Nghiên Cứu Lịch Sử

Tổng thống Nga Vladimir Putin coi Ukraina là một phần của Nga và không muốn nước này gia nhập NATO. Ảnh: AFP / Alexey Druzhinin / Sputnik

asiantimes.com

JACOB LASSIN Và EMILY CHANNELL-JUSTICE

NGÀY 22 THÁNG 12 NĂM 2021

Bùi Zuy Zi dịch

Putin nhìn Ukraina qua lăng kính ‘Thế giới Nga’, nơi Moskva có nghĩa vụ bảo vệ và bênh vực người dân tộc Nga ở bất cứ nơi nào họ có thể sinh sống

Ukraina một lần nữa thận trọng nhìn sang biên giới phía đông khi Nga đe dọa sự toàn vẹn lãnh thổ của họ.

Trong những tuần gần đây, việc Nga tăng cường quân đội dọc theo biên giới Ukraina đã khiến các nhà lãnh đạo phương Tây lo sợ về một cuộc xâm lược tương tự, hoặc có thể trên phạm vi rộng hơn là việc Nga sáp nhập Crimea năm 2014.

Sau đó, vào ngày 17 tháng 12 năm 2021, Vladimir Putin yêu cầu không có quốc gia thuộc Liên Xô cũ nào, chẳng hạn như Ukraina, được thêm vào NATO – liên minh phương Tây mà Ukraina từ lâu bày tỏ mong muốn gia nhập – và NATO ngừng mọi hợp tác quân sự ở Đông Âu.

Những luận điệu như vậy có liên quan đến Chiến tranh Lạnh, khi nền chính trị toàn cầu xoay quanh cuộc đấu tranh ý thức hệ giữa một Khối phương Đông cộng sản và một khối phương Tây tư bản. Nó cũng phục vụ mục tiêu chính trị và ý thức hệ của Nga là khẳng định vị thế của mình như một cường quốc toàn cầu.

Như các học giả về chính trị và văn hóa của Ukraina và Nga, chúng ta biết rằng mục tiêu cơ bản của Putin là quan điểm lịch sử của Nga, về Ukraina như một phần của đế chế vĩ đại hơn, có thời trải dài từ Ba Lan ngày nay đến Viễn Đông của Nga. Hiểu được điều này giúp giải thích các hành động của Putin và cách ông dựa vào quan điểm này về Ukraina để thúc đẩy chương trình nghị sự của mình.

Quan điểm của Nga

Ukraina ngày nay bao gồm 44 triệu dân và là quốc gia lớn thứ hai theo diện tích ở châu Âu. Nhưng trong nhiều thế kỷ, trong Đế chế Nga, Ukraina được biết đến với cái tên “Malorossiya” hay “Tiểu Nga”.

Việc sử dụng thuật ngữ này đã củng cố ý tưởng rằng Ukraina là một thành viên cấp dưới của đế chế. Và nó được hỗ trợ bởi các chính sách theo chủ nghĩa bảo hoàng (czarist) có từ thế kỷ 18 đã ngăn chặn việc sử dụng ngôn ngữ và văn hóa Ukraina. Mục đích của các chính sách này là thiết lập một nước Nga thống trị và sau đó tước bỏ bản sắc của Ukraina như một quốc gia độc lập, có chủ quyền.

Một mưu đồ tương tự đã được sử dụng để hạ thấp nền độc lập của Ukraina trong thế kỷ 21. Vào năm 2008, phát ngôn viên của Putin khi đó, Vladislav Surkov, tuyên bố “Ukraina không phải là một quốc gia.”

Bản thân Putin gần đây đã viết một bài báo khẳng định người Nga và người Ukraina là “ một dân tộc – một tổng thể duy nhất ”. Khái niệm về một dân tộc này bắt nguồn từ lịch sử của “Київська Русь” – liên bang thời trung cổ bao gồm các phần của Ukraina và Nga ngày nay và có trung tâm là thủ đô Kyiv của Ukraina ngày nay.

Trong những năm gần đây, các hoạt động kỷ niệm lịch sử của Київська Русь ở Nga ngày càng nổi bật và quy mô.

Vào năm 2016, một bức tượng Hoàng tử Vladimir của Kyiv cao 52 foot [gần 16m], được coi là một vị thần cai trị người Ukraina cũng như người Nga, đã được khánh thành tại Moskva. Bức tượng khiến người dân Ukraina kinh ngạc. Việc đặt một bức tranh lớn bất thường của Vladimir ở trung tâm thủ đô Moskva đã báo hiệu nỗ lực của Nga trong việc sở hữu lịch sử Ukraina.

Thực tế là chỉ hai năm sau khi Nga sáp nhập Crimea vào năm 2014 và cuộc xâm lược vùng Donbass phía đông Ukraina đã không giúp ích được gì.

Công dân Nga của Ukraina

Donbass và Crimea đều là nơi sinh sống của một số lượng lớn người dân tộc Nga và những người chủ yếu nói tiếng Nga.

Trong những năm dẫn đến các hành động quân sự của Nga, Putin và các đồng minh của ông thường nhắc đến khái niệm “ Thế giới Nga” hay “Russkiy Mir ” – ý chỉ nền văn minh Nga mở rộng đến mọi nơi mà người dân tộc Nga sinh sống.

Hệ tư tưởng cũng khẳng định rằng bất kể người Nga ở đâu trên thế giới, nhà nước Nga có quyền và nghĩa vụ bảo vệ và bênh vực họ.

