Nguyễn Phú Lộc
Cuộc bầu cử vừa chấm dứt hôm qua với một kết quả mà người ta có thể phỏng đoán từ hai tháng qua. Nền chính trị Đức đứng trước tình huống không dễ dàng để đưa ra một thỏa hiệp chính trị giữa các đảng phái để thành lập chính phủ. Dù chỉ là tạm thời, nhưng kết quả sau đây chắc hẳn không có gì thay đổi đáng kể. Đảng Dân chủ Xã hội (SPD) lên nắm quyền sau 16 năm độc bá của Liên minh Cơ Đốc (CDU/CSU) thuộc Angela Merkel.
Về các đảng lớn truyền thống:
Điều rõ ràng nhất từ kết quả này là: Dù Angela Merkel rất nổi danh trên các vấn đề quốc tế, nhưng trong nội bộ nước Đức, dân chúng đã thất vọng và không còn đặt cược số phận của mình cho các đảng lớn, như họ đã từng tin tưởng hơn 50 năm qua. Trong hơn nửa thế kỷ đó, CDU/CSU hoặc SPD, dù chưa bao giờ đạt được đa số tuyệt đối, nhưng họ cũng thay phiên nhau chiếm được số phiếu đủ cao để có thể thành lập chính phủ với một đảng nhỏ nào đó, hoặc là Dân chủ Tự do (FDP) hoặc Đảng Xanh (Grüne). Với CDU/CSU, đi từ thắng lợi rực rỡ của Helmut Kohl với 48,8%, đến Angela Merkel với 32,9% vào nhiệm kỳ cuối cùng, và bây giờ Armin Laschet chỉ đạt 24,1%. Đảng cầm quyền của Angela Merkel bị giảm mất 8,8% chứng tỏ rằng, ngoài khả năng tranh cử quá kém của Armin Laschet, nguyên nhân lớn nhất vẫn nằm ở chính quyền Angela Merkel, trong thời gian qua đã thất bại trong việc đáp ứng yêu cầu của dân chúng. Một vài nguyên nhân nổi bật có thể nhận thấy là:
1) Cơ cấu quản lý nhà nước không đạt hiệu quả cao để đối phó những cuộc khủng hoảng bất chợt xảy đến. Đại dịch COVID và thảm họa thiên nhiên vừa mới đây đã chứng minh cho mọi người thấy rằng, dù chuyên gia có thể phát họa được con đường giải quyết khủng hoảng, nhưng sức ì của hệ thống quan liêu phức tạp đã làm cho các biện pháp xử lý không đạt được tốc độ nhanh chóng cần thiết. Hiệu quả quản lý rõ ràng chưa đạt đến mức độ mong muốn so với nguồn lực đang có. Hai tháng sau thảm họa bão lụt ở vùng biên giới Bỉ mà vẫn còn có gia đình phải sinh sống tạm bợ cho qua ngày. Tiền thì nhà nước không thiếu, nhưng hệ thống quan liêu rườm rà đã làm cho những cố gắng hỗ trợ từ mọi phía trở thành vô dụng.
2) Cơ cấu hạ tầng về kỹ thuật số không đủ độ phủ sóng cần thiết để đáp ứng nhu cầu của dân chúng và công nghiệp. Trong một nước giàu như Đức, mà vẫn còn một số người dân ở vùng quê chưa tiếp cận được hàng ngày với Internet. Sự phát triển mạng truyền thông cấp cao (thí dụ 5G) vẫn còn ì ạch, trong lúc các nhu cầu của công nghiệp rất lớn. Mặc dù về công nghệ, các định chế tư nhân đã có đủ lời giải tối ưu vốn đã được giải quyết trong phạm vi thử nghiệm, nhưng để biến chúng thành ứng dụng thực tế thì gặp phải trở ngại về cơ cấu hạ tầng. Tất cả các công ty dịch vụ mạng đều ở trong tay tư nhân, nhưng điều đó không thể xem là lý do để biện hộ cho sự yếu kém của hệ thống luật pháp vốn dĩ là vai trò quan trọng hàng đầu của nhà nước Đức.
