Nghiên Cứu Lịch Sử

Cảnh sát Indonesia xếp hàng trong một cuộc diễu hành an ninh vào ngày 7 tháng 11 năm 2022, để chuẩn bị cho cuộc họp G20 ở Bali, Indonesia [Tập tin: Firdia Lisnawati/AP] (Ảnh AP)

Al Jazeera Staff

15 tháng 11 năm 2022

Biên dịch: GaD 

Sự vắng mặt của Vladimir Putin tại Hội nghị thượng đỉnh G20 ở Bali cũng làm suy yếu cuộc thảo luận về việc Nga xoay trục sang khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã vô tình bộc lộ sự phẫn nộ khi mô tả “những thay đổi không thể đảo ngược và thậm chí mang tính kiến ​​tạo” mà ông cho rằng đã khiến phương Tây trở thành một thế lực kiệt quệ không thể đảo ngược trên thế giới.

Ông nói với những người tham dự Diễn đàn Kinh tế phương Đông ở thành phố Vladivostok nước Nga hồi tháng Chín: “Các nước phương Tây đang cố gắng duy trì một trật tự thế giới cũ chỉ có lợi cho họ”.

Ông ta nhấn mạnh rằng ngày đó đã được đánh số.

Ông nói, tương lai là ở “các quốc gia và khu vực năng động, đầy hứa hẹn trên thế giới, chủ yếu là khu vực Châu Á Thái Bình Dương”. Theo sau Putin trên bục là lãnh đạo cuộc đảo chính Myanmar Min Aung Hlaing – biểu tượng không bị mất đi đối với những người quan sát chặt chẽ chính trị khu vực.

Tuần này, Putin được mời tham dự cuộc họp của G20, khai mạc vào thứ Ba trên đảo Bali của Indonesia. Nó dường như là địa điểm hoàn hảo để ông ta tăng gấp đôi số lần chào hàng của mình tới Châu Á Thái Bình Dương, đặc biệt là ở Đông Nam Á – một trong những khu vực kinh tế năng động nhất thế giới.

Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tướng cấp cao Min Aung Hlaing của Myanmar gặp nhau tại Diễn đàn Kinh tế Phương Đông ở Vladivostok, Nga, tháng Chín 2022 [Tập tin: Valery Sharifulin/Sputnik/Kremlin pool qua AP]

Nhưng nó đã không xảy ra.

Putin đã bỏ lỡ khoảnh khắc của mình dưới ánh mặt trời Bali vì những lý do “lập lịch trình” không xác định.

Với việc Putin vắng mặt, Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelenskyy đã có một lượng khán giả đông đảo khi ông phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh trực tuyến vào thứ Ba sau lời mời tham dự từ nước chủ nhà hội nghị thượng đỉnh, Tổng thống Indonesia Joko Widodo.

Susannah Patton thuộc Viện Lowy, một nhóm chuyên gia cố vấn của Australia, viết rằng sự vắng mặt của Putin tại G20 đã cắt xén “cuộc thảo luận về việc Nga xoay trục sang châu Á”.

Giờ đây với việc quân đội Nga đang rút lui ở một số vùng tại Ukraina và các biện pháp trừng phạt quốc tế đang ảnh hưởng sâu sắc đến nền kinh tế Nga, một số bạn cũ ở Đông Nam Á dường như tránh nhìn trực tiếp khi Putin nhìn về phía đông. Những người khác đang tích cực tìm cách khác, và Myanmar dường như là người bạn thực sự cuối cùng của Moskva trong khu vực.

Đồng đội cũ, kỷ niệm ngắn ngủi

Nga không có lợi ích chiến lược lớn ở Đông Nam Á, nhưng các mối quan hệ từ thời Liên Xô rất sâu sắc và Moskva có mối liên hệ chính trị và tình cảm lâu dài với các quốc gia Đông Dương cũ: Việt Nam, Campuchia và Lào.

Đặc biệt, Hà Nội nhớ đến sự hỗ trợ của Nga trong cuộc chiến chống lại chế độ do Hoa Kỳ hậu thuẫn ở miền Nam Việt Nam trong những năm 1960 và 1970 – cuộc chiến mà Hà Nội đã giành chiến thắng năm 1975.

Việt Nam và Lào bỏ phiếu trắng trong các nghị quyết của Liên hợp quốc lên án Nga xâm lược Ukraina, sáp nhập lãnh thổ Ukraina và bỏ phiếu phản đối việc đình chỉ Nga tham gia Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc.

Trong cuộc bỏ phiếu hôm thứ Hai về nghị quyết yêu cầu Nga bồi thường thiệt hại gây ra cho Ukraina, Việt Nam, Lào và Campuchia nằm trong số 73 thành viên của hội đồng bỏ phiếu trắng. Trong số các nước trong khu vực, chỉ có Singapore và Philippines ủng hộ nghị quyết.

