Nghiên Cứu Lịch Sử

Cù Tuấn dịch từ tạp chí Time.

Mọi người nói rằng, với việc quân đội Ukraina được cho là đã bị quân Nga áp đảo về số lượng trong giai đoạn đầu cuộc xâm lược của Nga, thì việc không để thua trong cuộc chiến tự nó đã là một chiến thắng của Ukraina rồi. Sự khác biệt giữa kỳ vọng và khả năng phục hồi đáng ngạc nhiên của quân đội Ukraina khiến chúng ta dễ dàng hiểu sai về tình hình hiện tại là có lợi cho Ukraina. Nhưng không thắng vẫn là không thắng. Ukraina đang ở trong tình trạng tồi tệ hơn nhiều so với những gì chúng ta tin tưởng và nước này cần, và sẽ tiếp tục cần, một lượng viện trợ và hỗ trợ đáng kinh ngạc để thực sự giành chiến thắng.

Chúng ta thường yêu thương kẻ yếu hơn. Chúng ta yêu một chàng trai nhỏ bé mà đánh bại mọi thứ. Điều này thúc đẩy hy vọng cho cái tôi bình thường của chúng ta và cho phép chúng ta cảm thấy chúng ta đứng trên người khác ở khía cạnh đạo đức. Đây là lý do tại sao Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky đã kêu gọi thế giới giúp đỡ rất thành công. Những khó khăn của Zelensky đã giúp chúng ta có một cơ hội để chống lại kẻ bắt nạt. Trong khi cổ vũ những người Ukraina đang bị Nga áp đảo, chúng ta cũng đã làm dịu đi phần nào sự xấu hổ của mình khi bỏ mặc họ — những người mà chúng ta đã hứa sẽ bảo vệ, hứa sẽ “đảm bảo an ninh” — để rồi họ bị chết một mình trong tuyết và bùn.

Thật không may, tài năng lãnh đạo của Zelensky và việc thế giới đổ tiền vào hỗ trợ quân đội và nhân đạo quốc tế cho nước này đã không ngăn chặn được mức độ tàn phá kinh hoàng đối với các thành phố, nền kinh tế và xã hội của Ukraina. Thực tế là Kyiv chưa thất thủ và quân đội Nga đã rút lui về phía đông đã che giấu sự thật rằng Ukraina đang ở trong tình trạng tồi tệ hơn những gì được mô tả trên các phương tiện truyền thông.

Cần nhớ rằng Ukraina đã chiến đấu chống lại cuộc xâm lược của Nga kể từ năm 2014. Từ năm 2014 đến tháng 2 năm 2022, gần 10.000 người đã thiệt mạng trong cuộc chiến nổ ra âm ỉ ở Donbas, nhưng rất ít hoặc không có bước tiến nào về quân sự. Bây giờ, Ukraina đang chiến đấu với chính đội quân đó trong một chiến trường mở rộng chống lại một lực lượng đối lập lớn hơn. Đó là một minh chứng cho sự dũng cảm vô song của quân đội Ukraina đã thể hiện kể từ ngày 24 tháng 2, không chỉ để giữ vững phòng tuyến của mình mà còn buộc người Nga phải rút lui khỏi Kyiv, Kharkiv, Chernigiv và các khu vực xung quanh.

Tuy nhiên, Nga hiện tại đang kiểm soát nhiều lãnh thổ Ukraina hơn đáng kể so với trước ngày 24 tháng 2. Quân đội của Putin nắm giữ Kherson, gần như toàn bộ Mariupol, tất cả các lãnh thổ tự trị, và bây giờ không chỉ Luhansk và Donetsk mà là toàn bộ Donbas Oblast. Ví dụ, trong khi chính quyền Ukraina kiểm soát khoảng 60% Luhansk trước khi Nga xâm lược gần đây, thì hiện nay quân Nga kiểm soát hơn 80% khu vực này. Họ cũng chiếm được khoảng 70% vùng Zaporizhye. Tính tổng cộng, điều này làm tăng diện tích lãnh thổ chiếm đóng của Nga vốn khoảng 7%, bao gồm cả Crimea vào trước tháng Hai, còn bây giờ là 14% – gấp đôi. Nhìn theo cách này, việc Ukraina không thua trông giống như thua hơn là thắng.

