Nghiên Cứu Lịch Sử

 Cù Tuấn dịch từ CNN.

Kể từ khi lần đầu tiên được đưa tới Ukraine vào mùa xuân năm ngoái, các thiết bị đầu cuối internet vệ tinh Starlink do SpaceX của Elon Musk sản xuất đã trở thành phương pháp liên lạc quan trọng cho quân đội Ukraine, cho phép quân đội Ukraine chiến đấu và duy trì kết nối ngay cả khi mạng điện thoại di động và internet bị phá hủy trong cuộc chiến với Nga.

Cho đến nay, khoảng 20.000 thiết bị vệ tinh Starlink đã được tặng cho Ukraine, với tweet của Musk vào thứ Sáu nói rằng “hoạt động này đã tiêu tốn của SpaceX 80 triệu đô la và sẽ vượt quá 100 triệu đô la vào cuối năm nay.”

Nhưng những đóng góp từ thiện đó có thể sắp kết thúc, vì SpaceX đã cảnh báo Lầu Năm Góc rằng họ có thể ngừng tài trợ cho dịch vụ này ở Ukraine trừ khi quân đội Mỹ chịu trả hàng chục triệu đô la mỗi tháng.

Các tài liệu do CNN thu được cho thấy tháng trước công ty SpaceX đã gửi một lá thư tới Lầu Năm Góc nói rằng họ không thể tiếp tục tài trợ cho dịch vụ Starlink như hiện nay. Bức thư này cũng yêu cầu Lầu Năm Góc bắt đầu tài trợ cho việc sử dụng Starlink của chính phủ và quân đội Ukraine, mà SpaceX tuyên bố sẽ tiêu tốn hơn 120 triệu đô la trong thời gian còn lại của năm và có thể trị giá gần 400 triệu đô la trong 12 tháng tới.

“Chúng tôi không dự định tài trợ thêm các thiết bị đầu cuối cho Ukraine hoặc tài trợ cho các thiết bị đầu cuối hiện có trong một khoảng thời gian không xác định”, Giám đốc kinh doanh mảng chính phủ của SpaceX viết cho Lầu Năm Góc trong bức thư hồi tháng 9.

Trong số các tài liệu SpaceX gửi tới Lầu Năm Góc và được CNN xem qua, có một yêu cầu trực tiếp chưa được nhắc đến trước đó được gửi đến Musk vào tháng 7, từ tướng chỉ huy quân đội Ukraine, Tướng Valerii Zaluzhniy, để xin tiếp gần 8.000 thiết bị đầu cuối Starlink khác.

Trong một bức thư nói riêng với Lầu Năm Góc, một cố vấn bên ngoài làm việc cho SpaceX đã viết, “SpaceX phải đối mặt với những quyết định vô cùng khó khăn ở đây. Tôi không nghĩ rằng họ có đủ khả năng tài chính để cung cấp bất kỳ thiết bị đầu cuối hoặc dịch vụ bổ sung nào theo yêu cầu của Tướng Zaluzhniy”.

Các tài liệu chưa được báo cáo trước đây đã cung cấp một bảng phân tích hiếm hoi về số nội bộ của SpaceX trên Starlink, nêu chi tiết các chi phí và khoản thanh toán liên quan đến hàng nghìn thiết bị đầu cuối ở Ukraine. Các tài liệu này cũng làm sáng tỏ những cuộc đàm phán hậu trường trong đó SpaceX cung cấp hàng triệu đô la phần cứng và dịch vụ liên lạc cho Ukraine với chi phí thấp cho Kyiv.

Hôm thứ Sáu, Musk nói rằng khi yêu cầu Lầu Năm Góc chi trả hóa đơn dịch vụ của Starlink ở Ukraine, ông đã làm theo lời khuyên của một nhà ngoại giao Ukraine, người đã phản hồi kế hoạch hòa bình Ukraine của Musk vào đầu tháng này, trước khi lá thư được gửi tới Lầu Năm Góc, với nội dung: “F*** off.”

Đại sứ Ukraine tại Đức, Andrij Melnyk, hồi đầu tháng này đã phản hồi kế hoạch hòa bình được tuyên bố của Musk cho cuộc chiến Ukraine của Nga bằng cách nói: “F *** off là câu trả lời rất ngoại giao của tôi dành cho bạn @_elonmusk.”

