Nghiên Cứu Lịch Sử

 Cù Tuấn dịch từ Wall Street Journal.

 Với việc Nga có thể kiểm soát xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine, Matxcơva đã tìm ra một cách mới để nắm giữ ảnh hưởng trên toàn thế giới

Vài ngày trước khi Nga xâm lược nước láng giềng nhỏ hơn Ukraine, Matxcơva đã công bố một loạt cảnh báo hàng hải nhằm ngăn chặn hiệu quả các khu vực của Biển Đen gần bờ biển Ukraine, quốc gia xuất khẩu ngũ cốc và dầu ăn hàng đầu thế giới.

Các bước tiếp theo mà Nga đã thực hiện – phong tỏa hoặc chiếm giữ các cảng của nước này bằng tàu chiến, phá hủy cơ sở hạ tầng ngũ cốc và thậm chí lấy đất của nông dân và cướp lúa mì Ukraine để bán ra nước ngoài – là một phần của cuộc chiến địa chính trị đang diễn ra song song với cuộc chiến quân sự của Điện Kremlin, theo cho các quan chức phương Tây và Ukraine.

Trong khi cuộc xâm lược này đã khiến các đồng minh phương Tây đoàn kết ủng hộ Ukraine, Nga đã sử dụng đòn bẩy gia tăng đối với xuất khẩu lương thực để chia rẽ cộng đồng quốc tế rộng lớn hơn và mở rộng ảnh hưởng lên các nền kinh tế đang phát triển ở Trung Đông, châu Phi và châu Á, chia cắt thế giới theo những cách chưa từng thấy kể từ sau Chiến tranh Lạnh. Các quan chức phương Tây cho biết, mục tiêu của Điện Kremlin là sử dụng mối quan tâm về lương thực làm đòn bẩy để giảm nhẹ các lệnh trừng phạt và đàm phán ngừng bắn, xây dựng ảnh hưởng và quan hệ thương mại với các nước không thuộc phương Tây và phá hủy một trụ cột chính của nền kinh tế Ukraine.

Cary Fowler, đặc phái viên Hoa Kỳ về an ninh lương thực toàn cầu cho biết: “Đó là một tình huống kinh điển của việc sử dụng thực phẩm làm vũ khí. “Nếu họ đang nói,”Chúng tôi sẽ chỉ giao đồ ăn cho bạn nếu chính sách của bạn phù hợp với chính sách của chính phủ chúng tôi “, – bạn có thể nói gì?”

Trong nhiều năm, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã sử dụng năng lượng như một vũ khí, sử dụng dầu mỏ và khí đốt tự nhiên để giành lại ảnh hưởng đã mất khi Liên Xô sụp đổ. Bây giờ với lương thực, Nga đang có thêm một quân bài tẩy nữa trong ván bài chiến lược của mình.

Các quan chức Nga đã không né tránh việc khoe khoang về sức mạnh ngày càng tăng của họ trong lĩnh vực này, ngay cả khi họ phủ nhận việc sử dụng nó để chống lại các quốc gia khác. Ông Dmitry Medvedev, cựu tổng thống và thủ tướng Nga, năm nay cho biết thực phẩm là vũ khí yên tĩnh và “có tính uy hiếp” của Nga có thể bảo vệ đất nước này khỏi các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Gần đây, ông Putin cho biết các khách hàng thường xuyên mua ngũ cốc Nga sẽ nhận được hàng và Ukraine được tự do xuất khẩu các sản phẩm thực phẩm. Nhà lãnh đạo Nga cho biết tại cuộc họp hôm thứ Năm với người đồng cấp Indonesia, Joko Widodo. “Chúng tôi đảm bảo an ninh cho họ.”

Tuy nhiên, các quan chức Mỹ và phương Tây cho biết Nga đã phong tỏa một cách hiệu quả các cảng của Ukraine, thả thủy lôi ở Biển Đen và kiểm soát chặt chẽ việc xuất khẩu ngũ cốc của cả hai nước. “Bản thân Nga đã chơi những trò chơi khủng khiếp với thực phẩm của mình, áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của chính họ, áp đặt hạn ngạch, quyết định khi nào và ở đâu họ sẽ cung cấp thực phẩm vì các lý do chính trị”, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken nói tại một hội nghị thượng đỉnh về an ninh lương thực ở Berlin vào cuối tháng 6.

