Nghiên Cứu Lịch Sử

Cù Tuấn dịch từ The Economist.

Sau hai tháng với cuộc chiến ở Ukraina, Nga vẫn đang phải vật lộn để đạt được mục tiêu của mình. Các nỗ lực để chiếm hoặc thậm chí bao vây Kyiv và Odessa đã thất bại. Hiện nước này đang tập trung lại các nỗ lực bao vây quân Ukraina xung quanh khu vực Donbas, miền đông Ukraina. Nhưng sự tiêu hao khi sắp đặt quân lực đang đe dọa khả năng đạt được mục tiêu thứ cấp này của Nga. Ai sẽ có ưu thế khi cuộc chiến bước vào giai đoạn tiếp theo?

Một trong những khía cạnh đáng ngạc nhiên của cuộc chiến này là việc chiến lược của Nga ngày càng làm trầm trọng thêm những điểm yếu của các lực lượng vũ trang của họ, trong khi không phát huy được tối đa sức mạnh quân lực. Nga đã chọn theo đuổi quá nhiều mục tiêu với quá nhiều hướng đánh. Điều đó làm cho các vấn đề hậu cần quân đội trở nên tồi tệ hơn và có nghĩa là Nga không thể có đủ sức mạnh chiến đấu để đạt được nhiều mục tiêu ban đầu, bao gồm cả việc bao vây thủ đô Ukraina. Nếu Nga chọn tập trung nỗ lực tấn công quân Ukraina ở Donbas ngay từ đầu, cuộc chiến có thể đã diễn ra theo chiều hướng khác.

Trọng tâm mới của Nga tập trung vào miền đông nam Ukraina sẽ phát huy hết thế mạnh và cải thiện được một số vấn đề. Địa hình ở Donbas, với ít khu đô thị lớn hơn, phù hợp hơn cho phe tấn công, cho phép quân đội Nga tận dụng tốt hơn lợi thế về thiết giáp và pháo binh. Nga đã quyết định bổ nhiệm Alexander Dvornikov, một tướng quân đội, làm chỉ huy tổng thể của chiến dịch, điều này giúp cải thiện sự phối hợp và khắc phục các vấn đề với sự thống nhất của chỉ huy. Việc chiếm giữ Mariupol có khả năng sắp xảy ra cũng sẽ giải phóng thêm một quân số đáng kể.

Nhưng tất cả có phải là quá muộn đối với Nga? Cuối cùng, điều đó sẽ phụ thuộc vào việc bên nào bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi sự tiêu hao. Chúng ta có tương đối ít thông tin về quy mô tổn thất của Ukraina, và chỉ biết rõ ràng là Nga đã mất một lượng lớn thiết bị, bao gồm cả trực thăng và xe tăng. Trong số sáu tiểu đoàn trong hai trung đoàn xe tăng của Sư đoàn xe tăng 4 Nga, hai tiểu đoàn xe tăng T-80U đã bị tiêu diệt hoặc bị bắt (tổng số hơn 62 chiếc xe tăng).

Tổn thất nhân sự của Nga còn là một vấn đề lớn hơn. Một quan chức NATO đưa ra con số lên tới 40.000 người thiệt mạng, bị thương và bị bắt cách đây một tháng. Lực lượng xâm lược ban đầu của Nga gồm khoảng 125 tiểu đoàn chiến thuật (BTG), với tổng cộng có ít hơn 100.000 quân. Quan trọng là không phải tất cả những tiểu đoàn đó đều là lực lượng chiến đấu. Con số đó bao gồm những tiểu đoàn chịu trách nhiệm về phòng không, tác chiến điện tử và các chức năng hỗ trợ khác.

So với quân đội của nhiều thành viên NATO, lực lượng mặt đất của Nga có tỷ lệ pháo binh và các vũ khí hỗ trợ khác cao hơn so với các đơn vị cơ động, chẳng hạn như đơn vị xe tăng và súng trường cơ giới. Các đơn vị cơ động, cũng như Spetsnaz (lực lượng đặc biệt) và lực lượng đổ bộ đường không tinh nhuệ, sẽ rất quan trọng đối với một cuộc tấn công mới ở Donbas. Nhưng các tiểu đoàn quân này chính xác là những tiểu đoàn có nhiều thương vong của Nga. Việc Nga thiếu bộ binh hạng nhẹ là một điểm yếu rõ ràng và có dấu hiệu cho thấy nhiều tiểu đoàn của Nga đã xâm lược Ukraina với sức mạnh chỉ đạt một phần.

Bây giờ Nga chỉ còn lại rất ít quân dự trữ. Nga đã đưa 75% số BTG luôn sẵn sàng chiến đấu — những BTG gồm các binh sĩ và sĩ quan chuyên nghiệp — cho cuộc xâm lược. Việc này đã khiến lực lượng của họ bị giãn ra đến mức rất mỏng, với một phần đáng kể các đơn vị được triển khai từ tất cả năm quân khu của nước này, cũng như lực lượng vệ binh quốc gia và thậm chí cả lính nghĩa vụ.