Huỳnh Tam Sang, giảng viên Đại học KHXH và Nhân văn tp Hồ Chí Minh, cho rằng quyết định bỏ phiếu trắng của Việt Nam tại Liên Hợp Quốc là hoàn toàn hợp pháp. Nhưng nó cũng “có vấn đề về mặt đạo đức” vì Việt Nam đã thất bại trong việc bảo vệ “nguyên tắc chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ”, ông viết. Đó là một sự giám sát không hề nhỏ đối với một quốc gia mà cuộc đấu tranh giải phóng thành công chống lại những kẻ chiếm đóng nước ngoài – Trung Quốc, Pháp và Hoa Kỳ – là một mô-típ quốc gia xác định.

 Lính cộng sản Việt Nam xung phong dưới làn đạn yểm hộ của súng máy hạng nặng trong Chiến tranh Việt Nam, khoảng năm 1968 [Tập tin: Three Lions/Hulton Archive/Getty Images]

“Động thái của Việt Nam là nhằm tránh những lời chỉ trích và khả năng trả đũa từ Moskva,” ông Huỳnh Tam Sang nói, đồng thời chỉ ra yếu tố đằng sau mối quan hệ anh em: các liên kết thương mại giữa Hà Nội và Moskva lên tới gần 2,5 tỷ đô la trong 8 tháng đầu năm nay và Nga là nhà đầu tư chính trong lĩnh vực dầu khí của Việt Nam.

Nga cũng là nhà cung cấp vũ khí lớn nhất của Việt Nam.

Carlyle A Thayer, giáo sư danh dự Đại học New South Wales, Canberra, nói với Al Jazeera trong một cuộc phỏng vấn gần đây: “Việc Nga bị suy yếu không có lợi cho Việt Nam.”

Chủ đề lịch sử

Sự hỗ trợ của Việt Nam dành cho Nga cần được hiểu theo quan hệ truyền thống đầy căng thẳng của Hà Nội với nước láng giềng Trung Quốc. Việt Nam đã tiến hành cuộc chiến tranh biên giới với Trung Quốc năm 1979 và thường dựa vào mối quan hệ với Moskva như một đối trọng trước áp lực từ đối thủ lịch sử.

Tuy nhiên, nước láng giềng Campuchia, với nhà lãnh đạo độc đoán kiểu Putin, Hun Sen, người đã nắm quyền trong 37 năm, đã cho thấy sự bất phục tùng đáng ngạc nhiên đối với nhà tài trợ viện trợ và người ủng hộ chính trị từ thời Liên Xô trước đây.

Liên Xô khi đó là một trong những quốc gia sớm nhất giúp tái thiết Campuchia sau chế độ Khmer Đỏ khi chính phủ ở Phnom Penh – do Việt Nam thành lập – phải đối mặt với lệnh trừng phạt gần như hoàn toàn của phương Tây. Một trong những khu chợ nổi tiếng nhất của Phnôm Pênh vẫn được gọi là “Chợ Nga” do có một lượng lớn các nhà ngoại giao Nga và trợ lý kỹ thuật từ các quốc gia thuộc Liên Xô, những người thường xuyên lui tới các quầy hàng trong những năm 1980.

Mới năm ngoái, Hun Sen đã nhận được Huân chương Hữu nghị của Nga.

Nhưng điều đó không ngăn cản nhà lãnh đạo Campuchia đưa ra “lập trường cứng rắn đáng ngạc nhiên” chống lại Moskva về cuộc chiến ở Ukraina, theo Ian Storey, một thành viên cấp cao tại ISEAS – Viện Yusof Ishak ở Singapore.

Vladimir Putin bắt tay  Thủ tướng Campuchia Hun Sen trong cuộc gặp tại hội nghị thượng đỉnh ASEAN-Nga, tại khu nghỉ mát Sochi, Nga, ở Biển Đen, năm 2016 [Tập tin: Alexander Zemlianichenko, pool/AP Photo]

Hun Sen không chỉ gọi cuộc xâm lược Ukraina của Nga là một “hành động xâm lược”, mà ông còn đặt câu hỏi về khả năng giành chiến thắng của Nga và bày tỏ sẵn sàng tiếp nhận những người tị nạn Ukraina, Storey lưu ý.

Lập trường ủng hộ Ukraina của Hun Sen dường như đã khiến đại sứ Nga nhắc nhở ông trong một dòng tweet rằng chính Moskva đã hỗ trợ Campuchia “trong giai đoạn khó khăn nhất trong lịch sử” sau Khmer Đỏ.

