TỔNG THỐNG Kazakhstan Kassym-Jomart Kemelevich Tokayev đã đáp lại làn sóng phản đối bằng các hành động đàn áp và bạo lực. (ảnh: PAVEL MIKHEYEV / REUTERS)
Biên dịch: GaD
Không thể phóng đại sự dũng cảm đáng kể của Tổng thống Kassym-Jomart Tokayev, vì thực tế rằng ông là một người trong guồng máy chính trị và là sản phẩm trực tiếp của trường phái tư tưởng Soviet độc tài.
Chủ nghĩa độc tài đang gia tăng trên khắp thế giới, nhưng một nhà lãnh đạo của một nước cộng hòa Trung Á đang đi ngược lại vấn đề và nỗ lực mở rộng dân chủ ở quốc gia thuộc Liên Xô cũ của mình. Ngày 5 tháng 6, Kazakhstan đã tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý về hiến pháp bao gồm các đề xuất hạn chế quyền lực của tổng thống – một bước đi do Tổng thống đương nhiệm Kassym-Jomart Tokayev khởi xướng.
Cuộc trưng cầu dân ý này được thông qua với hơn 75% người dân bỏ phiếu cho cuộc cải cách hiến pháp lớn, nếu được thực hiện đầy đủ, sẽ biến đất nước thành một trong những nền dân chủ hàng đầu trong khu vực.
Giống như nhiều quốc gia thuộc Liên Xô trước đây, tham nhũng và các xu hướng phản dân chủ đã ảnh hưởng đến Kazakhstan kể từ khi nước này độc lập . Mặc dù Tokayev đã nắm quyền từ tháng 6 năm 2019, cho đến gần đây, cựu tổng thống Nursultan Nazarbayev và triều đại oligarch của y vẫn kiểm soát Kazakhstan và phần lớn tài sản của nó, và chính phủ hầu như không đại diện cho người dân – cho đến nay.
Tháng Giêng, bạo loạn đã nổ ra trong một cuộc đảo chính cố gắng chống lại Tokayev bởi những người nắm giữ chế độ Nazarbayev, và trong khi những kẻ chủ mưu bị bắt và bạo loạn đã dập tắt, nhiều người biểu tình có những lo ngại chính đáng về cấu trúc của chính phủ và sự thiếu minh bạch ở Kazakhstan .
Các nhân viên thực thi pháp luật Kazakhstan được nhìn thấy trên một chướng ngại vật trong một cuộc biểu tình do tăng giá nhiên liệu ở Almaty, Kazakhstan ngày 5 tháng Một 2022 (ảnh: REUTERS / PAVEL MIKHEYEV)
Cuối cùng, người dân đã yêu cầu chấm dứt chế độ cũ thối nát và kêu gọi một chính phủ dân chủ, có trách nhiệm và phản ứng nhanh hơn. Trong khi Tokayev lẽ ra có thể chống lại các yêu cầu, tiếp tục con đường độc đoán của Nazarbayev, thay vào đó, ông quyết định hạn chế quyền lực của chính mình và đáp ứng nhu cầu của người dân.
Trong một bài phát biểu ngày 16 tháng Ba, Tokayev hứa sẽ cải cách sâu rộng để khôi phục chế độ dân chủ và xây dựng một nền dân chủ thực sự. Bài phát biểu của ông đã vạch ra một kế hoạch 10 điểm để chuyển đổi cơ cấu hệ thống chính trị của đất nước, bao gồm một cuộc trưng cầu dân ý về hiến pháp mà công dân đã thông qua trong tháng này.
Không thể nói quá về lòng dũng cảm đáng nể của Tokayev, vì thực tế rằng ông là một người trong guồng máy chính trị và là sản phẩm trực tiếp của trường phái tư tưởng Soviet độc tài . Thậm chí ông còn có bằng Tiến sĩ khoa học chính trị từ một thiết chế tinh hoa của Moskva, nơi đã đào tạo ra tất cả những nhà ngoại giao tốt nhất của Liên Xô.
Tokayev từng là Bộ trưởng Ngoại giao Kazakhstan 10 năm, những năm 1990 và 2000, đồng thời cũng từng là Phó thủ tướng và Thủ tướng. Ông từng là chủ tịch thượng viện trong 10 năm trước khi trở thành tổng thống năm 2019. Ở những vị trí này, ông đã chứng kiến được tình trạng tham nhũng và quản lý tồi trong bộ máy hành chính nhà nước của Kazakhstan, đây chắc chắn là một phần động lực của ông để thử một cách tiếp cận mới.
