Putin đã tính toán sai lầm nghiêm trọng về Ukraina

Грицак Ярослав

Tiến sĩ, sử gia Ukraina, giáo sư Đại học Công giáo Ukraina.

Biên dịch: GaD

Ngày 19 tháng 3 năm 2022

LVIV, Ukraina – Ukraina một lần nữa là trung tâm của một cuộc xung đột toàn cầu tiềm tàng. Thế Chiến I, như sử gia Dominic Lieven đã nói, “đã làm thay đổi số phận của Ukraina.” Thế Chiến II, theo nhà báo huyền thoại Edgar Snow, “trước hết là một cuộc chiến của Ukraina.” Giờ đây, mối đe dọa về một cuộc Thế Chiến III xoay quanh những gì có thể xảy ra ở Ukraina.

Đó là một sự lặp lại ấn tượng. Tại sao Ukraina, một quốc gia 40 triệu dân cỡ trung bình ở rìa đông châu Âu, lại là tâm điểm của chiến tranh không phải một lần, hai lần mà là ba lần?

Một phần của câu trả lời, ít nhất, là địa lý. Lấy bối cảnh giữa Nga và Đức, Ukraina từ lâu đã được xem là nơi đấu tranh cho sự thống trị của lục địa. Nhưng những lý do sâu xa hơn là về bản chất lịch sử. Ukraina, quốc gia có điểm chung với Nga, đã phát triển khác biệt trong suốt nhiều thế kỷ, phân hóa theo những cách quan trọng so với nước láng giềng phía đông.

Tổng thống Vladimir Putin thích viện dẫn lịch sử như một phần lý do cho cuộc xâm lược đẫm máu của mình. Ông khẳng định Ukraina và Nga trên thực tế là một quốc gia: Ukraina, trên thực tế, không tồn tại. Tất nhiên, điều này hoàn toàn sai. Nhưng ông ấy đúng khi nghĩ rằng lịch sử nắm giữ chìa khóa để hiểu hiện tại. Ông ta chỉ không nhận ra rằng còn lâu mới tạo ra được thành công, thì đó chính là điều sẽ cản trở ông ấy.

Năm 1904, một nhà địa lý người Anh tên là Halford John Mackinder đã đưa ra một dự đoán táo bạo. Trong một bài báo có tiêu đề “Vòng xoay địa lý của lịch sử”, ông gợi ý rằng BẤT CỨ AI KIỂM SOÁT ĐÔNG ÂU SẼ KIỂM SOÁT THẾ GIỚI. Ở hai bên của khu vực rộng lớn này là Nga và Đức, sẵn sàng tham chiến. Và ở giữa là Ukraina, với nguồn tài nguyên phong phú về ngũ cốc, than đá và dầu mỏ.

Không cần phải đi sâu vào chi tiết thuyết Mackinder; nó có những sai sót. Tuy nhiên, nó đã tỏ ra cực kỳ ảnh hưởng sau Thế chiến I và trở thành một thứ gì đó của một lời tiên tri tự ứng nghiệm. Nhờ nhà địa chính trị Đức Quốc xã Karl Haushofer, khái niệm này đã chuyển thành “Mein Kampf” của Hitler. Lenin và Stalin chưa đọc Mackinder nhưng đã hành động như thể họ đã đọc. Đối với họ, Ukraina là cầu nối đưa Cách mạng Nga tây tiến vào Đức, biến nó trở thành một cuộc cách mạng thế giới. Con đường dẫn đến xung đột một lần nữa chạy qua Ukraina.

Chiến tranh, khi nó xảy ra, thật thảm khốc: Ở Ukraina, khoảng bảy triệu người thiệt mạng. Sau đó, Ukraina đã bị phong tỏa trong Liên Xô, và câu hỏi trong một thời gian dường như đã được giải quyết. Với sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản, nhiều người tin rằng luận điểm của Mackinder đã lỗi thời và tương lai thuộc về các quốc gia độc lập và có chủ quyền, không có tham vọng của các nước láng giềng lớn hơn. Họ đã nhầm.

Lập luận của Mackinder – rằng Đông Âu và Ukraina là chìa khóa cho một cuộc cạnh tranh Nga – Đức – không bao giờ biến mất. Trên thực tế, nó đã chiếm vị trí trang trọng trong tâm trí Putin. Tuy nhiên, có một sự thay đổi: Ông ta đã thay thế Đức bằng toàn bộ phương Tây. Ukraina, đối với ông Putin, đã trở thành chiến trường cho một cuộc cạnh tranh văn minh giữa Nga và phương Tây.

Lúc đầu ông ấy không hành động. Trong những năm đầu của nhiệm kỳ, ông dường như mong đợi – phù hợp với những người trong giới của Boris Yeltsin, người đã giám sát sự kết thúc của Liên Xô – rằng nền độc lập của Ukraina sẽ không tồn tại lâu. Qua thời gian, Ukraina sẽ cầu xin để được nhập lại. Điều đó đã không xảy ra. Mặc dù một số người Ukraina vẫn chịu sự ảnh hưởng của văn hóa Nga, nhưng về mặt chính trị, họ nghiêng về phương Tây, thể hiện qua Cách mạng Cam năm 2004, khi hàng triệu người Ukraina biểu tình chống gian lận bầu cử.

