Nghiên Cứu Lịch Sử

 Cù Tuấn dịch từ Washington Post.

Chỉ trong hai ngày kể từ khi Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố tổng động viên để tiếp tục cuộc chiến tệ hại ở Ukraine, hàng nghìn nam giới đã bị Ban tuyển quân ép đăng lính, trong một số trường hợp bị gọi đi vào lúc nửa đêm, và nhanh chóng được đưa ngay lên xe buýt và máy bay để được gửi đi huấn luyện quân sự và được triển khai ra tiền tuyến theo kế hoạch.

Và bất chấp sự hứa hạn của các nhà chức trách về việc tổng động viên “một phần”, chỉ gọi nhập ngũ đối với những người dự bị có kinh nghiệm quân sự trước đó, quá trình gọi nghĩa vụ hỗn loạn này đã làm dấy lên lo ngại rằng Putin đang cố gắng điều động nhiều binh sĩ hơn nhiều so với con số 300.000 mà Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu tuyên bố ban đầu.

“Ở đây đang là địa ngục; họ đang tóm cổ mọi người”, một cư dân của Sosnovo-Ozerskoye, một khu định cư nông thôn với khoảng 6.000 người ở vùng Buryatia phía đông Siberia gần biên giới của Nga với Mông Cổ, đã viết cho Victoria Maldeva, một nhà hoạt động của Tổ chức Free Buryatia, tổ chức đã thu thập được hàng trăm báo cáo về quá trình tổng động viên.

Người dân Sosnovo-Ozerskoye viết: “Những người đàn ông say xỉn được cho là sẽ ra đi trong ngày đang đi lang thang trên quảng trường thị trấn. Ở đây mọi người đều biết nhau. Điều này là không thể chấp nhận được. Phụ nữ khóc lóc, đuổi theo xe buýt, và những người đàn ông năn nỉ vợ mình tha thứ trước khi rời đi vì họ biết rằng họ đang phải đối mặt với cái chết chắc chắn.”

Tổ chức Buryatia Tự do và các nhà hoạt động tương tự đang làm việc tại Yakutia, một vùng xa xôi, nghèo khó khác của Nga, ở đông bắc Siberia, cho biết họ lo ngại rằng việc tổng động viên đang nhắm vào các dân tộc thiểu số sống ở những khu vực này, cách Matxcơva hàng nghìn dặm.

“Đối với Buryatia, đây không phải là tổng động viên một phần, đây là tổng động viên toàn phần,” người đứng đầu Quỹ Buryatia Tự do, Alexandra Garmazhapova, cho biết trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình. “Tôi rất ngạc nhiên khi những người đã biết rằng Vladimir Putin thích nói dối đến mức nào, lại có thể tin rằng đây sẽ là tổng động viên một phần.”

Garmazhapova cho biết các tình nguyện viên của cô đã thức cả đêm vào thứ Tư và thứ Năm để giúp những người đàn ông, một trong số đó đã 62 tuổi, bị các giáo viên đánh thức và giao lệnh nhập ngũ cho họ. Các giáo viên này bị buộc phải đi đến từng nhà ở các ngôi làng ở Buryatian vào ban đêm và giao tận tay lệnh nhập ngũ cho từng người một.

Các nhân viên bảo vệ quyền lợi cho biết họ tin rằng các nhà tuyển dụng quân sự Nga đang tập trung nỗ lực vào các vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa, thay vì các thành phố lớn như Matxcơva hay St.Petersburg để xoa dịu các nhà lãnh đạo khu vực đang tìm cách ủng hộ Putin. Các nhóm dân tộc châu Á ở Siberia và vùng Viễn Đông của Nga cũng ít có khả năng có mối liên hệ cá nhân và gia đình với dân Ukraine.

Tuy nhiên, ở Matxcơva, các nhà tuyển dụng đã tìm thấy một nguồn tuyển dụng mới sẵn có: những người biểu tình bị giam giữ trong các cuộc biểu tình phản chiến trong tuần này. Một phóng viên của cửa hàng SOTA Vision, Artem Kriger, đã bị tạm giữ vào ngày 21/9 khi anh ta đang kết thúc chương trình phát sóng trực tiếp từ một trong những đường phố trung tâm của thủ đô.

Sau đó, tại đồn cảnh sát, Kriger và hơn chục người đàn ông khác bị bắt cùng với anh đã được trao giấy triệu tập nhập ngũ, yêu cầu họ xuất hiện tại các quân ủy địa phương. Hôm 23/9, Kriger cũng bị kết án tám ngày tù sau khi một thẩm phán kết luận anh phạm tội tham gia một cuộc biểu tình trái phép.