Một trong những thay đổi cốt lõi trong các đề xuất của Tokayev là chấm dứt hệ thống siêu tổng thống, đặt chức vụ tổng thống hợp hiến lên trên tất cả các nhánh của chính phủ. Trong hệ thống mới, tổng thống nằm trong cơ quan hành pháp, được bổ sung bởi một quốc hội mạnh mẽ với quyền kiểm toán ngân sách, cũng như cơ quan tư pháp được trao quyền, bao gồm cả một tòa án hiến pháp được tái lập. Những sửa đổi trong hiến pháp lần đầu tiên giới thiệu các biện pháp kiểm tra và cân bằng phù hợp giữa ba nhánh của hệ thống chính trị của Kazakhstan.
Khả năng độc chiếm quyền lực của tổng thống thông qua những người trung thành với đảng cũng sẽ bị cắt đứt do CẤM ĐẢNG VIÊN THAM GIA VÀO NHIỀU VAI TRÒ QUAN TRỌNG, BAO GỒM TƯ PHÁP, CƠ QUAN BẦU CỬ, QUÂN ĐỘI, DỊCH VỤ AN NINH, KIỂM TOÁN VIÊN QUỐC HỘI VÀ TỔNG THỐNG ĐƯƠNG NHIỆM (bản thân Tokayev đã từ chức chủ tịch đảng Amanat cầm quyền). NHỮNG NGƯỜI THÂN CẬN CỦA TỔNG THỐNG SẼ BỊ CẤM ĐẢM NHIỆM CÁC CHỨC VỤ CÔNG CHỨC VÀ NGƯỜI ĐỨNG ĐẦU CÁC CƠ QUAN BÁN CÔNG, một hạn chế quyền lực chưa từng có trong thời Nazarbayev.
Để tăng cường sự tham gia của người dân, quốc hội đã xây dựng luật nhằm thúc đẩy một hệ thống đa nguyên, phân quyền và dân chủ hơn. Việc thành lập và đăng ký các đảng phái chính trị sẽ dễ dàng hơn và hệ thống bầu cử sẽ được cơ cấu lại một cách triệt để. Tokayev tìm cách trao quyền cho những người trẻ tuổi và người dân nông thôn bị tước quyền tham gia vào quá trình chính trị, lần đầu tiên ở Kazakhstan. Các cải cách cũng sẽ phân bổ quyền hạn đáng kể cho các thành phố, đô thị và khu vực, đồng thời loại bỏ đặc quyền phủ quyết của tổng thống đối với các quyết định của các cơ quan địa phương này.
Cuối cùng, CÁC CẢI CÁCH CỦA TOKAYEV NHẰM TĂNG CƯỜNG SỰ THAM GIA CỦA XÃ HỘI DÂN SỰ VÀ TRÁCH NHIỆM GIẢI TRÌNH CỦA CHÍNH PHỦ, TẠO ĐIỀU KIỆN THUẬN LỢI CHO VIỆC THÀNH LẬP CÁC TỔ CHỨC PHI CHÍNH PHỦ TỰ TRỊ. Những cải cách cụ thể này nhằm bảo vệ quyền con người bằng cách thành lập các cơ quan mới ở tất cả các cấp chính quyền; bằng cách thiết lập sự giám sát tư pháp thực sự đối với các dịch vụ an ninh thông qua việc tạo ra các quy định chuẩn mực mới và bằng cách chuyên nghiệp hóa tất cả các bộ phận của bộ máy hành chính nhà nước. Cuộc trưng cầu dân ý sẽ được ký thành luật vào cuối năm nay trong khi quốc hội thông qua.
Một số nhà phê bình trong và ngoài nước cho rằng các biện pháp này chỉ đơn thuần là một lời kêu gọi thẩm mỹ đối với các yêu cầu của người biểu tình, nhưng quan điểm này không có cơ sở chứng minh sự thật. Việc Tokayev sẵn sàng loại bỏ quyền lực của mình bằng nhiều cách là bảo vệ những giá trị dân chủ mà người dân yêu cầu. Tokayev không chỉ nói mà còn hành động.
Thành công của những cải cách này có thể sẽ không được nhìn thấy ngay lập tức hoặc thậm chí có thể trong tương lai gần. Tuy nhiên, các cải cách tạo thành một gói được suy nghĩ kỹ càng chứng minh cho cam kết của Tokayev đối với nhân quyền và các giá trị dân chủ.
Những tác động của thành công của họ sẽ không chỉ sâu sắc đối với Kazakhstan, động lực kinh tế của Trung Á, mà còn đối với toàn khu vực và hơn thế nữa. Các cải cách của Tokayev tạo cơ hội để làm gương về một sự thay thế thực sự cho chủ nghĩa độc tài./.
Emily Schrader là Giám đốc điều hành của Social Lite Creative và là một nhà hoạt động nhân quyền
Nghiên Cứu Lịch Sử 