Nghiên Cứu Lịch Sử

Cù Tuấn dịch từ The Economist.

Và các nước phương Tây đang gửi đến chiến trường này những khẩu pháo lớn.

Các thiết bị hào nhoáng khác được chú ý nhiều hơn. Javelin phá hoại xe tăng là hình ảnh chính của nhiều meme khác nhau. Máy bay không người lái TB2 của Thổ Nhĩ Kỳ có một bài hát hấp dẫn của riêng nó. Nhưng không có vũ khí nào quan trọng hơn trong cuộc chiến ở Ukraina ngoài pháo binh – và nó có khả năng trở nên quan trọng hơn nữa trong những tuần tới.

Một cố vấn của Tướng Valery Zaluzhnyi, chỉ huy hàng đầu của Ukraina, gần đây đã giải thích cách lực lượng của ông ta ngăn chặn bước tiến của Nga vào Kyiv. Ông nói: “Tên lửa chống tăng đã khiến quân Nga giảm tốc độ, nhưng thứ đã giết chết họ là pháo của chúng tôi. Chính đạn pháo đã phá nát các đơn vị của quân Nga”. Trong cuộc giao tranh hiện nay ở miền nam và miền đông Ukraina, nơi quân của hai bên dày đặc hơn, pháo binh thậm chí còn có vai trò then chốt hơn. Và những phiên bản pháo phức tạp hơn mà các nước phương Tây bắt đầu cung cấp cho Ukraina có thể tạo nên sự khác biệt.

Ý tưởng cơ bản đằng sau pháo binh là rất đơn giản. Những khẩu súng trường do binh lính mang theo và súng gắn trên xe tăng sử dụng thứ được gọi là hỏa lực trực tiếp: chúng bắn trúng những thứ mà chúng có thể nhìn thấy. Pháo binh được gọi là hỏa lực gián tiếp, có nghĩa là mục tiêu có thể nằm ở phía bên kia của một quả đồi – thậm chí xa hàng chục dặm. Các phiên bản của pháo có rất nhiều, từ súng cối nhỏ gọn đến pháo nặng 30 tấn đặt trên đường ray, có khả năng tạo ra mưa lửa tàn khốc trên các khu vực rộng lớn. Chính pháo binh đã gây ra phần lớn thương vong trong chiến tranh thế giới thứ nhất và ở mọi mặt trận, kể cả tại Thái Bình Dương, trong Chiến tranh thế giới thứ hai.

Mục đích của loại hỏa lực này có thể là để kìm hãm lực lượng đối phương và ngăn chặn chúng di chuyển, hoặc tiêu diệt chúng, thường là để cho phép bộ binh và xe bọc thép tiến lên. Nga đã đưa pháo binh vào vị trí trung tâm của quân đội nước này kể từ những ngày còn là của đế chế Nga, và có lực lượng pháo binh nhiều hơn đáng kể so với hầu hết các lực lượng phương Tây, chưa kể đến Ukraina. Do đó, pháo binh phải là một khía cạnh của cuộc chiến mà nó chiếm ưu thế. Nhưng một báo cáo gần đây của Jack Watling và Nick Reynolds thuộc Viện Dịch vụ Thống nhất Hoàng gia (RUSI), một tổ chức tư vấn ở London, giải thích cách Ukraina có thể lật ngược tình thế.

Trong những giờ đầu tiên của cuộc chiến, Ukraina đã có thể sử dụng pháo binh của mình để nhắm vào những người lính dù vũ trang hạng nhẹ của Nga hạ cánh xuống sân bay Hostomel bên ngoài Kyiv. Mặc dù ban đầu pháo binh đã giúp lực lượng mặt đất của Nga tiến về phía nam theo hướng Kyiv, nhưng việc họ dựa vào những con đường trải nhựa đồng nghĩa với việc họ có thể bị các lực lượng đặc nhiệm và drone của Ukraina phát hiện, và báo lại địa chỉ của các mục tiêu cho pháo binh của Ukraina. Khi các lực lượng Nga tiến gần đến thủ đô Kyiv, họ gặp phải hỏa lực áp đảo — và Nga không có giải pháp nào cho việc đó.

Về lý thuyết, pháo binh có thể dùng để chống lại pháo binh. Pháo đấu pháo, như mọi người đã biết, sẽ sử dụng radar để xác định quỹ đạo và do đó có khả năng là vị trí gốc của các quả đạn đang bay tới. Các địa chỉ này ngay lập tức được gửi đến cho các khẩu pháo thiện chiến để bắn trở lại vị trí nguồn. Nhưng Nga đã phải vật lộn với trò chơi pháo đấu pháo vì một lý do ngớ ngẩn: pháo của họ bị kẹt trên những con đường tắc nghẽn đầy xe — nhớ lại đoàn xe dài 40 dặm về phía tây bắc của Kyiv — và do đó nằm ngoài tầm bắn.

Một vấn đề khác là hỏa lực chỉ tốt khi có đầy đủ thông tin tình báo chỉ đạo nó. Trong các cuộc chiến trước đây, Nga đã sử dụng drone để xác định vị trí phát xạ điện tử của các đơn vị pháo binh đối phương và dùng pháo của mình nhắm vào mục tiêu đó, được cho là chỉ trong vòng một hoặc hai phút. Nhưng Nga đã rất khó khăn để làm được như vậy ở Ukraina. Ông Watling và ông Reynolds viết: “Mặc dù người Nga có pháo hạng nặng hơn, họ thiếu một bức tranh thông tin về vị trí của các đơn vị pháo binh được đặt phân tán của Ukraina.” Ukraina, trong khi đó, nhận được thông tin tình báo của Mỹ về các vị trí của pháo binh Nga.