Các nhà phân tích quân sự cho rằng còn lâu mới có thể đảo ngược những thất bại quân sự của Nga chỉ đơn giản bằng cách gửi hàng trăm nghìn tân binh ra mặt trận. Nga cũng đang thiếu vũ khí và các nguồn cung cấp khác, và đã mất một số chỉ huy trong cuộc chiến kéo dài gần 7 tháng qua.

Sự xáo trộn và bối rối ban đầu trong nỗ lực tổng động viên, cùng với sự tức giận của công chúng, đã xác nhận nguy cơ phản ứng dữ dội của xã hội Nga. Putin cũng đã hiểu điều đó khi đã không áp đặt tổng động viên bắt buộc, cho đến khi những thất bại gần đây cho thấy rõ ràng rằng Nga có nguy cơ bị Ukraine đánh bại. Các chuyên gia cho biết, một số lượng lớn binh lính không được đào tạo, không có động lực và trang bị kém khó có thể đảo ngược được thất bại của Nga.

Một số video được đăng trực tuyến vào sáng ngày 23/9 cho thấy những người đàn ông bị kích động và có vẻ say xỉn, những người đàn ông nhận được thông báo nhập ngũ đã ẩu đả với nhau. Các video này, không thể được xác minh độc lập, đã nêu bật khả năng thiếu tinh thần và kỷ luật của các tân binh của Nga.

Tại Dagestan, một khu vực đa số là người Hồi giáo ở phía bắc Caucasus, nơi truyền thông Nga đưa tin rằng mục tiêu chính thức là tập hợp 13.000 nam giới tại các văn phòng nhập ngũ, một nhóm nam giới đã tham gia vào một màn la hét với một người trong Ban tuyển dụng địa phương, một phụ nữ đã cố gắng làm họ thấy xấu hổ vì không muốn tham gia chiến tranh.

“Những đứa trẻ này sẽ chiến đấu vì tương lai của chúng,” người phụ nữ hét vào một nhóm khoảng 30 người đàn ông tụ tập bên ngoài một ủy ban tuyển quân địa phương, theo một đoạn clip được phong trào “Những người quan sát Dagestan” đăng tải.

“Tương lai nào? Chúng tôi thậm chí còn không có hiện tại,” một trong những người đàn ông đáp lại. “Hãy tự đi chiến đấu nếu bà muốn. Chúng tôi thì không!”

Tại một địa điểm tuyển quân khác, ở thành phố nhỏ Yekaterinoslavka thuộc vùng Viễn Đông Amur, phía đông bắc biên giới Nga-Trung, một sĩ quan đã hét vào mặt một nhóm người đàn ông giận dữ, phẫn nộ vì đã được triệu tập. “Tại sao các bạn lại khóc như những bé gái”, viên cảnh sát nói với một đám đông bất bình theo một đoạn video được ghi lại một cách bí mật. “Giờ chơi đã kết thúc rồi. Bây giờ tất cả các bạn đều là những người lính”.

Bộ Quốc phòng Nga hôm 23/9 đã tìm cách xoa dịu sự hỗn loạn và tức giận đang bao trùm nước Nga bằng cách gửi “lời giải thích” đến các hãng tin nhà nước về những người đủ tiêu chuẩn phải nhập ngũ. Nhưng điều đó không thể dập tắt được sự hoảng sợ khi nhiều báo cáo kể về việc những người đàn ông đủ tiêu chuẩn để được miễn trừ nhưng vẫn nhận được lệnh gọi nhập ngũ.

Pavel Chikov, người đứng đầu một nhóm nhân quyền, Agora, tổ chức đang giúp người Nga tìm các cách hợp pháp để không phải nhập ngũ tham gia chiến tranh, đã báo cáo nhiều trường hợp trong đó những người đàn ông trên 55 tuổi đã nhận được lệnh triệu tập.

“Bộ Quốc phòng đã bận rộn trong hai ngày liên tiếp, cố gắng trấn an người dân,” Chikov đăng trên kênh Telegram của mình. “Nhưng điều quan trọng là những‘ tuyên bố chính thức ’này chỉ là công việc của cơ quan báo chí, và không phải là các nghị định thực tế, vốn đều được sử dụng chính thức và bí mật không cho dân biết.”

