộng chiến lược đối với Delhi, vốn từ lâu đã coi Nga và trước đó là Liên Xô, là đối tác an ninh cuối cùng. Nhưng cuộc phiêu lưu quân sự không được đánh giá cao của Vladimir Putin đã làm gia tăng sự phụ thuộc của Nga vào Trung Quốc, khiến người ta không rõ Matxcơva sẽ làm gì trong lần bùng phát tiếp theo trong cuộc đối đầu giữa Ấn Độ và Trung Quốc ở biên giới hai nước.

Rapp-Hopper nói, Delhi hiện đang suy nghĩ “lâu dài và khó khăn” về sự phụ thuộc quân sự của mình vào Nga, đồng thời nói thêm rằng Ấn Độ nên nhận được sự giúp đỡ trong việc loại bỏ sự phụ thuộc đó.

Bà nói: “Tôi nghĩ quan điểm của chúng tôi sẽ là chặng đường phía trước liên quan đến việc giữ chặt Ấn Độ, suy nghĩ kỹ về cách trình bày với nước này các lựa chọn, để nước này có thể tiếp tục đảm bảo quyền tự chủ chiến lược của mình”.

Việc bỏ phiếu trắng của Trung Quốc thuộc một loại khác, một loại che giấu sự ủng hộ hơn là phản ánh tính trung lập. Sẽ rất khó để Bắc Kinh có thể bỏ phiếu chống lại một nghị quyết duy trì chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ mà họ đã dùng làm nguyên lý trong chính sách đối ngoại của mình. Nhưng các tuyên bố chính thức của LHQ kêu gọi hòa bình trái ngược với tất cả các tuyên truyền của Nga về cuộc chiến, mà được các phương tiện truyền thông Trung Quốc và các tuyên bố của Bộ Ngoại giao Trung Quốc lặp lại, đó là đổ lỗi cho Mỹ và NATO về cuộc xung đột. Hiện Washington lo ngại Bắc Kinh sẽ hỗ trợ kinh tế cho Matxcơva với nguồn cung vũ khí.

Phân tích của nhóm quản trị là chính sách thân Nga mạnh mẽ được thúc đẩy nhờ có quan hệ cá nhân giữa Tập Cận Bình và Putin. Hai người đã gặp nhau gần 40 lần, và vào tháng 2 tuyên bố rằng mối quan hệ song phương giữa hai nước sẽ “không có giới hạn” và cả hai cùng có chung một ưu tiên, đó là tìm cách giảm vị thế cương quốc của Mỹ.

Về mặt kinh tế, lập trường của Bắc Kinh không có ý nghĩa gì đối với Trung Quốc, vì quốc gia này có giao thương mạnh với Mỹ và châu Âu, làm giảm mối quan hệ kinh tế của họ với một nước Nga đang ngày càng lụn bại. Nhưng ranh giới cứng rắn giữa các phe đối lập trên toàn cầu cho thấy rằng hy vọng rằng toàn cầu hóa sẽ truyền bá hòa bình thông qua sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế là không có cơ sở. Bây giờ chiến tranh đã bắt đầu, ảnh hưởng chia rẽ của ý thức hệ chính trị đang chứng tỏ là yếu tố mạnh hơn nhiều.