“Chúng tôi chỉ làm theo khuyến nghị của ông ấy,” Musk nói vào thứ Sáu 14/10, trả lời một tweet đề cập đến báo cáo của CNN và bình luận của Melnyk, mặc dù bức thư SpaceX gửi cho Lầu Năm Góc đã được gửi trước lời trao đổi trên Twitter.

1. Báo cáo về sự cố mất tín hiệu

Các bức thư này được đưa ra trong bối cảnh các báo cáo gần đây về việc Starlink ngừng hoạt động trên diện rộng khi quân đội Ukraine cố gắng chiếm lại vùng đất bị Nga chiếm đóng ở miền đông và miền nam đất nước này.

Các nguồn tin quen thuộc với sự cố mất tín hiệu cho biết việc này đột ngột ảnh hưởng đến toàn bộ chiến tuyến khi nó diễn ra vào ngày 30 tháng 9. “Điều đó đã ảnh hưởng đến mọi nỗ lực của quân Ukraine để vượt qua chiến tuyến đó”, một người quen thuộc với sự cố mất tín hiệu đã nói với CNN với điều kiện giấu tên để có thể thảo luận về các cuộc trò chuyện nhạy cảm. “Starlink là cách chính mà các đơn vị trên chiến trường giao tiếp với nhau.”

Người thứ hai cho biết không có cảnh báo nào đối với các lực lượng Ukraine, đồng thời cho biết thêm rằng: khi nào Ukraine giải phóng một khu vực, họ phải gửi một yêu cầu thì các dịch vụ Starlink mới được bật.

Tờ Financial Times lần đầu tiên đưa tin về sự cố mất tín hiệu dẫn đến mất liên lạc với hậu quả “thảm khốc”, một quan chức cấp cao của Ukraine cho biết. Trong một tweet trả lời bài báo này, Musk không phản đối việc Starlink ngừng hoạt động, nói rằng những gì đang xảy ra trên chiến trường đều là “tuyệt mật”.

Đề xuất của SpaceX về việc ngừng tài trợ cho Starlink cũng được đưa ra trong bối cảnh Ukraine gia tăng lo ngại về lòng trung thành của Musk. Musk gần đây đã tweet một kế hoạch hòa bình gây tranh cãi trong đó ông đề nghị Ukraine sẽ từ bỏ Crimea và quyền kiểm soát các khu vực phía đông Luhansk và Donetsk.

Sau khi Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đặt câu hỏi về việc Musk đứng về phía ai, ông trả lời rằng ông “vẫn rất ủng hộ Ukraine” nhưng lo ngại chiến tranh sẽ có “sự leo thang lớn”.

Musk cũng đã tranh luận riêng vào tháng trước rằng Ukraine không muốn đàm phán hòa bình ngay bây giờ và nếu họ đi theo kế hoạch của ông, “Nga sẽ chấp nhận các điều khoản đó”, theo một người đã tham gia buổi tranh luận.

“Ukraine biết rằng chính phủ hiện tại và các nỗ lực thời chiến của họ hoàn toàn phụ thuộc vào Starlink,” một người quen thuộc với các cuộc thảo luận này cho biết. “Quyết định giữ Starlink hoạt động hay không hoàn toàn nằm trong tay một người. Đó là Elon Musk. Anh ấy chưa được bầu, không ai quyết định trao cho anh ấy quyền lực đó. Anh ấy có được điều đó là nhờ công nghệ và công ty mà anh ấy đã xây dựng nên ”.

Hôm thứ Ba, Musk đã phủ nhận một báo cáo rằng ông đã nói chuyện trực tiếp với Putin về Ukraine. Vào thứ Năm, khi một bộ trưởng Ukraine đăng tweet rằng Starlink là thiết yếu đối với cơ sở hạ tầng của Ukraine, Musk đã trả lời: “Chúng tôi rất hoan nghênh bạn. Rất vui khi được hỗ trợ Ukraine”.