“Các chính ủy quân khu không đọc Telegram, họ có danh sách nhập ngũ được gửi từ trung tâm, và họ sẽ tiếp tục nhốt những người này vào xe buýt, địa điểm chuyển tiếp, và máy bay,” ông viết.

Alexander Dorzhiev, 38 tuổi, đến từ Ulan-Ude, một thành phố ở Buryatia, cách biên giới với Mông Cổ khoảng 150 dặm, nhận được thông báo nhập ngũ vào sáng 21/9 và được lệnh xuất hiện lúc 4 giờ sáng ngày hôm sau tại một địa điểm tuyển quân địa phương và rời khỏi quê hương của anh chỉ vài giờ sau đó.

Là cha của 5 đứa con nhỏ, Dorzhiev nên được miễn nghĩa vụ quân sự, theo luật của Nga. Giữa sự náo động của dư luận, thống đốc Buryatia, Alexey Tsydenov, cho biết 70 người cha đáng lẽ được miễn trừ đã được triệu tập, nhưng sau đó đã được cho về.

Sự hỗn loạn đã dẫn đến những lời chỉ trích gay gắt ngay cả từ một số người ủng hộ chính phủ của Putin.

“Điều này cho thấy chất lượng hoạt động của các văn phòng nhập ngũ của chúng ta còn rất tệ”, nhà báo và chính trị gia ủng hộ Điện Kremlin Andrey Medvedev viết trên Telegram, chỉ trích thủ tục tổng động viên ở Nga. “Điều này dẫn đến sự hỗn loạn ở hậu phương, tâm trạng cuồng loạn và căng thẳng cao độ trong xã hội. Việc tổng động viên nên tăng cường sức mạnh cho quân đội, không nên gây ra biến động xã hội”.

Thêm vào sự hoảng loạn của quốc gia là việc Điện Kremlin thừa nhận rằng, một đoạn trong sắc lệnh động viên do Putin ký hôm thứ Tư đề cập đến tổng số binh sĩ mà Nga muốn gọi nhập ngũ, là bí mật, không thể thông báo cho dân biết.

Novaya Gazeta Europe đưa tin hôm thứ Năm, trích dẫn một nguồn tin trong chính quyền tổng thống, rằng điều khoản bí mật này nêu số lượng tân binh cần gọi đi là 1 triệu người. Một cửa hàng khác của Nga, Meduza, báo cáo rằng con số có thể lên tới 1,2 triệu. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov gọi cả hai tin trên là “nói dối” nhưng từ chối đưa ra con số chính xác.

Các blogger và tài khoản Instagram ủng hộ điện Kremlin đã tung ra hashtag #_NoToPanic trên các nền tảng truyền thông xã hội của Nga. Họ đã xuất bản các bài đăng gần giống hệt nhau nhấn mạnh rằng “chỉ 1 phần trăm người dự bị sẽ được gọi lên” – trong một nỗ lực phối hợp nhằm chống lại các báo cáo nói rằng mục tiêu tuyển quân thực sự cao hơn rất nhiều so với con số 300.000.

“Liệu một cọng khoai tây chiên có đủ để bạn no bụng không? Tôi nghĩ mọi người sẽ nói không, đó chỉ là 1% khẩu phần của bạn,” blogger Anna Belozerova viết trên VKontakte, một nền tảng mạng xã hội của Nga. “Bạn đoán đúng rằng tôi đang nói về việc tổng động viên mà mọi người đang hoảng sợ. Tất cả chúng ta cần phải bình tĩnh! Nó sẽ chỉ lấy đi 300.000 người, 1 phần trăm của tổng số quân dự bị.”

Tuy nhiên, những người Nga đang tìm cách trốn tránh nghĩa vụ quân sự tiếp tục đổ về các biên giới của đất nước này, lo sợ rằng ngay cả khi họ chưa được gọi đi trong tuần này, họ có thể bị gọi trong đợt tổng động viên tiếp theo.

Với các chuyến bay gần như đã bán hết vé, hầu hết những người trốn nghĩa vụ phải đi qua biên giới đất liền bằng ô tô hoặc đi bộ, mặc dù cơ hội trốn sang châu Âu dường như đã thu hẹp. Phần Lan là nước EU duy nhất còn cho người Nga đi qua biên giới. Biên phòng biên giới Phần Lan-Nga trên bộ, tuy vẫn còn mở cửa cho người Nga, hôm thứ Sáu cho biết họ sẽ ngăn những người Nga có visa du lịch đi qua trong vài ngày tới.