Các nhà ngoại giao Mỹ lo ngại chiến lược địa chính trị này đang phát huy tác dụng, trong đó những người đứng đầu các khối châu Phi và Trung Đông khẳng định mối quan hệ chặt chẽ với Nga trong những tuần gần đây, một sự thay đổi quan điểm so với những ngày đầu tiên ngay sau khi Nga xâm lược.

Các thị trường truyền thống của ngũ cốc Biển Đen là Bắc Phi và Trung Đông. Theo dữ liệu gần đây nhất của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, thu hoạch lúa mì của Ukraine chủ yếu xuất khẩu đến Indonesia, Ai Cập, Pakistan, Bangladesh và Maroc.

Không quốc gia nào trong số 93 quốc gia này đã bỏ phiếu loại bỏ Nga khỏi Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc trong một cuộc bỏ phiếu hồi tháng 4 được coi là biểu tượng của thái độ đối với cuộc chiến Ukraine.

Caitlin Welsh, một cựu quan chức chuyên về thực phẩm tại Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, hiện đang làm việc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, một tổ chức nghiên cứu của Washington, cho biết: “Họ có thể sẽ phụ thuộc vào Nga nếu họ không thể lấy lương thực từ Ukraine. Suy cho cùng thì họ muốn có được sự ổn định chính trị và xã hội ở đất nước của họ.”

Vài ngày sau cuộc xâm lược quy mô lớn của Nga, Chủ tịch Liên minh châu Phi, Tổng thống Senegal, Macky Sall, đã kêu gọi Matxcơva “tôn trọng một cách nghiêm túc luật pháp quốc tế, toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền quốc gia của Ukraine”. Tuy nhiên, vào tháng 5, ông Sall cảnh báo các quan chức châu Âu rằng việc ngăn chặn khả năng các ngân hàng Nga sử dụng dịch vụ kết nối tài chính SWIFT đang khiến việc duy trì một số nguồn cung cấp lương thực cho lục địa này trở nên “khó khăn, nếu không muốn nói là không thể”.

Một phát ngôn viên của Liên minh châu Phi đã không trả lời ngay lập tức yêu cầu bình luận.

Tương tự, Liên đoàn Ả Rập ban đầu bày tỏ lo ngại khi Nga xâm lược Ukraine. Nhưng Ahmed Aboul Gheit của Ai Cập, tổng thư ký Liên đoàn Ả Rập, đã gặp Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cùng với các nhà lãnh đạo khác trong khu vực vào tháng 4 và vào tháng 5, sau đó ông Gheit cáo buộc phương Tây gây sức ép để các thành viên “bao vây” Nga.

Các nhà ngoại giao phương Tây cho biết Nga đã tìm cách thuyết phục nhiều quốc gia bỏ phiếu trắng hoặc bỏ phiếu chống lại các nghị quyết phản đối Nga tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc.

Vào tháng 3, 141 quốc gia đã bỏ phiếu ủng hộ nghị quyết của Đại hội đồng kêu gọi Nga về Ukraine. Vào tháng 4, chỉ có 93 quốc gia bỏ phiếu cho nghị quyết nhân quyền chống lại Nga.

Trong cuộc bỏ phiếu sau đó, Ai Cập, Indonesia và các nước khác đã tham gia bỏ phiếu trắng, trong khi Algeria và Ethiopia bỏ phiếu chống lại nghị quyết này.

John Herbst, cựu đại sứ tại Ukraine và chuyên gia về Nga tại Hội đồng Đại Tây Dương, một tổ chức tư vấn của Washington, cho biết: “Hiện tại, các quốc gia có thể bị tổn hại nhiều nhất từ ​​việc này đang không qua mặt với Nga. “Nếu Liên đoàn Ả Rập và Liên minh châu Phi chống lại Nga, bạn có thể khiến Nga thay đổi chính sách của họ.”

Một câu hỏi đặt ra là liệu Tổng thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres có thể làm môi giới cho một thỏa thuận để đưa ngũ cốc của Ukraine ra thị trường quốc tế hay không. Vào tháng 4, Liên Hợp Quốc đã ủng hộ một kế hoạch để Thổ Nhĩ Kỳ phối hợp dỡ bỏ thủy lôi trên biển mà lực lượng của Kyiv đã thả gần các cảng của họ để phòng thủ trước cuộc tấn công của Nga. Nhưng các cuộc đàm phán đã chuyển hướng sang việc thiết lập một tuyến đường an toàn qua thủy lôi, một phần do Ukraine lo ngại rằng Nga có thể tận dụng lợi thế khi gỡ thủy lôi.