3) Chiến lược phát triển của nhà nước có vẻ không hoàn chỉnh để đối phó với những thách thức lớn lao của thời đại. Một vài lĩnh vực sau đây vẫn còn là những ẩn số chưa có lời giải: Dân số ngày càng già, tỉ lệ lao động trong dân chúng ngày càng thấp, trong lúc hệ thống an sinh xã hội phục vụ cho người già đã đến ngưỡng quá tải. Nếu chính sách nhập cư của Đức không tiến hành hợp lý, vị trí của Đức trên trường quốc tế sẽ suy giảm trong vài thập kỷ tới; Về biến đổi khí hậu, người ta chỉ nghe nói nhiều về năng lượng tái tạo, nhưng một giải pháp tổng thể vẫn còn mơ hồ. Việc ngưng sử dụng năng lượng hạt nhân và than nâu là những lời giải cục bộ, trong lúc việc truyền tải năng lượng từ các vùng phát điện tái tạo ở miền Bắc xuống vùng dân cư đông đúc và công nghiệp dày đặc ở miền Nam, sau 5 năm bàn cãi vẫn chưa có một lời giải dứt khoát. Đấy là chưa kể, biến đổi khí hậu không còn là vấn đề của các quốc gia riêng lẻ, mà là vấn đề toàn cầu. Tiếng nói của Đức trên quốc tế dường như còn quá yếu để có thể ảnh hưởng được điều gì. Về bất bình đẳng xã hội, nội các chính phủ trong 16 năm qua vẫn không tìm được một giải pháp hiệu quả để ngăn chặn xu hướng ngày càng tồi tệ: hố ngăn cách giàu nghèo ngày càng rộng, trong lúc nhà nước bất lực trong việc huy động tài sản của những người siêu giàu cho các dự án xã hội cần thiết.
4) Về công nghiệp xe hơi, vốn dĩ là cột xương sống của nền công nghiệp quốc gia, nuôi sống hàng triệu người lao động và hàng chục ngàn công ty cung cấp linh kiện, thì dường như nhà nước khoán trắng cho tư nhân như những đứa con rơi. Các tập đoàn xe hơi lớn như VW, BMW, Mercedes, AUDI vốn không thua kém ai trong suốt cả 100 năm qua, và luôn luôn là những công ty tiên phong trong việc đáp ứng nhu cầu người tiêu thụ về các đòi hỏi công nghệ mới, thì giờ đây họ bỗng nhiên lu mờ trên thị trường quốc tế, thí dụ trong lĩnh vực xe hơi chạy điện. Cả bốn tập đoàn nói trên đã có sẵn lời giải trong hộc tủ, họ chỉ cần một khung pháp lý phù hợp, nếu được hỗ trợ thêm một ít tài chính thì càng tốt, họ sẽ nhanh chóng chiếm lại ưu thế đã mất, hoặc nuốt chửng hoặc đánh bạt luôn cả Tesla cũng không phải là điều không thể. Nhà nước Đức đã bất lực thời gian qua để đưa ra khung luật pháp cần thiết để thúc đẩy xu hướng thời đại trong công nghiệp xe hơi.
5) Sự thay đổi tư tưởng và lối sống của giới trẻ: CDU/CSU và cả SPD, đều có một lượng cử tri rất đông đảo thuộc thành phần trên 60 tuổi, chiếm gần 25%. Trong lúc đó, thế hệ trẻ của Đức hoàn toàn khác với các thế hệ cha ông của họ. Để xây dựng tương lai, họ đã trở nên xa lạ với truyền thống ăn chắc mặc bền, đổ hết tiền vào các qũy tiết kiệm, hoặc khá hơn là đầu tư vào bất động sản, mà ngôn ngữ Đức gọi là Beton Gold (nhà cửa là vàng). Giờ đây, gần một nửa giới trẻ trong lứa tuổi dưới 40 có xu hướng đầu tư vào các sáng kiến mới đầy rủi ro, nhưng cũng đầy cơ hội vàng chờ đón. Công ty vắc-xin BioNTech là một thí dụ, họ lỗ lã suốt 10 năm qua, bây giờ thành công lớn trong vòng vài tháng. Trong lúc đó thì mặc dù nguồn lực không thiếu, khung pháp lý của Đức vẫn chưa thể hiện tư duy mới của chính phủ để hỗ trợ các Start-Up. Chỉ cần nhìn quanh trên thế giới, có biết bao nhiêu lời giải hay: Mỹ có độ uyển chuyển cao, Bắc Âu có chính sách ủng hộ đầu tư kinh doanh kết hợp với chính sách xã hội tiến bộ. Không đáp ứng được đòi hỏi mới của giới trẻ, các đảng lớn truyền thống sẽ dần dần biến mất trên sân khấu chính trị Đức chỉ trong vòng vài nhiệm kỳ tới.