Campuchia bất động trước lời nhắc nhở của Nga.

Phnom Penh là nước đồng tài trợ cho các nghị quyết lên án của Liên hợp quốc về cuộc xâm lược của Nga – mặc dù nước này đã bỏ phiếu trắng trong một số cuộc bỏ phiếu liên quan đến Ukraina – và gần đây hơn, Hun Sen đã mời Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelenskyy phát biểu qua liên kết video tại hội nghị thượng đỉnh ASEAN vào cuối tuần trước tại Phnôm Pênh. Lời mời rõ ràng đã bị phá hỏng bởi sự cần thiết phải có sự đồng thuận giữa các nhà lãnh đạo ASEAN.

Thái Lan, Malaysia và Indonesia đã thận trọng hơn trong các tuyên bố công khai về cuộc chiến, với nước chủ nhà G20 là Indonesia cẩn thận bảo vệ lập trường không liên kết truyền thống.

Tuy nhiên, Widodo của Indonesia đã đến thăm Kyiv trước và Moskva vào ngày hôm sau hồi cuối tháng 6 khi ông thảo luận về cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu với Zelenskyy và Putin, và có lẽ đã gửi lời mời cá nhân đến hội nghị thượng đỉnh Bali.

Thị trường vũ khí Nga

Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), ngành công nghiệp vũ khí của Nga là “nhà cung cấp vũ khí chính lớn nhất cho Đông Nam Á”.

Theo SIPRI, Nga chiếm hơn 1/4 tổng số vũ khí được chuyển giao tới khu vực này trong 20 năm qua, và khi Moskva không thể bán vũ khí của mình để lấy tiền mặt, họ sẵn sàng thực hiện các giao dịch đổi chác hoặc cung cấp các khoản vay để thay thế.

Theo các báo cáo, chính phủ Indonesia đã lên kế hoạch mua 11 máy bay chiến đấu Sukhoi Su-35 do Nga sản xuất trong một thỏa thuận liên quan đến việc thanh toán một nửa chi phí với giá trị tương đương trong nông nghiệp và các sản phẩm khác.

Tại Philippines, vào năm 2018, Nga cho biết họ “rất sẵn lòng” cung cấp một khoản vay ưu đãi để Manila có thể mua chiếc tàu ngầm đầu tiên – nhưng do Nga chế tạo –, Thông tấn xã Philippines đưa tin.

Như SIPRI đã chỉ ra, việc bán vũ khí của Nga cho Đông Nam Á là “một yếu tố quan trọng trong tổng thu nhập xuất khẩu của Nga và cần thiết để duy trì khả năng kinh tế của ngành công nghiệp vũ khí Nga”.

Nhưng với các lệnh trừng phạt của Mỹ áp đặt lên Nga sau khi nước này sáp nhập Crimea năm 2014 và bị cáo buộc can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016, một số chính quyền trong khu vực đã bắt đầu rời xa Nga.

Manila không mua tàu ngầm Nga, còn Jakarta hồi tháng Mười Hai tuyên bố thương vụ tiêm kích Sukhoi đã chết.

Giờ đây, với rất nhiều biện pháp trừng phạt liên quan đến chiến tranh Ukraina đang chờ đợi những biện pháp đối phó với Moskva, ngành công nghiệp xuất khẩu vũ khí của Nga dường như sẽ cảm nhận được thiệt hại tài sản thế chấp từ cuộc xâm lược Ukraina của Putin.

Lấy Philippines làm ví dụ.

Vì lo ngại các biện pháp trừng phạt, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. tháng trước cho biết nước ông sẽ mua trực thăng quân sự từ Mỹ sau khi hủy bỏ thỏa thuận trị giá 215 triệu USD mua 16 máy bay trực thăng hạng nặng từ Nga.

Chính phủ của người tiền nhiệm Marcos Jr, Rodrigo Duterte, đã ký thỏa thuận với Nga tháng Mười Một 2021. Nhưng ngay cả Duterte cũng muốn tạo khoảng cách giữa mình và Putin, người mà ông từng mô tả là thần tượng, sau cuộc xâm lược Ukraina.

“Nhiều người nói rằng Putin và tôi đều là những kẻ giết người,” Duterte nói ba tháng sau cuộc xâm lược vào tháng Năm.

“Từ lâu tôi đã nói với các bạn là người Philippines rằng tôi thực sự giết người. Nhưng tôi giết tội phạm, tôi không giết trẻ em và người già,” ông ta nói, so sánh sự tàn bạo của mình với sự tàn bạo của Putin ở Ukraina.

“Chúng tôi ở hai thế giới khác nhau,” anh nói thêm.