Tất cả các bên đều nói rằng họ ủng hộ một số loại hình thỏa thuận, nhưng cả Matxcơva và Kyiv đều không cam kết về một thỏa thuận cuối cùng. Stéphane Dujarric, phát ngôn viên của ông Guterres, cho biết: “Các cuộc thảo luận về nỗ lực đưa ngũ cốc Ukraine và ngũ cốc và phân bón của Nga ra thị trường toàn cầu đang tiếp tục diễn ra khá gay gắt.”

Các quan chức phương Tây nghi ngờ ý định của ông Putin, nói rằng Matxcơva không có ý định cho phép Ukraine quay trở lại thị trường ngũ cốc quốc tế.

Bộ trưởng Nông nghiệp Hoa Kỳ Tom Vilsack cho biết trong một cuộc phỏng vấn: “Cá nhân tôi hoài nghi về việc liệu Nga có đang tiếp tục các cuộc đàm phán này với thiện chí hay không”.

Các nhà kinh doanh ngũ cốc và các nhà ngoại giao cho rằng những nỗ lực của phương Tây có lẽ sẽ không đủ để nuôi sống các nước nghèo hơn nếu vấn đề lương thực của thế giới — vốn đã bị ảnh hưởng bởi hạn hán, đại dịch và các cuộc xung đột khác — trở nên tồi tệ hơn.

EU, Ba Lan và Hoa Kỳ đang tìm kiếm các tuyến đường bộ cho xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine, nhưng các nhà phân tích cho rằng lựa chọn đó chỉ có thể chuyển khoảng 1,5 triệu đến 2 triệu tấn ngũ cốc mỗi tháng, ít hơn nhiều so với 6 triệu đến 7 triệu tấn một tháng mà Ukraine xuất khẩu trước đây.

Theo các cựu quan chức và đô đốc, nếu các cuộc đàm phán do Liên Hợp Quốc cầm trịch không giúp xuất khẩu vụ thu hoạch mùa hè này ra khỏi Ukraine, các yêu cầu Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương hoặc các lực lượng hải quân khác để mở một tuyến đường biển an toàn ở Biển Đen sẽ tăng lên.

Cho đến nay, Washington vẫn chưa chấp nhận lựa chọn đó, vì nó sẽ gây ra những nguy hiểm tương tự như vùng cấm bay được đề xuất ở Ukraine, có nguy cơ tàu gặp phải thủy lôi và có thể xảy ra giao tranh với bất kỳ tàu nào của Nga vi phạm vùng được bảo vệ.

Trong khi đó, Điện Kremlin đang sử dụng phương tiện truyền thông nhà nước và ngoại giao mạnh mẽ đối với các nền kinh tế đang phát triển để đổ lỗi cho việc giá lương thực tăng đột biến gần đây do các lệnh trừng phạt của phương Tây và các yếu tố khác. Ông Putin đã nói rằng ngũ cốc của Ukraine sẽ chỉ tạo ra “sự khác biệt nhỏ cho thị trường toàn cầu”.

Ukraine và các quốc gia phương Tây đang nỗ lực chống trả lại luận điểm này. “Thực sự khủng khiếp khi Nga chơi trò “cuộc chiến sinh tử” với thế giới bằng cách ngăn chặn xuất khẩu lương thực của Ukraine, mặt khác lại đổ lỗi cho Ukraine vì chuyện đó”, Ngoại trưởng Ukraine Dmitry Kuleba nói với các nhà báo châu Phi tại một sự kiện do Bộ Ngoại giao Mỹ tài trợ.

Bộ Ngoại giao Mỹ đã xây dựng một trang web “giải trừ thông tin sai lệch” và dẫn một chương trình chạy đường dài để giải thích với các quốc gia khác rằng thực phẩm không phải là mục tiêu của các lệnh trừng phạt của phương Tây. Tuy nhiên, ông Vilsack lo ngại rằng chiến dịch của Nga nhằm đổ lỗi cho phương Tây về tình trạng thiếu lương thực đang hoạt động hiệu quả ở châu Phi và các khu vực khác trên thế giới.

Ông nói: “Mỹ không cấm vận thực phẩm hoặc phân bón. Thực tế là chính nước Nga đã khơi mào cuộc xung đột này, chính nước Nga đang phá hủy ngũ cốc Ukraine, ăn cắp ngũ cốc Ukraine và khiến nông dân Ukraine khó có cơ hội gieo trồng cho vụ thu hoạch tiếp theo”.