Vì vậy, ông Putin đã thay đổi hướng đi. Ngay sau cuộc chiến Georgia năm 2008, trong đó Kremli giành quyền kiểm soát hai khu vực của Georgia, ông đã thiết kế một chính sách chiến lược mới cho Ukraina. Theo kế hoạch, bất kỳ bước nào mà Kyiv có thể thực hiện theo hướng phương Tây, sẽ bị trừng phạt bằng xâm lược quân sự. Mục tiêu là chia cắt phía đông vùng nói tiếng Nga của Ukraina và biến phần còn lại của đất nước thành một nước chư hầu do một con rối của Kremli đứng đầu.

Vào thời điểm đó, nó có vẻ viển vông, lố bịch. Không ai tin rằng nó có thể là hàng thật. Nhưng vào những tuần cuối cùng của cuộc cách mạng Maidan ở Ukraina vào năm 2014, trong đó người Ukraina yêu cầu chấm dứt tham nhũng và [được] phương Tây bao bọc, thì rõ ràng một cách khủng khiếp rằng Nga đang có ý gây hấn. Và điều đó đã chứng minh: Trong một chiến dịch chớp nhoáng, ông Putin đã chiếm được Krym và các phần của Donbas. Nhưng quan trọng nhất, toàn bộ tham vọng của ông ta đã bị cản trở, một phần lớn là qua cuộc kháng chiến anh dũng của những người tình nguyện ở miền đông đất nước.

Ông Putin đã tính toán sai theo hai cách. Đầu tiên, ông hy vọng rằng, giống như trường hợp của cuộc chiến chống lại Georgia, phương Tây sẽ ngầm nuốt đắng sự xâm lược Ukraina của ông. Một phản ứng thống nhất của phương Tây không phải là điều mà ông mong đợi. Thứ hai, vì trong suy nghĩ của ông, người Nga và người Ukraina là một quốc gia nên ông Putin tin rằng quân đội Nga chỉ cần vào Ukraina, là được chào đón bằng hoa. Điều này không bao giờ thành hiện thực.

Những gì đã xảy ra ở Ukraina năm 2014 đã xác nhận điều mà các sử gia Ukraina tự do đã nói trong một thời gian dài: Sự khác biệt chính giữa người Ukraina và người Nga không ở ngôn ngữ, tôn giáo hay văn hóa – ở đó họ tương đối gần gũi – mà là ở truyền thống chính trị. Nói đơn giản, một cuộc cách mạng dân chủ thắng lợi gần như không thể xảy ra ở Nga, trong khi một chính phủ độc tài khả thi thì gần như không thể ở Ukraina.

Lý do của sự khác biệt này là lịch sử. Cho đến khi kết thúc Thế Chiến I (và với tây Ukraina, cuối Thế chiến II), các vùng đất Ukraina nằm dưới ảnh hưởng chính trị và văn hóa mạnh mẽ của Ba Lan. Ảnh hưởng này không phải là tiếng Ba Lan; đúng hơn là ảnh hưởng của phương Tây. Ihor Sevcenko, nhà Byzantin học của Harvard đã nói, ở Ukraina, phương Tây mặc trang phục Ba Lan. Trọng tâm của ảnh hưởng này là những ý tưởng về việc hạn chế quyền lực tập trung, một xã hội dân sự có tổ chức và một số quyền tự do hội họp.

Ông Putin dường như không học được gì từ những thất bại của mình trong năm 2014. Ông đã tiến hành một cuộc xâm lược toàn diện, dường như nhằm loại bỏ chính phủ Ukraina khỏi quyền lực và bình định đất nước. Nhưng một lần nữa, sự xâm lược của Nga đã vấp phải sự kháng cự anh dũng của người Ukraina và sự thống nhất của phương Tây. Mặc dù ông Putin có thể leo thang hơn nữa, nhưng còn lâu mới đạt được chiến thắng quân sự mà ông ta muốn. Một nhà chiến thuật bậc thầy nhưng lại là một chiến lược gia kém cỏi. Ông ta đã tính toán sai lầm sâu sắc nhất đời mình.

Tuy nhiên, đó là một cuộc chiến dựa trên niềm tin rằng ông ta đang chiến tranh không phải với Ukraina mà là với phương Tây trên các vùng đất của Ukraina. Điều cần thiết là phải nắm bắt được điểm này. Cách duy nhất để đánh bại ông ta là biến niềm tin của ông ta – rằng Ukraina đang chiến đấu không chỉ một mình mà với sự giúp đỡ của phương Tây và là một phần của phương Tây – thành một cơn ác mộng thức giấc.

Làm thế nào điều này có thể được thực hiện, cho dù thông qua trợ giúp nhân đạo và quân sự, đưa Ukraina vào Liên minh châu Âu hoặc thậm chí cung cấp cho nó Kế hoạch Marshall của riêng mình, là những câu hỏi mở. Điều quan trọng là ý chí chính trị trả lời họ. Rốt cuộc, cuộc đấu tranh vì Ukraina, như lịch sử đã nói với chúng ta, không chỉ là Ukraina hay châu Âu. Đó là cuộc đấu tranh cho hình dạng của thế giới trong tương lai.

Nguồn:

https://www.nytimes.com/2022/03/19/opinion/ukraine-russia-putin-history.html