Giá trị trái phiếu doanh nghiệp phát hành 5 năm gần đây. Ảnh: FiinGroup.
Đinh Tú Anh
Thị trường chứng khoán Việt Nam có lịch sử phát triển đã gần 30 năm. Thời gian như vậy cũng đã là quá đủ cho giới đầu tư trải nghiệm. Nhưng ngược lại, nó vẫn còn hoàn toàn xa lạ đối với tuyệt đại đa số người dân, kể cả nhiều người có tiền. Với họ, chỉ đơn giản là chăm chỉ làm ăn, thắt lưng buộc bụng trong chi tiêu và, được đồng nào thì mang gửi tiết kiệm ngân hàng đồng ấy. Tuy lãi suất thấp, thậm chí đôi lúc tiền lãi không đủ bù trượt giá, nhưng chắc ăn, có thể có rủi ro nhưng gần như vẫn là an toàn nhất, khỏi đầu tư đầu tiếc gì lỡ may mất trắng thì khổ!
Sự việc chẳng có gì đáng nói cho đến vài ba năm trở lại đây, các nhà phát triển bất động sản đói vốn. Họ không thể kiếm thêm tiền từ cổ phiếu vì thị trường cổ phiếu ế ẩm. Thậm chí cổ phiếu của họ đang ngày càng rớt giá thê thảm. Tiền cứ ngày lại ngày bay hơi. Cái khó ló cái khôn, họ xoay sang phát hành trái phiếu.
Nhưng để họ trực tiếp phát hành trái phiếu ra công chúng thì giống như cổ phiếu, chẳng ai mua. Vì, người kém hiểu biết nhất thì họ cũng phải hỏi nhau xem nó như thế nào mới bỏ tiền ra đầu tư. Chưa kể, như đã nói ở trên, đại đa số người dân không kể giới đầu tư là họ “nói không với đầu tư”, không đầu tư, đầu tiếc gì sất! Mà thông tin xấu về các tập đoàn bất động sản thì đầy rẫy trên mạng. Mua trái phiếu của tập đoàn bất động sản á? Chết! Đừng dại. Và do vậy, để được việc, họ ủy quyền cho các đại lý là các công ty chứng khoán thuộc các ngân hàng bán hộ (Tuy nhiên, việc các công ty chứng khoán thuộc các ngân hàng bán hộ còn có lý do khác là việc “bảo lãnh phát hành” nhưng không thuộc phạm vi bài viết này nên không đề cập đến ở đây).
Các công ty chứng khoán thuộc các ngân hàng cũng không trực tiếp bán hộ trái phiếu cho các doanh nghiệp phát triển bất động sản. Mà, người trực tiếp bán là các nhân viên, cán bộ tín dụng ngân hàng. Bởi, những người này mới nắm nguồn “khách hàng”. Họ biết, ai là người có tiền và đang có bao nhiêu tiền tiết kiệm gửi trong ngân hàng của mình. Và, nói với từng người một kiểu gì để họ tin, họ chịu chuyển từ tiền tiết kiệm sang thành tiền mua trái phiếu. Cứ được việc cấp trên giao cho mình cái đã, rủi ro của khách hàng là chuyện của họ, tính sau.
Theo Khoản 1, Điều 26 Luật Chứng khoán thì “Việc phân phối chứng khoán chỉ được thực hiện sau khi tổ chức phát hành bảo đảm người mua chứng khoán tiếp cận Bản cáo bạch trong hồ sơ đăng ký chào bán chứng khoán ra công chúng được công bố tại các địa điểm ghi trong Bản thông báo phát hành”. Tuy nhiên, các nhân viên, cán bộ tín dụng ngân hàng để “chạy doanh số” họ chẳng dại gì mà cho khách hàng của mình tiếp cận “Bản cáo bạch” này.
Và rồi, hầu hết những người đang gửi tiền tiết kiệm trong ngân hàng, mặc dầu không có mảy may tơ tưởng gì đến đầu tư, trái phiếu, cổ phiếu… đều được các cán bộ ngân hàng tư vấn nhiệt tình. Rằng, anh, chị, cô, bác… đang gửi tiền tại ngân hàng em, lãi suất thế này, chuyển sang trái phiếu ngân hàng em, lãi suất thế này, an toàn tuyệt đối mà lại được thêm khoản lãi lớn, tội gì! Thế là Ok. Là đồng ý. Thủ tục ngân hàng làm hộ tất, chỉ đến ký và cầm giấy xác nhận quyền sở hữu trái phiếu về. Chẳng cần biết trong giấy viết gì, chỉ cần biết một bên mình ký; một bên công ty cổ phần chứng khoán của ngân hàng ký, đóng dấu, tức, có tên ngân hàng mà trước đấy mình đang gửi tiền trong đấy là Ok, là yên tâm quá rồi còn gì?
