Trao đổi xung quanh Sách “Tự Lực văn đoàn – Văn học và cách mạng” của tác giả Thụy Khuê

I. Việt Nam Quốc dân đảng giai đoạn khởi nghĩa Yên Bái trong sách “Tự Lực văn đoàn – Văn học và cách mạng”

Bách Thân

Nhân có cuộc tranh luận về sách (hiện mới chỉ công bố dần dạng điện tử) Tự Lực văn đoàn – Văn học và cách mạng,[1] (sau đây viết tắt là TLVĐ) của tác giả Thụy Khuê; chúng tôi tìm đọc và thấy cần phải làm rõ với tác giả một số chi tiết lịch sử liên quan đến Việt Nam Quốc dân đảng giai đoạn Khởi nghĩa Yên Bái (khoảng 1929-1931). Vì vậy, về căn bản, bài này chỉ khảo nội dung của ba bài (chương?) của sách trên, là: “28- Hoàng Đạo: Vấn đề Cần lao”[2], “34- Việt Nam Quốc Dân Đảng”[3] và “35- Con đường cách mạng”[4]. Ghi chú nguồn trích dẫn từ đây sẽ dùng các ký hiệu chỉ từng chương (28), (34) và (35).

I . Cách chọn tài liệu tham khảo của sách TLVĐ (phần khảo sát)

Thụy Khuê (TK) viết:

“Phần thứ hai này được soạn, phần lớn dựa theo tài liệu chính là cuốn Nguyễn Thái Học (1902-1930) của Nhượng Tống. Tác phẩm được viết để kịp in ra mắt ngày 17 tháng 6 [1945], …

Ngoài ra còn cuốn Lịch sử đấu tranh cận đại 1927-1954, Việt Nam Quốc Dân Đảng (gọi tắt là VNQDĐ) của Hoàng Văn Đào, xuất bản lần đầu năm 1964, tại Sài Gòn, tiếp nối sách của Nhượng Tống: phần đầu dựa hoàn toàn trên cuốn Nguyễn Thái Học, …

Ở đây, chúng tôi ưu tiên sách của Nhượng Tống, bởi ngoài phương diện văn bản gốc, còn là sản phẩm của một nhà văn, phản ảnh được không khí thời đó và chứa đựng mối thâm tình của người bạn đã ở bên Nguyễn Thái Học từ những ngày đầu.

Tập tài liệu thứ ba là Phụ Nữ Tân Văn từ số 41 (27-2-30) đến số 59 (13-7-30) (trích trong sưu tập Phụ Nữ Tân Văn phấn son tô điểm sơn hà của Thiện Mộc Lan, Văn Hóa, Sài Gòn, 2004) cho ta những tin tức đương thời, nhất là về phiên toà xử Nguyễn Thái Học cùng các đồng chí và cuộc hành hình sau đó. Phụ Nữ Tân Văn, chép lại thông tin của báo Pháp được phép có mặt, riêng vụ hành hình có lẽ chính phóng viên Phụ Nữ Tân Văn cũng tham dự; vì họ là nhà báo, không ở trong đảng, nên có thể có cái nhìn khách quan hơn những điều Nhượng Tống ghi chép theo lời các đồng chí kể lại sau này.” (34). Và,

“Báo chí ngoài Bắc lặng tiếng trước tình hình đẫm máu khắp nơi. / Nhưng Phụ Nữ Tân Văn ở trong Nam tường thuật.”(34)

Tài liệu tham khảo của sách biên khảo là một phần cực kỳ quan trọng và một người biên khảo đúng nghĩa phải có phân biệt nguồn sơ cấp (Source principale) và thứ cấp (Source secondaire)… và ưu tiên dùng nguồn sơ cấp; song, TLVĐ không thể hiện điều này. Lý do chọn tư liệu dựa trên “sản phẩm của một nhà văn, … và chứa đựng mối thâm tình”, khá xa lạ với việc biên khảo.

Tất nhiên, lựa chọn tư liệu nào, là quyền của tác giả. Tuy nhiên quyền luôn đi cùng trách nhiệm. Mọi sai sót từ tư liệu là thuộc về tác giả; không thể nói rằng, lỗi này do Nhượng Tống hoặc Hoàng Văn Đào, lỗi kia của Phụ Nữ Tân Văn.

Về sách của Nhượng Tống và Hoàng Văn Đào (từ đây, phần các gạch đầu dòng là phản biện của chúng tôi):

– Ra đời rất muộn so sự kiện (1930): sách Nhượng Tống là 15 năm (1945), sách Hoàng Văn Đào – 34 năm (1964).

– Độ tin cậy không cao vì, đó không phải là sách khảo cứu, trái lại, có phần là sách tuyên truyền, lại viết vội vã (“được viết để kịp in ra mắt”).