Ukraina – cả vào năm 2014 và với lập trường dường như ngày càng hiếu chiến của Putin hiện nay – đã cung cấp cảnh quan hoàn hảo cho khái niệm này. Và Nga được cho là đã thúc đẩy tư tưởng “Thế giới Nga” thông qua việc trang bị cho lực lượng ly khai thân Nga ở các khu vực Donetsk và Luhansk của Ukraina kể từ năm 2014.

Tuy nhiên, việc coi Ukraina là một quốc gia bị chia rẽ giữa những người Nga thân Moskva và những người Ukraina thân phương Tây, là một sự đơn giản hóa quá mức.

Căng thẳng sắc tộc?

Thành phần sắc tộc của Ukraina ngày nay – với một thiểu số đặc biệt lớn là người Nga sống ở phía đông – phản ánh sự hấp thụ của đất nước vào Liên Xô từ năm 1922.

Dân tộc Ukraina sống trên khắp đất nước trước khi nó được sáp nhập vào Liên bang Xô viết. Năm 1932-33, nhà lãnh đạo Liên Xô Joseph Stalin đã dàn dựng một nạn đói giết chết khoảng 4 triệu người Ukraina ở các vùng phía đông. Nạn đói, được gọi là “Holodomor”, khiến người dân tộc Nga có thể di chuyển vào lãnh thổ Ukraina.

Những cư dân mới này đã thúc đẩy chiến dịch công nghiệp hóa của Stalin. Cho đến ngày nay, Donbass vẫn là trái tim của nền kinh tế công nghiệp Ukraina.

Khi người Ukraina bỏ phiếu cho độc lập khỏi Liên bang Xô viết vào năm 1991, tất cả 24 “vùng” của họ, hoặc các khu vực – bao gồm Donetsk, Luhansk và Crimea – đều ủng hộ độc lập.

Phần lớn dân tộc thiểu số người Nga – 17,3% dân số tại cuộc điều tra dân số cuối cùng của Ukraina vào năm 2001 – được coi là công dân Ukraina ở một quốc gia độc lập. Phần lớn, họ cũng đã bỏ phiếu cho nền độc lập.

Trong hầu hết hai thập kỷ đầu tiên sau khi độc lập, người dân tộc Nga đã chung sống hòa bình với người Ukraina và các dân tộc thiểu số khác của đất nước.

Nhưng điều đó đã thay đổi vào năm 2010 khi Viktor Yanukovych, một chính trị gia Donetsk, trở thành tổng thống Ukraina. Mặc dù ông không tuyên bố thẳng thắn rằng ông thích một tương lai thân Nga cho Ukraina, nhưng nhiều chính sách của ông đã đánh dấu sự chuyển hướng khỏi các chính sách thân châu Âu của những người tiền nhiệm và phù hợp với các thiết kế của Vladimir Putin về Ukraina.

Ukraina đang trên đà ký kết một hiệp định liên kết với Liên minh châu Âu vào năm 2013. Thay vào đó, Yanukovych quyết định tham gia một liên minh kinh tế với Nga. Điều này đã gây ra các cuộc biểu tình lớn trên khắp đất nước dẫn đến việc Yanukovych bị lật đổ.

Sau đó, Putin sáp nhập Crimea với lý do bảo vệ người dân tộc Nga sống trên bán đảo đó.

Trong khi đó, phe ly khai thân Nga đã chiếm nhiều thành phố ở vùng Donetsk và Luhansk với hy vọng rằng Nga sẽ có lợi ích tương tự trong việc bảo vệ người Nga ở miền đông Ukraina.

Một phụ nữ đi ngang qua một chiếc ô tô bị phá hủy trong giao tranh ở Donetsk ngày 9 tháng 2 năm 2017. Ảnh: AFP / Aleksey Filippov

Nhưng người dân tộc Nga và những người nói tiếng Nga ở phía đông Ukraina không tự động ủng hộ phe ly khai hoặc muốn trở thành một phần của Nga. Kể từ năm 2014, khoảng 1,5 triệu người đã rời Donbass để đến sống ở các vùng khác của Ukraina.

Trong khi đó, ít nhất một triệu người đã đến Nga.

Nhiều người trong số những người ở lại các vùng lãnh thổ bị quân ly khai chiếm đóng hiện đang được đề nghị nhanh chóng trở thành công dân Nga. Chính sách này cho phép Putin gia tăng tình cảm thân Nga ở miền đông Ukraina.

Tăng cường bản sắc của Ukraina

Trong khi Putin tuyên bố rằng những người dân tộc Nga sống ở Ukraina là một phần của Thế giới Nga, nhưng trên thực tế, sắc tộc không phải là yếu tố dự báo cho đảng phái chính trị ở Ukraina. Nói cách khác, là một người dân tộc Nga hay một người nói tiếng Nga không có nghĩa là một người coi mình là một phần của Thế giới Nga.

Thay vào đó, trên khắp Ukraina, đã có sự gia tăng tình cảm về bản sắc Ukraina thống nhất, mạnh mẽ kể từ năm 1991. Trong khi đó, đại đa số người Ukraina ủng hộ việc gia nhập NATO.

Hầu hết người Ukraina nhìn thấy tương lai của họ là một quốc gia có chủ quyền là một phần của châu Âu. Nhưng điều này mâu thuẫn trực tiếp với mục tiêu mở rộng Thế giới Nga của Putin. Họ là những tầm nhìn mâu thuẫn giúp giải thích tại sao Ukraina vẫn là một điểm nóng.

*Jacob Lassin, Học giả Nghiên cứu Sau Tiến sĩ, Đại học Bang Arizona và Emily Channell-Justice, Giám đốc Chương trình Temerty Ukraina đương đại, Đại học Harvard