Bộ Quốc phòng Ukraina không công bố con số thương vong của binh sĩ nước này để duy trì nhuệ khí, nhưng các chuyên gia tin rằng Ukraina đã mất ít nhất 25.000 quân – lên đến 11.000 người chết và 18.000 người bị thương – kể từ cuộc xâm lược ngày 24 tháng 2. Hơn hai tháng rưỡi sau cuộc chiến, tổn thất của Ukraina ít nhất là 10% trong số quân đội dưới 250.000 người chắc chắn đang kiệt quệ của họ. Tuy nhiên, con số này ít hơn rất nhiều so với thương vong của Nga, được cho là hơn 35.000 người, và được bổ sung với tổn thất đáng kinh ngạc của vũ khí và thiết bị, chẳng hạn như xe tăng và tàu chiến.

Thành công tương đối của Ukraina một phần nhờ vào số vũ khí mà ít nhất 31 chính phủ phương Tây đã tài trợ. Vương quốc Anh đã gửi tên lửa chống tăng, phòng không và chống hạm, hệ thống phòng không và các loại vũ khí khác; Slovakia gửi hệ thống phòng không S-300; Mỹ gửi máy bay không người lái, pháo, tên lửa và hệ thống chống thiết giáp; và đây chỉ là một ví dụ. Những vũ khí này đã cho phép Ukraina tối đa hóa lợi thế sân nhà, thúc đẩy quyết tâm cao hơn của quân đội và khai thác điểm yếu quân sự của Nga và việc thiếu kế hoạch và chuẩn bị đầy đủ. Nếu không có những khoản quyên góp này, Kyiv giờ này có thể đã thất thủ.

Tuy nhiên, trong khi Ukraina có đầy đủ vũ khí và các vật tư, và thiết bị quân sự khác, các quan chức Bộ Quốc phòng và các chiến binh tình nguyện đều lặng lẽ thừa nhận rằng họ không có khả năng tiếp nhận quá nhiều viện trợ. Phần lớn các thiết bị và vũ khí cần được đào tạo mới có thể sử dụng. Ngay cả khi đào tạo có sẵn thì nó cũng cần thời gian. Tương tự, việc có mặt của 16.000 hoặc hơn nữa các chiến binh tình nguyện nước ngoài dường như là một lợi thế quyết định, nhưng trên thực tế hầu như không ai trong số họ có bất kỳ kinh nghiệm quân sự hoặc huấn luyện nào. Theo các nhân viên Bộ Quốc phòng và một số binh sĩ đặc nhiệm nước ngoài tình nguyện trên bộ, họ đơn giản là thêm miệng ăn trong hầu hết các trường hợp.

Về mặt kinh tế, Ukraina vẫn đang duy trì được, nhưng chỉ có vậy. Các biện pháp trừng phạt đối với Nga được cho là sẽ gây ra sự suy giảm GDP dưới 7%, chưa là gì so với mức giảm 45-50% GDP mà Ukraina đang phải đối mặt. Ít nhất 25% doanh nghiệp phải đóng cửa, mặc dù con số đã hoàn toàn ngừng hoạt động đã giảm từ 32% trong tháng 3 xuống còn 17% vào tháng 5. Tuy nhiên, việc Hải quân Nga phong tỏa Biển Đen đối với các cảng của Ukraina — Mariupol, Odesa, Kherson và những cảng khác — đang ngăn cản việc nhập khẩu nhiên liệu để cung cấp năng lượng cho ngành nông nghiệp cũng như xuất khẩu lúa mì và các sản phẩm khác của Ukraina. Việc không thể xuất khẩu đang khiến nền kinh tế Ukraina thiệt hại 170 triệu USD mỗi ngày. Trong khi đó, Nga đang nhắm mục tiêu vào các kho chứa nhiên liệu, hầm chứa ngũ cốc và kho thiết bị nông nghiệp của Ukraina, làm tổn hại đến các chuỗi cung ứng vốn đã tan nát. Ngành điện đang đối mặt với tình trạng vỡ nợ vì rất ít công dân và công ty Ukraina có thể thanh toán hóa đơn tiền điện của họ.

Tháng 5 không chỉ là tháng nông nghiệp quan trọng mà còn là lúc Naftogaz thường bắt đầu mua khí đốt tự nhiên để tích trữ cho mùa đông lạnh giá của Ukraina. Gã khổng lồ năng lượng thuộc sở hữu nhà nước Ukraina đã ở trong tình trạng tồi tệ trước cuộc xâm lược, với việc Giám đốc điều hành yêu cầu chính phủ Ukraina cứu trợ 4,6 tỷ USD vào tháng 9 năm 2021. Giờ đây, với thị trường khí đốt rất eo hẹp và không có tiền, không rõ nước này có thể chuẩn bị như thế nào đối với mùa đông, khi nhiệt độ có thể xuống dưới âm 10 độ C. Ngoài viễn cảnh về một mùa đông 2022-2023 bi thảm, hầu hết các mỏ than của Ukraina đều ở Donbas, nơi cuộc tấn công của Nga vẫn tiếp tục.