– Sách Hoàng Văn Đào “phần đầu dựa hoàn toàn trên cuốn Nguyễn Thái Học (Nhượng Tống)”; còn Nhượng Tống thì dùng tư liệu của “Louis Marty, …, viết và xuất bản một bộ sách gồm 5 cuốn nhan đề “Góp vào lịch sử chính trị vận động ở Đông Pháp” để lưu hành trong nội bộ. Vì chính biến 9-3-[19]45 (Nhật đảo chính Pháp) sách này bị tung ra ngoài” (34). Như vậy, sách “của Marty” – còn là “văn bản gốc” hơn cả (xuất bản năm 1933) – đã xuất bản từ năm 1967,[5] sao tác giả không tham khảo trực tiếp?

Về Phụ Nữ Tân Văn từ số 41 (27-2-30) đến số 59 (13-7-30)

– Tác giả không tham khảo trực tiếp Phụ Nữ Tân Văn mà là lấy tư liệu qua sách Phụ Nữ Tân Văn – Phấn son tô điểm sơn hà (Thiện Mộc Lan, 2004); vì vậy, sẽ bị “hố” với việc này (xem phần dưới).

– “Báo chí ngoài Bắc lặng tiếng trước tình hình đẫm máu khắp nơi. / Nhưng Phụ Nữ Tân Văn ở trong Nam tường thuật.” – Viết vô căn cứ và xúc phạm báo giới Bắc kỳ. Chỉ cần đọc hai nhật báo tại Hà Nội – Thực nghiệp Dân báo[6] và Hà thành Ngọ báo[7]– trên Gallica sẽ rõ. Phụ Nữ Tân Văn là tuần báo, ở Sài Gòn, không có phóng viên tại Hà Nội, sao có thể “tường thuật” được?

– “Phụ Nữ Tân Văn, chép lại thông tin của báo Pháp được phép có mặt, riêng vụ hành hình có lẽ chính phóng viên Phụ Nữ Tân Văn cũng tham dự;” – Nguồn nào để khẳng định “chép lại thông tin của báo Pháp”? “riêng vụ hành hình” (ý tác giả là vụ ngày 17/6/1930?) thì sự “có lẽ” nói trên chắc chắn là không đúng vì “Đến chứng kiến việc này có đại biểu của các báo Le Matin và báo Petit Parisien…” (Hà thành Ngọ báo 857, 17/6/1930) – Cớ sao khi xét xử đã không cho phóng viên báo Việt dự, mà khi hành hình thì lại ưu đãi Phụ Nữ Tân Văn?

II. Lỗi sử kiện

TK viết: “Ngày 18-12-1929, Phạm Thành Dương dẫn Riner, thanh tra mật thám đến vây bắt ba lãnh tụ Nguyễn Thái Học, …” (28). Tác giả chỉ chọn Nhượng Tống và Hoàng Văn Đào, nhưng họ đều ghi ngày khác, vậy là sao?

– Nhượng Tống: “Ngày 25 tháng Chạp, Dương đem một toán lính mật thám lên.” (tr. 86); chắc viết theo Marty: “Ngày 25 tháng 12, Nguyễn Thái Học và đội cận vệ bị kích bởi nhân viên sở mật thám tại vùng Võng la…” (tr. 110)

– Hoàng Văn Đào: “Sớm ngày mồng 8 tháng 12 năm 1929, theo chân Đội Dương, Riner…bổ vây xung quanh làng Võng La,…” (tr. 95)

Lê Hữu Cảnh là Trưởng Ban Ám sát?

TK viết: “C. mà Khái Hưng nhắc đến ở đây, chắc là Lê Hữu Cảnh, thành phần cốt yếu của VNQDĐ, Trưởng ban ám sát. Sau vụ khởi nghiã Yên Bái, các lãnh tụ chết cả, Lê Hữu Cảnh sẽ lên nắm quyền lãnh đạo, tổ chức lại đảng” (34).

– Trưởng Ban Ám sát Ký Con, cho tới tận ngày 8/3/1930 mới bị bắt; mà trước đó, hầu hết lãnh đạo VNQDĐ đã chết hoặc bị bắt, làm gì còn người và có tổ chức cuộc họp nào để cử ra “Trưởng Ban Ám sát”? Lê Hữu Cảnh nằm trong số ít người còn hoạt động, đứng đầu nhóm “cải tổ” và làm tất mọi việc: tổ chức lại, ám sát, cướp tiền… và cũng chỉ hơn 4 tháng sau là bị bắt (10/7).

TK viết: “Nguyễn Thế Nghiệp lập kế trốn thoát, sang Tàu tổ chức đưa quân từ Vân Nam về giúp cuộc Tổng khởi nghiãnhưng không kịp.” (34)

– Nguyễn Thế Nghiệp chưa bao giờ viết rằng mình đã tổ chức được một đội quân, thì không thể có chuyện “tổ chức đưa quân từ Vân Nam về giúp cuộc Tổng khởi nghiã”. Xem: Nguyễn Thế nghiệp, Việt Nam Quốc dân đảng ở hải ngoại, Nhật báo Hải Phòng, 1946 (nguồn: Gallica).