2. “Dũng khí để trông giống như anh hùng”

Hơn bảy tháng sau cuộc chiến, tác động của Starlink ở Ukraine là vô cùng to lớn. Chính phủ ở Kyiv, quân đội Ukraine cũng như các tổ chức phi chính phủ và dân thường đã dựa vào các thiết bị có tốc độ nhanh, nhỏ gọn và dễ sử dụng do SpaceX tạo ra. Nó không chỉ được sử dụng để liên lạc bằng giọng nói và tín hiệu điện tử mà còn giúp điều khiển máy bay không người lái và gửi lại video để điều chỉnh hỏa lực pháo binh.

CNN đã thấy nó được sử dụng tại nhiều căn cứ của Ukraine.

Dimitri Alperovitch, đồng sáng lập Silverado Policy Accelerator, một tổ chức tư vấn, cho biết: “Starlink là cực kỳ cần thiết vì người Nga đã nhắm mục tiêu vào cơ sở hạ tầng thông tin liên lạc của Ukraine. Nếu không có Starlink, quân Ukraine sẽ hoạt động như người mù trong nhiều trường hợp.”

Mặc dù Musk đã nhận được sự hoan nghênh rộng rãi và những lời cảm ơn vì đã đáp lại các yêu cầu cung cấp dịch vụ Starlink đến Ukraine ngay khi chiến tranh bắt đầu, nhưng trên thực tế, phần lớn trong số 20.000 thiết bị đầu cuối đã được tài trợ chi phí toàn bộ hoặc một phần từ các nguồn bên ngoài, bao gồm cả chính phủ Mỹ, Vương quốc Anh và Ba Lan, theo thư SpaceX gửi Lầu Năm Góc.

Yêu cầu của SpaceX về việc quân đội Mỹ phải trả hóa đơn thuê dịch vụ này đã làm nhiều lãnh đạo hàng đầu tại Lầu Năm Góc bực điên người, với một quan chức quốc phòng cấp cao nói với CNN rằng SpaceX có “dũng khí để trông giống như anh hùng” trong khi bắt những chính phủ khác phải trả tiền rất nhiều và bây giờ đưa ra cho họ một hóa đơn hàng chục triệu đô la mỗi tháng.

Theo số liệu SpaceX chia sẻ với Lầu Năm Góc, khoảng 85% trong số 20.000 thiết bị đầu cuối ở Ukraine đã được các quốc gia như Mỹ và Ba Lan hoặc các tổ chức khác trả tiền – hoặc trả một phần. Các thực thể này cũng đã trả tiền cho khoảng 30% kết nối internet, mà SpaceX cho biết chi phí 4.500 đô la mỗi tháng cho mỗi thiết bị cho dịch vụ tiên tiến nhất. (Cuối tuần qua, Musk đã tweet rằng có khoảng 25.000 thiết bị đầu cuối này ở Ukraine.)

Trong bức thư gửi Musk hồi tháng 7, Tổng tư lệnh Ukraine, Tướng Zaluzhniy, ca ngợi “tiện ích đặc biệt” của các đơn vị Starlink và cho biết quân đội đã triển khai khoảng 4.000 thiết bị đầu cuối. Tuy nhiên, khoảng 500 thiết bị đầu cuối mỗi tháng bị phá hủy trong các cuộc giao tranh, Zaluzhniy cho biết, trước khi yêu cầu cung cấp thêm 6.200 thiết bị đầu cuối cho quân đội và cơ quan tình báo Ukraine, và 500 thiết bị mỗi tháng trong tương lai để bù đắp số thiết bị đã bị phá hủy.

SpaceX cho biết họ đã trả lời bằng cách yêu cầu Zaluzhniy đưa yêu cầu của mình lên Bộ Quốc phòng Mỹ.

Vào ngày 8 tháng 9, giám đốc cấp cao phụ trách bán hàng mảng chính phủ của SpaceX đã viết thư cho Lầu Năm Góc nói rằng chi phí đã tăng quá cao, lên tới 100 triệu đô la. Quan chức này yêu cầu Bộ Quốc phòng tiếp nhận yêu cầu mới của Ukraine cũng như trả các chi phí dịch vụ đang diễn ra, tổng cộng là 124 triệu đô la trong thời gian còn lại của năm 2022.