Về phía các đảng nhỏ:
Có những thay đổi lớn trong hoạt cảnh các đảng nhỏ.
Trước hết, đảng cực hữu AfD (Alternative für Deutschland – Chọn lựa khác cho nước Đức) giảm hơn 2% sau thắng lợi huy hoàng cách đây bốn năm. Mặc dù AfD vẫn chiếm tỉ lệ cao ở hai tiểu bang, xu hướng chung trên liên bang không hề thuận lợi cho tư tưởng cực hữu. Rất có thể AfD sẽ rơi vào tình trạng của đảng cực hữu Republikaner vào thập niên 1990, đã vươn lên huy hoàng trong 10 năm, rồi dần dần rơi vào quên lãng không để lại một dấu vết nào. Xu hướng chung hiện nay cho thấy, rất có thể AfD cũng theo lộ trình đó. Hai nhiệm kỳ bầu cử sắp tới sẽ chứng minh rõ hơn.
Sau nữa, Đảng Tả (Die Linke) không vượt qua được rào cản 5%, cho nên ngoại trừ vài ba đại biểu trúng cử trực tiếp, trong quốc hội không còn điều gọi là phái đoàn Đảng Tả để có thể ảnh hưởng lên các chính sách quan trọng. Di sản của Đông Đức (DDR – Cộng hòa Dân chủ Đức) dường như chỉ còn le lói ở vài tiểu bang phía Đông, và rất có thể sẽ rơi vào quên lãng trong thập niên tới.
Cuối cùng, hai đảng nhỏ còn lại, Dân chủ Tự do (FDP) và Đảng Xanh (Die Grüne), với bề dày kinh nghiệm chính trị hơn nửa thế kỷ, trở nên những đảng quan trọng, không những có thể ảnh hưởng đến quá trình thành lập chính phủ trong vòng vài tuần tới, mà còn sẽ quyết định mạnh mẽ lên chương trình nghị sự của nội các sắp tới. Đa số cử tri ủng hộ hai đảng này thuộc thành phần trung lưu và trẻ dưới 40 tuổi. Nếu các đảng lớn truyền thống không cải cách triệt để, một ngày nào đó sẽ bị thay thế bởi hai đảng FDP và Đảng Xanh.
Liên minh nào sẽ thành hình?
Theo kết quả ở trên, chính phủ Đức nhiệm kỳ tới có thể là một trong ba liên minh sau đây:
– Liên minh SPD + CDU/CSU: liên minh này không được dân chúng ưa chuộng (ít hơn 15%), ngoài ra cả hai vị thủ lãnh đều xem đây là giải pháp xấu nhất, chỉ thực hiện trong điều kiện “chẳng đặng đừng”.
– Liên minh SPD + FDP + Đảng Xanh
– Liên minh CDU/CSU + FDP + Đảng Xanh
Đây là tình huống vô cùng khó khăn cho nền chính trị Đức. Trong quá khứ, hai đảng FDP và Đảng Xanh vốn xem như „không thể ngồi chung“ trên bàn nghị sự. Cách đây bốn năm, một liên minh tay ba như thế không thể thỏa thuận được, cuối cùng đưa đến đám cưới bất đắt dĩ giữa CDU/CSU và SPD. FDP thì nghiêng về kinh tế và chống việc tăng thuế, Đảng Xanh thì chú trọng việc bảo vệ môi trường cho dù phải hy sinh quyền lợi giới công nghiệp.
Sẽ vô cùng gay go, chưa chắc một liên minh có thể được thành lập trước cuối năm. Đảng nào, SPD hay CDU/CSU, sẽ được phép cử người làm Thủ tướng? Thật khôi hài, điều đó không tùy thuộc vào chính hai đảng đó, mà hoàn toàn tùy thuộc vào cách hành xử của hai đảng nhỏ còn lại, FDP và Đảng Xanh.
Nếu có thỏa hiệp tay ba, thì đây là lần đầu trong lịch sử nước Đức có một nội các ba thành phần. Dù khó khăn, liên minh đó cũng khá hơn là tổ chức lại một đám cưới của hai người đã tuyên bố ly hôn: SPD và CDU/CSU.
Đố có ai dám quả quyết liên minh nào sẽ ra đời?