Nhà Trắng được cho là đang xem xét việc xóa nợ của Ukraina, điều này chắc chắn sẽ giúp Bankova (tương đương với Nhà Trắng của Ukraina). Vì vậy, cùng với những nỗ lực khác, số tiền 15 tỷ euro trái phiếu mà Ủy ban châu Âu có kế hoạch phát hành để trang trải cho Ukraina trong vài tháng tới. Tuy nhiên, điều này sẽ không thể dụ hơn sáu triệu phụ nữ và trẻ em đã rời khỏi Ukraina quay trở lại nước này. Nếu nam giới được phép ra đi, con số này gần như chắc chắn sẽ tăng gấp đôi.

Các báo cáo gần đây rằng 25.000-30.000 người đang từ nước khác trở về Ukraina mỗi ngày là điều đáng khích lệ, nhưng Ukraina đã phải đối mặt với vấn đề chảy máu chất xám trước cuộc xâm lược. Là quốc gia nghèo nhất ở châu Âu, nhiều công dân đã cố gắng rời đi. Trước chiến tranh, người Ukraina là dân số nhập cư lớn thứ ba trong EU, chỉ sau Morocco và Thổ Nhĩ Kỳ. Giờ đây, Cơ quan Lao động Quốc tế ước tính rằng 4,8 triệu việc làm đã bị mất ở Ukraina, con số này sẽ tăng lên 7 triệu nếu chiến tranh tiếp tục. Và sau nhiều tháng chiến tranh, những đứa trẻ sẽ định cư ở những ngôi trường mới ở nước ngoài, những người mẹ sẽ hòa nhập vào thế giới mới, và cả hai sẽ chờ đợi những người chồng và người cha của mình được sang. Tất nhiên, một số người sẽ quay trở lại Ukraina, nhưng nhiều người sẽ ưu tiên sự thoải mái của gia đình và cơ hội của con cái hơn là lời kêu gọi của lòng yêu nước.

Điều đáng lo ngại nhất là nhiều người Ukraina vẫn còn ở tại đất nước của họ đã bắt đầu tự hỏi làm thế nào mà nước này sẽ tự xây dựng lại. Chiến tranh đã xé nát cấu trúc xã hội. Một bà mẹ ở Poltava cho biết bà không còn tin tưởng những người hàng xóm mà bà đã sống bên cạnh suốt 40 năm, những người mà bà coi là gia đình trước cuộc xâm lược. Một tình nguyện viên trẻ tuổi, trước đây là một nhà hoạt động xã hội dân sự, đã mô tả việc săn lùng những kẻ phá hoại, và anh ta bắt đầu thấy những người ủng hộ Nga ở khắp mọi nơi. Những người nói tiếng Nga tại Ukraina, chiếm ít nhất một phần ba dân số, đã không thoải mái hoặc thậm chí sợ hãi khi sử dụng tiếng mẹ đẻ của họ. Niềm tin đã bị phá vỡ, ngay cả khi chủ nghĩa dân tộc đã được thúc đẩy. Dù Nga có bị đánh bại nhanh đến đâu, việc xây dựng lại các cộng đồng sẽ là một thách thức.

Vào tháng 5, Chính phủ Mỹ đã quyết định chuyển một số nhân viên ngoại giao của mình trở lại Kyiv trong một động thái tượng trưng, ​​đảo ngược một phần việc rút đi nhanh chóng mang tính đào tẩu của Đại sứ quán khi họ cho rằng Kyiv sẽ thất thủ trong vài ngày. Cuối cùng, Tổng thống Mỹ Biden thậm chí đã đề cử một đại sứ Mỹ tại Ukraina sau hơn ba năm không có lãnh đạo. Thông báo này và cử chỉ gửi tiền cho Ukraina là quan trọng. Nhưng bất chấp mong muốn của chúng ta được thấy câu chuyện về sự tồn tại vượt trội của Ukraina theo kiểu David đánh bại Goliath, và để cổ vũ bản thân vì đã quyên góp súng cao su để hỗ trợ Ukraina, thì trên thực tế đất nước này đang suy yếu nghiêm trọng, theo một cách nguy hiểm.