Việc Nga đã chọn gửi nhiều đơn vị hơn, có thể hơn mười BTG, kể từ khi cuộc chiến bắt đầu từ các đơn vị đồn trú quan trọng như Kaliningrad, Tajikistan và khu vực ly khai Nam Ossetia ở Gruzia nhấn mạnh mức độ của các vấn đề của nước này. Quân đội Nga thậm chí còn không đủ để đối phó với một cuộc khủng hoảng khác – như tình hình bất ổn ở Kazakhstan vào tháng Giêng – nếu phần lớn các đơn vị mặt đất sẵn sàng thường trực và lực lượng phản ứng nhanh của họ đã tham chiến ở Ukraina. Trừ khi nước này huy động lính nghĩa vụ — có thể đòi hỏi phải đặt lại tên cho “chiến dịch quân sự đặc biệt” thành một cuộc chiến — Nga sẽ rất vất vả để có thêm bộ binh.

Điều này có ý nghĩa gì đối với các trận chiến sắp tới ở Donbas? Một lực lượng tấn công thường phải có lợi thế quân số gấp 3 lần so với quân phòng thủ, nếu không muốn nói là nhiều hơn. Tỷ lệ quân số vượt trội đó hiện nay có lẽ Nga không thể đạt tới, ngoại trừ ở cấp độ chiến thuật ở một số địa điểm. Nga có thể sẽ cố gắng bù đắp cho sự thiếu hụt nhân lực này trong các đơn vị cơ động bằng các cuộc không kích và pháo binh. Nga cũng có thể phụ thuộc nhiều hơn vào các lực lượng dân quân được huấn luyện với chất lượng kém hơn từ Donetsk và Luhansk. Nhưng đây không phải là công thức để tạo ra đột phá nhanh chóng và quân đội Ukraina đã chứng minh rằng họ có trình độ, đầy sáng tạo và dẫn dắt tốt. Nhiều khả năng là cuộc tấn công của Nga sẽ chậm chạp và rất tốn kém.

Nga cũng phải đối mặt với những vấn đề khác. Mục tiêu của nó là quá rõ ràng, mất đi yếu tố bất ngờ. Điều đó có nghĩa là Ukraina có cơ hội để phá vỡ những kế hoạch đó, và có thể nắm lấy thế chủ động. Điều đó có thể bao gồm việc làm gián đoạn các đường tiếp tế của Nga, có thể bằng cách phá hủy các cây cầu và tuyến đường và buộc các đơn vị Nga phải lái xe qua các cánh đồng lầy lội, hoặc các cuộc tấn công và đột kích vào sườn của quân Nga đang xung quanh Kherson và Kharkiv — hoặc thậm chí là các cuộc đột kích bổ sung trên lãnh thổ Nga, chẳng hạn như trực thăng tấn công kho dầu ở Belgorod vào ngày 1 tháng 4. Kyiv có động cơ ngăn cản Nga nắm thế chủ động trong cuộc chiến bằng cách làm cho Nga không thể tập trung vào khu vực Donbas.

Lợi thế của Ukraina là nước này được hưởng cái gọi là các tuyến đường nội địa, cho phép nước này di chuyển quân và nguồn cung cấp trên lãnh thổ của mình nhanh hơn so với Nga. Ukraina cũng đã huy động các đơn vị bảo vệ lãnh thổ của mình, hiện đã có được kinh nghiệm chiến đấu. Trong khi đó, Nga dù không làm suy yếu hệ thống phòng không của Ukraina hoặc loại bỏ lực lượng không quân của họ, vẫn đang vật lộn để ngăn chặn quân tiếp viện và tiếp tế của Ukraina – một nhiệm vụ quan trọng đối với cuộc tấn công thành công trên bộ ở Azerbaijan trong cuộc chiến ở Nagorno-Karabakh vào năm 2020. Thật vậy, mối đe dọa do hệ thống phòng không Ukraina gây ra đang hạn chế hiệu quả của các cuộc không kích của Nga ở khu vực Donbas, bằng cách buộc các máy bay trực thăng của Nga phải bắn tên lửa ở tầm xa hơn với độ chính xác kém hơn.

Miễn là Ukraina có thể ngăn chặn, không cho Nga bao vây một phần lớn quân của mình, những thành công về chiến thuật hoặc hoạt động của Nga có thể sẽ không mang lại lợi ích chiến lược. Ukraina có thể đủ khả năng để đánh đổi không gian lấy thời gian, rút quân về các địa hình dễ phòng thủ hơn, hoặc thậm chí là các thành phố nếu cần thiết. Nếu Ukraina mất lãnh thổ nhưng vẫn có thể gây ra cho Nga những tổn thất lớn hơn những gì mà Nga có thể duy trì thì đây có thể được coi là một thành công. Xét cho cùng, Nga cần đủ số quân không chỉ để tiến hành một cuộc tấn công mà còn để giữ chỗ và luân chuyển các đơn vị ra khỏi tiền tuyến để phục hồi. Sự hao mòn liên tục này có thể làm cho việc luân chuyển quân trở nên không bền vững.