Để hiểu hệ thống bầu cử của Đức, xin xem bài viết súc tích của TS Nguyễn Tường Bách:
Hallo Deutschland, lịch sử sang trang ?
Ngày 26.9 tới đây nước Đức sẽ bầu lại Quốc Hội liên bang. Vì Đức là quốc gia theo chính thể dân chủ đại nghị, Quốc Hội mới sẽ cử ra Thủ Tướng (Bundeskanzler) mới, vị này sẽ là nắm quyền lực hành pháp của cả liên bang. Đức cũng có Tổng thống, nhưng khác với Mỹ hay Pháp, Tổng thống Đức chỉ đóng vai trò lễ nghi.
Được bầu làm đại biểu trong Quốc Hội là các chính đảng có phiếu bầu ít nhất 5% tổng số cử tri. Thủ Tướng là người đạt sự tín nhiệm của ít nhất 50% đại biểu. Thường thì không có chính đảng nào đạt đa số tuyệt đối nên hầu như lúc nào trong lịch sử Đức cũng đều có những liên minh gồm hai đảng để đạt túc số. Theo một luật lệ bất thành văn thì chính đảng lớn trong liên minh sẽ là người chỉ định Thủ Tướng.
Vì liên minh các chính đảng trong Quốc Hội là nền tảng thành lập chính phủ nên chính thể Đại nghị tại Đức thường tạo nên một nền hành pháp ổn định, so với các quyết sách trong Tổng thống chế của Mỹ vốn hay bị Lưỡng viện bác bỏ. Thế nên, ngày bầu cử Quốc Hội cũng chính là ngày quyết định ai sẽ là Thủ Tướng. Thường thì chỉ một tiếng sau khi đóng cửa phòng phiếu, người ta đã biết ai sẽ làm Thủ Tướng, dựa trên thăm dò sau bầu cử. Năm nay, sau 16 năm cầm quyền bà Thủ Tướng Merkel sẽ rời chính trường. Phải chăng 26.9 sẽ là ngày sang trang lịch sử Đức?
Từ 4 lên 6
Xưa nay khi nói đến nền chính trị Đức ta nghĩ ngay đến hai chính đảng „quốc dân“ Volkspartei CDU/CSU (Dân chủ Thiên chúa giáo) và SPD (Dân chủ Xã hội). Hai chính đảng truyền thống này, với cử tri khắp mọi thành phần xã hội, thay nhau nắm quyền lãnh đạo trong nhiều thời kỳ khác nhau, tùy theo phiếu bầu và liên minh với các đảng „nhỏ“ khác. Hai chính đảng được mệnh danh „nhỏ“ là đảng Xanh (Die Grünen) và FDP (Dân chủ Tự do). Có khi vì tỉ lệ phiếu bầu đòi hỏi, hai đảng lớn phải thành lập „đại liên minh“ (Große Koalition) như hai nhiệm kỳ vừa qua tại Đức. Đến năm 2005 thì Đức chỉ có 4 đảng vừa kể trên sân khấu chính trị, họ liên minh với nhau trên cơ sở đường lối. Thường thì CDU/CSU gần gũi với FDP và SPD với Xanh.
Từ năm 2005 nền chính trị Đức biến động mạnh trên toàn cảnh. Đảng Cánh Tả (die Linke) bao gồm phe tả hai vùng Đông Tây, kể cả một số thành viên trong đảng Cộng sản cũ của Đông Đức. Họ thắng lợi trong cuộc bầu Quốc Hội năm 2005 với số phiếu 8,7%, lọt vào Quốc Hội. Hiện nay Cánh Tả đã là một chính đảng có quần chúng ổn định, họ có đại biểu khắp các tiểu bang vùng Đông Đức cũ, thậm chí nắm quyền Thủ Hiến một tiểu bang. Chưa đủ, dường như 5 chính đảng chưa đáp ứng tâm thức chính trị Đức, năm 2017 đảng AfD (tạm dịch „Giải pháp khác cho nước Đức“) ra đời, họ chiếm ngay 12,6% số phiếu trong cuộc bầu cử bốn năm về trước.