Họ đâu biết rằng, mặc dù công ty cổ phần chứng khoán của ngân hàng ký tên và đóng dấu ở trong giấy xác nhận quyền sở hữu trái phiếu nhưng theo Luật Chứng khoán, họ chẳng phải chịu trách nhiệm gì. Đến đây, việc của họ là phát hành hộ trái phiếu cho doanh nghiệp đã thành công và việc hưởng hoa hồng cũng đã xong. Quyền lợi, nghĩa vụ bây giờ chỉ là nhà đầu tư, tức là người mua trái phiếu và nhà phát hành trái phiếu, tức doanh nghiệp phát triển bất động sản đã nói ở trên tự mà chịu với nhau. Có chăng, trách nhiệm của công ty cổ phần chứng khoán của ngân hàng chỉ là làm trung gian giữ hộ cho cả hai bên cái “tài sản đảm bảo” mà doanh nghiệp bất động sản đã đăng ký. Nhưng hỡi ôi, tài sản đảm bảo hầu hết là cổ phiếu. Mà, khi doanh nghiệp bất động sản hắt hơi, sổ mũi thì cổ phiếu cũng sẽ bốc hơi, sẽ không cánh mà bay!
Hầu hết những người mua trái phiếu kiểu này vẫn cứ yên tâm ăn no, ngủ kỹ bất chấp phương tiện truyền thông đại chúng ra rả rằng, tập đoàn nọ, tổ chức kia lao đao về việc trả nợ trái phiếu. Vì, họ cho rằng họ không liên quan gì đến trái phiếu bất động sản. Họ tưởng trái phiếu họ mua là của ngân hàng, và cán bộ ngân hàng là người quen của họ, chẳng ai nỡ lòng nào lại đi lừa họ.
Họ chỉ thực sự biết mình đã gặp rủi ro khi đến ngày đến hạn thanh toán trái phiếu. Họ đã mắc lừa! Lừa ở đây là cán bộ tín dụng ngân hàng vô tình hay cố ý lợi dụng sự kém hiểu biết của họ để bán hàng trái phiếu mà không thông tin trung thực đến họ mà lẽ ra theo Luật Chứng khoán phải thông tin để họ cân nhắc có mua hay không. Nhưng tiếc thay, cán bộ tín dụng ngân hàng vi phạm pháp luật rõ ràng nhưng người mua trái phiếu không dễ gì kiện họ, vì, “mồm với mồm bằng không”, và là mối quan hệ thân tình.
Rủi ro của họ như thế nào thì đã, đang và sẽ đầy rẫy trên các trang mạng và các phương tiện truyền thông đại chúng.
Các tài liệu tham khảo, liên quan khác:
1.Luật Chứng khoán số 54/2019/QH14.
https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Chung-khoan/Luat-Chung-khoan-nam-2019-399763.aspx
2.Cẩn trọng với trái phiếu doanh nghiệp (Báo Điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, Thứ Hai, 17/01/2022, 10:49).
https://dangcongsan.vn/noi-hay-dung/can-trong-voi-trai-phieu-doanh-nghiep-602211.html
3.Kiện ngân hàng SCB và công ty chứng khoán vì ‘bị dụ mua trái phiếu’ (Báo Điện tử vnexpress.net, Thứ Bảy, 4/3/2023, 06:00 (GMT+7).
https://vnexpress.net/kien-ngan-hang-scb-va-cong-ty-chung-khoan-vi-bi-du-mua-trai-phieu-4577044.html
4.Youtube Mập mờ trái phiếu qua hình thức gửi tiết kiệm (Truyền Hình Nhân Dân, 2 tháng trước).
5.Khách hàng kể về quá trình ‘bị lừa’ khi mua trái phiếu qua SCB (BBC).
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cn0z3vzggzxo
6.Bung cửa cho SCB, Vạn Thịnh Phát “lùa gà ăn trái phiếu”, Bộ Tài Chính và Ngân Hàng Nhà Nước có thể phủi tay (rfa, 2022.12.07).
7.”Lách” luật, lừa đảo trong phát hành trái phiếu doanh nghiệp, cần xử lý hình sự (phaply.net.vn, 24/08/2021, 13:44).
8.Kiểm tra năng lực nhà phát hành trái phiếu doanh nghiệp (VnEconomy, 06:00, 27/02/2023).
https://vneconomy.vn/kiem-tra-nang-luc-nha-phat-hanh-trai-phieu-doanh-nghiep.htm
9.Thận trọng khi mua trái phiếu doanh nghiệp, bảo hiểm từ ngân hàng (VOV, Chủ nhật, 20/11/2022, 11:00).
10.Ngân hàng mập mờ bán trái phiếu, doanh nghiệp lách cửa huy động vốn (Đầu tư online, 18/10/2022, 08:19).
https://baodautu.vn/ngan-hang-map-mo-ban-trai-phieu-doanh-nghiep-lach-cua-huy-dong-von-d175561.html
11.Bộ Tài chính khuyến cáo rủi ro về trái phiếu doanh nghiệp (Báo Điện tử Chính phủ, 25/07/2022, 17: 32).
12.‘Trái phiếu có vấn đề do không kiểm soát tốt việc phát hành’ (thanhnien.vn, 27/11/2022, 18:00 GMT).
https://thanhnien.vn/trai-phieu-co-van-de-do-khong-kiem-soat-tot-viec-phat-hanh-1851526104.htm
13.Tránh hiểu lầm khi mua trái phiếu doanh nghiệp qua ngân hàng và công ty chứng khoán (baotintuc.vn, Thứ Tư, 21/07/2021, 15:19).
14.Chợ trái phiếu doanh nghiệp: Tấp nập, công khai lách luật mời gọi cá nhân (Đầu tư online baodautu.vn, 24/09/2021, 14:38).
15.Lời kể của một số bị hại là người mua trái phiếu với chính tác giả (tác giả cam kết và chịu trách nhiệm).
Nghiên Cứu Lịch Sử 