Pháo binh từ lâu đã đóng một vai trò nổi bật trong cuộc giao tranh ở Donbas, một khu vực ở miền đông Ukraina mà Nga xâm lược lần đầu tiên vào năm 2014. Ukraina đã tận dụng 8 năm sau đó để xây dựng chiến hào, công sự và các vị trí phòng thủ khác. Để phá vỡ chúng sẽ đòi hỏi một hỏa lực mạnh.

Và việc đó đã xảy ra. Một quan chức phương Tây cho biết: “Không có một tòa nhà nào trong một số làng còn nguyên vẹn sau một số cuộc bắn phá của pháo binh Nga. Việc sử dụng hỏa lực bừa bãi thực sự khá đáng chú ý.” Quan chức này cho biết Nga đang bắt đầu sử dụng pháo hiệu quả hơn, tập trung nó vào một số lượng nhỏ hơn các mục tiêu dọc theo một mặt trận hẹp hơn, nhưng vẫn đang phải vật lộn với việc “nhắm mục tiêu kịp thời và chính xác”, như việc Nga đã thất bại ở phía bắc Kyiv.

Pháo binh cũng rất quan trọng đối với các cuộc phản công của Ukraina, xảy ra mỗi khi Nga chiếm một làng xã. Đó là một lý do tại sao các nước phương Tây, ban đầu chủ yếu cung cấp cho Ukraina các loại vũ khí nhỏ hơn và nhẹ hơn chẳng hạn như Javelin và Stinger, hiện tại đang cung cấp vũ khí nặng hơn, bất chấp lo ngại ban đầu của họ rằng việc cung cấp viện trợ như vậy có thể khiêu khích Nga.

Trong những tuần gần đây, Ukraina đã nhận được một số lượng lớn các loại pháo. Vào ngày 21 tháng 4, Tổng thống Joe Biden nói rằng Mỹ sẽ gửi rất nhiều pháo – những khẩu pháo lớn bắn đạn pháo dày 6 inch. Vào ngày 2 tháng 5, một quan chức quốc phòng Mỹ nói rằng đã chuyển giao 70 khẩu; và hơn 200 binh sĩ Ukraina đã được huấn luyện để sử dụng chúng. Úc, Canada, Cộng hòa Séc, Estonia, Pháp, Hà Lan, Ba Lan và Slovakia cũng đã gửi pháo hoặc cho biết họ sẽ gửi. Những quốc gia khác thì được cho là đang gửi pháo cho Ukraina một cách bí mật.

Michael Jacobson, một đại tá pháo binh dự bị trong Quân đội Mỹ, viết trên trang web War on the Rocks, nói rằng các hệ thống pháo của NATO tiên tiến hơn, bắn nhanh hơn và gây nhiều sát thương hơn các loại súng hiện có của Ukraina. Chúng chống cháy pin tốt hơn, dễ sửa chữa hơn vì chúng có các bộ phận mô-đun có thể hoán đổi vị trí trong và ngoài, và dễ sử dụng. Đại tá Jacobson lưu ý rằng pháo CAESAR của Pháp, đang trên đường tới Ukraina, được cho là “tốt nhất trên thế giới hiện nay”, cùng với pháo Archer của Thụy Điển.

Các loại pháo này cũng rất phù hợp với các cuộc phản công cơ động mà Ukraina đang thực hiện. Theo Sam Cranny-Evans, một chuyên gia khác tại RUSI, trong các trận chiến trước đây ở Donbas, vào năm 2014-15, hỏa lực pháo đấu pháo của Nga có thể bắn trúng các khẩu pháo của Ukraina trong vòng 4 phút – “nhanh hơn một chút so với hầu hết khả năng các đơn vị pháo binh có thể di chuyển một khẩu pháo kéo”. Các hệ thống như CAESAR có thể tự di chuyển, với bánh xe hoặc bánh xích, có nghĩa là chúng có thể di chuyển ra khỏi nơi vừa bắn nhanh chóng hơn.

Tuy nhiên, hỏa lực mạnh mẽ đi kèm với cái giá đắt phải trả. Các khẩu pháo nhai đạn với tốc độ phi thường. Các loại đạn pháo chuyên dụng, như M982 Excalibur mà Canada tài trợ cho Ukraina, có thể được dẫn đường chính xác tới mục tiêu bằng laser hoặc GPS, vì vậy một số ít đạn pháo có thể gây sát thương rất nhiều. Nhưng những loại đạn đó có thể sẽ rất hiếm. Ông Cranny-Evans nói: Nếu pháo binh được sử dụng để “bắn hàng loạt” – hay nói cách khác, rải thảm một khu vực bằng đạn pháo – thì nguồn cung của Mỹ với 144.000 viên đạn có thể “hết sạch chỉ trong vài ngày”. Hơn nữa, pháo binh của Ukraina sử dụng đạn pháo cỡ nòng 152mm tiêu chuẩn của Liên Xô và Nga, vì vậy đạn dược sẽ không thể dùng chung giữa pháo cũ và pháo mới.

Thách thức không chỉ là có được pháo, mà còn là đưa nó đến tiền tuyến. Một quả đạn pháo 155mm nặng khoảng 50kg; số đạn cho một chục khẩu pháo, mỗi khẩu bắn vài trăm viên đạn, sẽ nặng tới hơn 100 tấn. Kết quả là các đoàn xe vận tải chở đạn pháo sẽ dễ dàng bị phát hiện và bị ngăn chặn – điều mà Nga đã phải trả giá đắt vào tháng trước.