Các chi phí này, theo quan chức quốc phòng cấp cao, sẽ lên tới gần 380 triệu đô la cho một năm.

SpaceX đã từ chối các yêu cầu bình luận liên tục về cả sự cố mất tín hiệu và yêu cầu gần đây của họ đối với Lầu Năm Góc. Một luật sư của Musk đã không trả lời yêu cầu bình luận. Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Bob Ditchey nói với CNN, “Bộ Quốc phòng sẽ tiếp tục làm việc với ngành công nghiệp để tìm ra các giải pháp cho các lực lượng vũ trang của Ukraine, khi họ đẩy lùi sự xâm lược tàn bạo và vô cớ của Nga. Chúng tôi không có bất cứ điều gì khác để bổ sung vào lúc này”.

3. Cụ thể về các chi phí

Sự hỗ trợ ban đầu của Mỹ dành cho Starlink đến từ Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID), theo Washington Post, cơ quan này đã chi khoảng 3 triệu đô la cho phần cứng và dịch vụ ở Ukraine. Theo các tài liệu mới có được, nước đóng góp lớn nhất cho các thiết bị đầu cuối là Ba Lan với khoản thanh toán cho gần 9.000 thiết bị đầu cuối riêng lẻ.

Mỹ đã cung cấp gần 1.700 thiết bị đầu cuối. Những tổ chức đóng góp khác bao gồm Vương quốc Anh, các tổ chức phi chính phủ và các kỳ huy động vốn từ cộng đồng.

Tuy nhiên, phần đắt hơn nhiều là khả năng kết nối liên tục. SpaceX cho biết họ đã thanh toán khoảng 70% dịch vụ cung cấp cho Ukraine và tuyên bố đã cung cấp mức cao nhất – 4.500 đô la một tháng – cho tất cả các máy trạm ở Ukraine mặc dù phần lớn thiết bị chỉ đăng ký dịch vụ rẻ hơn 500 đô la mỗi tháng.

Các tài liệu cho biết bản thân các thiết bị đầu cuối có giá 1500 đô la và 2500 đô la cho hai mẫu được gửi đến Ukraine, trong khi các mẫu thiết bị tiêu dùng trên trang web của Starlink rẻ hơn rất nhiều và dịch vụ ở Ukraine chỉ là 60 đô la mỗi tháng.

Giá đó chỉ bằng 1,3% của giá chi phí dịch vụ mà SpaceX đã gửi Lầu Năm Góc để đề nghị thanh toán.

“Bạn có thể nói rằng Musk đang cố gắng lấy tiền từ chính phủ Mỹ hoặc chỉ muốn nói rằng“ Tôi không muốn tham gia vào việc này nữa”, một người quen thuộc với các yêu cầu xin thiết bị của Ukraine đối với Starlink cho biết. Với sự cố ngừng hoạt động gần đây và tính tình thất thường của Musk, “Cảm xúc đang lên cao độ từ phía Ukraine,” người này nói.

Musk là cổ đông lớn nhất của SpaceX – một công ty do tư nhân nắm giữ. Vào tháng 5, SpaceX tiết lộ rằng giá trị của nó đã tăng lên 127 tỷ đô la và giá trị này đã tăng 2 tỷ đô la trong năm nay, CNBC đưa tin.

Tuần trước, Musk đã phải đối mặt với một loạt chỉ trích trên Twitter – bao gồm cả từ Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky – sau khi trình bày trong một loạt tweet về kế hoạch hòa bình của Musk nhằm kết thúc cuộc chiến. Kế hoạch này bao gồm việc trao Crimea cho Nga và thực hiện lại cuộc trưng cầu dân ý, lần này do Liên Hợp Quốc giám sát, trong bốn khu vực mà Nga đã sáp nhập bất hợp pháp gần đây.

Kế hoạch này lặp lại những bình luận mà Musk đã đưa ra vào tháng trước tại một hội nghị kín độc quyền ở Aspen, Colorado có tên là “The Weekend”, tại đó Musk nói chuyện với một khán phòng đầy ắp những người tham dự rằng Ukraine nên tìm kiếm hòa bình ngay bây giờ, vì họ đã có những chiến thắng gần đây.