‘Chủ nghĩa đế quốc thế kỷ 21’

Ngoại lệ ở Đông Nam Á là Myanmar do quân đội cai trị , quốc gia đã hỗ trợ hết mình cho cuộc xâm lược Ukraina của Nga.

Mối quan hệ vốn đã nồng ấm giữa Nga và Myanmar đã trở nên sâu sắc hơn kể từ cuộc xâm lược Ukraina và cuộc đảo chính năm ngoái của quân đội, đã lật đổ chính phủ dân cử của bà Aung San Suu Kyi.

Như Nhóm Khủng hoảng Quốc tế lưu ý, quân đội Myanmar đã tự định vị mình là “đối tác hậu xâm lược khó tính nhất của Nga ở châu Á”, và Nga đã ủng hộ chế độ quân sự về mặt cung cấp vỏ bọc ngoại giao quốc tế và vũ khí tiên tiến.

Ian Storey thuộc ISEAS nhận thấy ba yếu tố đang hoạt động: “Xác nhận ngoại giao, bán vũ khí và hợp tác năng lượng.”

Moskva đã nhanh chóng công nhận các tướng lĩnh Myanmar khi họ nắm quyền, và các tướng lĩnh đã đáp lại bằng cách tán thành cuộc xâm lược Ukraina của Nga.

Nhà lãnh đạo quân sự Min Aung Hlaing đã tuyên bố Nga là “người bạn mãi mãi” của Myanmar, so với việc Trung Quốc chỉ được mô tả là “bạn thân”, như Storey lưu ý.

Tương tự Việt Nam, quân đội Myanmar cũng cần Nga như một nhà cung cấp vũ khí thay thế và là đối trọng với Trung Quốc. Hồi tháng 9, Myanmar tuyên bố sẽ mua dầu Nga và thanh toán bằng đồng rúp.

Nhưng mối quan hệ Nga-Myanmar không chỉ là một liên minh đáng ghét, nó còn là một quả bom hẹn giờ đối với ASEAN.

Storey lưu ý rằng các chuyến hàng vũ khí của Moskva đang khiến chế độ Myanmar có khả năng tiến hành một cuộc chiến tranh kéo dài chống lại người dân và các nhóm dân tộc vũ trang của nước này, làm suy yếu tiềm năng đàm phán hòa bình và một giải pháp thương lượng mà ASEAN mong muốn đạt được.

Gregory Poling, giám đốc Chương trình Đông Nam Á tại Trung tâm NC Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Washington, DC, cho biết mối quan hệ của Đông Nam Á với Nga rất phức tạp.

Trong hình ảnh này được lấy từ video bay không người lái do Lực lượng Kiểm lâm Miến Điện Tự do cung cấp, khói đen bốc lên từ các tòa nhà đang cháy ở làng Waraisuplia ở Bang Kayah, Myanmar, vào tháng 2 năm 2022, nơi quân đội nhắm mục tiêu vào dân thường trong các cuộc tấn công trên không và trên bộ [Free Burma Rangers qua AP]

Theo truyền thống, Nga luôn thu hút những người có quan điểm chống phương Tây trong khu vực, và hình ảnh siêu nam tính của Putin phù hợp với một khu vực có lịch sử về chính trị cá nhân chủ nghĩa, cường quyền.

Tuy nhiên, kinh nghiệm của Đông Nam Á với chủ nghĩa thực dân phương Tây và cam kết của các quốc gia trong khu vực trong việc bảo vệ chủ quyền, cho phép các nước nhận ra chủ nghĩa đế quốc mới khi nó xuất hiện trong cuộc xâm lược Ukraina,  Poling nói với Al Jazeera.

Poling nói: “Các quốc gia trong khu vực “hãy nhìn và thấy một đế chế Nga đang hồi sinh, và đây là chủ nghĩa đế quốc trong Thế kỷ 21”.

Ông Poling cho biết quan điểm đó đã được nêu rõ trong bài phát biểu của Ngoại trưởng Singapore, Vivian Balakrishnan, lên án cuộc xâm lược của Nga và tuyên bố trừng phạt Moskva hồi tháng Hai.

“Ukraina nhỏ hơn nhiều so với Nga, nhưng lại lớn hơn nhiều so với Singapore,” Bakakrishnan cho biết vào thời điểm đó.

Ông nói: “Một trật tự thế giới dựa trên ‘sức mạnh là đúng’, hoặc nơi ‘kẻ mạnh làm những gì họ có thể và kẻ yếu phải gánh chịu những gì họ phải chịu’, một trật tự thế giới như vậy sẽ gây hại sâu sắc cho an ninh và sự tồn tại của các quốc gia nhỏ”.

Nguồn: https://www.aljazeera.com/news/2022/11/15/russias-war-in-Ukraina-challenges-old-comrades-in-southeast-asia