Từ 4 lên 6, sáu chính đảng đang giành phiếu trên chính trường Đức, trong đó hai đảng sau được xem là „cực đoan“. Đảng Cánh Tả (die Linke) thực ra không có chủ trương nào là thái quá, họ thực sự tôn trọng thể chế của Nhà Nước, nhưng một số thành phần trong đó đòi Đức rút khỏi NATO. Ngược lại đảng AfD thực sự là nơi tụ hội của chủ nghĩa dân tộc, thậm chí theo tinh thần phát xít. Họ cho rằng Đức phải rút khỏi Liên minh châu Âu, co cụm lại trong quyền lợi riêng của Đức. AfD chính là sự sống dậy của tinh thần dân tộc cực đoan của Đức, một tinh thần thực ra chưa bao giờ biến mất hẳn trong tâm thức người Đức.
Thế là cử tri Đức sẽ có 6 chính đảng để lựa chọn, trong đó 2 đảng nằm rìa, Cánh Tả Linke và cánh hữu AfD. Hai đảng này chiếm sơ sơ gần 1/5 số phiếu. Bốn đảng truyền thống còn lại mà có người gọi là bürgerlich, nếu phải dịch là „tầm tầm bậc trung“. Họ ôn hòa trong chủ trương, nhưng quyết liệt khi giành phiếu, họ chỉ còn 80% phiếu để chia nhau. Dấu hiệu đang cho thấy một trận động đất sắp xảy ra.
Từ 2 lên 3
Hơn hai tuần trước ngày bầu cử, những ai ít theo dõi tỉ lệ phiếu bầu sẽ tưởng mình nhìn nhầm khi đọc các bảng thăm dò. Trong nhiệm kỳ trước, cách đây bốn năm, CDU/CSU chiếm một tỉ lệ 32,9% thì nay đã rơi tự do xuống còn khoảng 21%. SPD thời đó chiếm 20,5%, cách đây vài tháng chỉ còn 15%, tưởng như sắp rơi vào số phận của đảng Xã Hội tại Pháp, nay lại chuyển mình lên ngoạn mục đến con số 25%. Đảng Xanh, lúc mới đề cử Annalena Baerbock làm nữ ứng cử viên Thủ Tướng, mới đầu đạt con số trên 25%, nay trở về mức khá ổn định quanh 16-17%. Đảng Dân Chủ Tự Do FDP mà ngày trước từng có nhân vật Philipp Rösler gốc Việt Nam trong hàng ngũ của mình, vững vàng đạt mức 11%. Tiền vệ cánh mặt AfD 11%, cánh trái die Linke 7%. Dự kiến 6 đảng sẽ có mặt, không ai sẽ bị loại vì con số tối thiếu 5% cả.
nguồn : dawum.de
Từ nay đến ngày bầu cử còn trên hai tuần hẳn còn xảy ra nhiều điều chỉnh nữa trước ngày 26.9. Thế nhưng có lẽ Đức sẽ có một chấn động lịch sử trong cấu trúc các chính đảng. Đó là tổng lực CDU/CSU và SPD không còn được còn là „đại liên minh“ nữa, họ mất túc số quá bán. Nếu các con số thăm dò được xác nhận, sẽ không còn liên minh 2 đảng nữa mà 3 chính đảng mới thành lập được chính phủ. Đây sẽ là cuộc sang trang của chính trường tại Đức.
Thế là 4 chính đảng trung dung sẽ không còn bị phân biệt là „lớn nhỏ“ như xưa, tỉ lệ phiếu bầu không còn nằm xa nhau quá. Khi 3 thành phần mới đủ túc số thành lập, cấu trúc và tính chất của chính phủ trong tương lai sẽ hoàn toàn khác trước.
Trong 6 chính đảng có mặt trong Quốc Hội thì chỉ AfD là hoàn toàn bị tẩy chay không ai chịu liên minh. Đảng Cánh Tả, với mức thăm dò khoảng 7%, rất có khả năng cùng SPD và Xanh, đạt túc số quá bán đại biểu. Tóm lại với cấu trúc 3 chính đảng cùng thành lập nội các trong tổng số 5 đảng phái, người ta có đến 5 khả năng hình thành chính phủ. Đây không phải chỉ là lý thuyết hàn lâm về các mối liên kết mà sẽ là những cuộc hiệp thương gay cấn mà có người đoán đến Giáng Sinh năm nay sẽ chưa xong kết quả.
Rồi sao nữa, nước Đức?
Đức là quốc gia giàu mạnh tại châu Âu và trên thế giới. Sau thời kỳ 16 năm của bà Thủ Tướng Merkel, nước Đức sẽ bắt đầu một giai đoạn rất mới. Hiện nay rất khó tiên đoán ai sẽ là người thắng cuộc, các đảng nào cuối cùng sẽ thành lập nội các. Điều này tùy thuộc vào kết quả bầu cử sít sao giữa các đảng phái. Khả năng lớn có thể xảy ra là chỉ vài trăm ngàn phiếu chênh lệch của một chính đảng cũng có thể thay đổi thành phần của chính phủ tương lai. Có thể trong đêm bầu cử người ta cũng chưa xác định ai có thể liên minh với ai để chiếm túc số mà phải chờ đến đếm xong những lá phiếu cuối cùng, nhất là phiếu bầu qua bưu điện. Thế nhưng ta có thể dự đoán một vài tính chất của cử tri và chính trường Đức.
Ngày nay cử tri người Đức dường như chú trọng đến tính cách của ứng cử viên hơn chủ trương chính sách của một đảng. Trong các cuộc thăm dò hiện nay ta thấy một điều rất rõ, là nếu Söder (nhân vật CSU) thay vì Laschet (CDU) làm ứng cử viên thì CDU/CSU sẽ đạt tỉ lệ cao hơn hẳn. Trong hai cuộc bầu cử tiểu bang năm nay tại Đức, quan sát viên đã ghi nhận sự biến chuyển rõ nét đó của người Đức. Sự kiện đảng SPD chỉ trong vòng ba tháng mà tỉ lệ thăm dò tăng từ 15% lên 25% cho thấy ứng cử viên Olaf Scholz, ôn hòa khiêm tốn, trở nên „đáng tin cậy“ trong con mắt cử tri.
Luật bầu cử Đức vốn dự kiến phiếu bầu nhằm vào chính đảng chứ không chú trọng nhân vật (thông qua phiếu „Zweitstimme“). Hiện tượng người Đức chọn bầu „nhân vật“ chứ không bầu „chính sách“ là một nét rất mới trong quốc gia này.
Thêm nữa, với dự đoán chính phủ sẽ do 3 thành phần liên minh thành lập, ta càng có cơ sở để tin các chính sách của các đảng sẽ bị pha loãng hơn. Một khi 3 đảng liên minh để thành lập nội các, mỗi đảng sẽ tranh đấu một phần cho chủ trương của mình được thể hiện, nhưng lại sẽ nhượng bộ tối đa để có sự đồng thuận. Đại liên minh sẽ biến thành đại thỏa hiệp. Một khi 3 chính đảng thỏa hiệp với nhau thì ta có thể tin đường lối của chính phủ sẽ là một chương trình trung dung „tầm tầm“, không thành phần nào bị thương tổn.
Cuối cùng, là một nước giàu mạnh, Đức ít phải đối đầu với những vấn đề thuộc về kinh tế xã hội nội bộ. Vấn đề của chính phủ mới trong tương lai đều đến từ các yêu cầu có tính toàn cầu và đối ngoại: đối phó dịch bệnh, sự biến đổi khí hậu, liên minh với Mỹ và châu Âu, vấn đề di dân và nhập cư, tranh chấp địa chính trị trên thế giới, chủ trương toàn cầu hóa và thái độ với Trung Quốc.
Đối với các vấn đề kể trên thì 4 chính đảng cốt lõi của Đức CDU/CSU, SPD, Xanh và Dân chủ Tự Do FDP sẽ không có bao nhiêu khác biệt. Không khó để đoán biết Đức sẽ hiện diện tích cực hơn trên các tranh chấp địa chính trị kể cả Biển Đông, sẽ liên minh chặt chẽ với với Mỹ và châu Âu, sẽ cẩn thận hơn với Trung Quốc. Ngay cả khi Cánh Tả Die Linke tham gia chính quyền thì với số phiếu khiêm tốn của họ, ta cũng có thể tin, nhiều lắm họ chỉ có thể thực hiện được vài đòi hỏi xã hội nội bộ chứ không thể gây ảnh hưởng đối ngoại.
Trong cuộc bầu cử Quốc Hội sắp tới, nước Đức có thể thay chính đảng lãnh đạo, tâm thức bầu cử Đức sẽ thay đổi, cấu trúc chính phủ sẽ khác xưa. Thế nhưng dù chính đảng nào lãnh đạo nước Đức thì quốc gia này vẫn sẽ đi trên con đường đang đi, đó là phát triển công nghiệp và xuất khẩu, song song tham gia toàn cầu hóa và trở thành một nước nhập cư.
Nguyễn Tường Bách
Nghiên Cứu Lịch Sử 