TK viết: “…, ngày 30-9-28, Khách Sạn Việt Nam, khai trương tại số 38 phố Hàng Bông Đệm, từ ông chủ [Lê Thành Vị] đến nhân viên, đầu bếp, đều là đảng viên, đoàn viên.” (34)

– Quảng cáo trên Hà thành Ngọ báo ghi: “[Việt Nam Hôtel] mới mở cửa ngày 25 Octobre 1928” (số 453, 9/11/1928, Gallica, xem hình).

TK viết: “Cai Hoằng (Ngô Hải Hoằng) chỉ huy chiếm kho quân nhu, tiến đánh Đồn Cao, nhưng phi cơ Pháp, từ Hà Nội bay lên oanh tạc trúng bộ chỉ huy”. (34)

– “Phi cơ oanh tạc” là một chi tiết tưởng tượng. Thời đó máy bay chưa có khả năng tác chiến ban đêm. Máy bay chỉ bay trên bầu trời Yên Bái sáng ngày 10 tháng 2 (1930) sau khi nhận được tin báo vụ nổi dậy kết thúc của công sứ Yên Bái (Thực nghiệp Dân báo 2762, 11/2/1930). Trong toàn sự kiện, chỉ có duy nhất một vụ ném bom tại Cổ-am (Kiến-an) mà thôi.

TK viết: “Ký Con (Đoàn Trần Nghiệp, 19 tuổi) chỉ huy đoàn quân cảm tử ở Hà Nội, bị chém đầu trước cửa Hoả Lỏa [Lò] Hà Nội cuối năm 1930, cùng sáu đồng chí.” (34)

– Sai hai chi tiết: Ký Con bị chém sáng ngày 9 tháng Ba 1931 cùng ba đồng chí.(Thực nghiệp Dân báo 3082, 9/3/1931, Gallica)

TK viết: “Trần Quang Diệu bị chém ngày 23- 6-1931 ở Hải Dương cùng ba đồng chí.” (34)

– Sai một chi tiết: Trần Quang Diệu bị chém ngày 13 tháng Hai 1931. (Thực nghiệp Dân báo 3066, 14/2/1931, Gallica)

TK viết: “13 liệt sĩ đã lên đoạn đầu đài ngày 17-6-1930” – gồm có ảnh và tên 13 người với “Phụ Nữ Tân Văn số 58, ngày 26-6-30.” và “Têncác liệt sĩ được sửa lạitheo bản in trong sách của Nhượng Tống và Hoàng Văn Đào”

– Trước hết, bàn về tên 13 người: cơ sở nào để chọn, tên này từ sách Nhượng Tống, tên kia từ sách Hoàng Văn Đào? Phải chăng khảo cứu dựa trên cơ sở… cảm tính?

– Về phần ảnh, theo nguyên tắc khảo cứu, phải ghi đúng nguồn gốc (là từ Thiện Mộc Lan, Phụ Nữ Tân Văn – Phấn son tô điểm sơn hà, tr. 98) chứ không thể ghi “Phụ Nữ Tân Văn số 58”. Chính vì không trung thực nguồn và không khảo cứu nguồn gốc, TLVĐ đã bị Thiện Mộc Lan lừa dối (cùng toàn thể bạn đọc).

Trong 13 bức ảnh nhỏ, chỉ có 7 ảnh là đúng (xem hình). Lý do: Phụ Nữ Tân Vănsố 58 đưa một số (không đầy đủ)ảnh của 39 người bị kết án tử hình tại Hội đồng Đề hình Yên Bái 2. Sau đó, tổng thống Pháp ân xá, giảm án cho 26 người. Trong số ảnh đã công bố, có 7 người không được ân xá.
Có 6 người phải lên máy chém mà không có ảnh ở số báo đó. Thiện Mộc Lan đã dùng ảnh 6 người khác (có ở số báo trên) để thay thế.
Chúng tôi công bố tại đây ảnh gốc trên Phụ Nữ Tân Vănsố 58 (có thêm phần chú thích).

Ảnh: 6 người trong ô đỏ, đã được giảm án.

Ảnh Phụ Nữ Tân Văn số 58 (tr. 7), 5 người bị án tử là: Nguyễn Thái Học, Phó Đức Chính, Bùi Tư Toàn, Bùi Văn Chuẩn và Nguyễn An.

Ảnh Phụ Nữ Tân Văn số 58 (tr. 8), 2 người bị án tử là: Hà Văn Lao và Nguyễn Như Liên (Ngọc-tỉnh).

III. Nhận định thiếu căn cứ

TK viết: “Khi Việt Nam Quốc Dân Đảng quyết định Tổng khởi nghiã, các nhà phân tích lịch sử thường chỉ trích mấy nhược điểm: Không chuẩn bị, không có lý thuyết rõ ràng, bạo động và thất bại. Nhưng họ không hiểu tình trạng này: Việt Nam Quốc Dân Đảng lúc đó mới ở chặng đường đầu, đang cổ động để thành lập các chi bộ trên toàn lãnh thổ. Việc ám sát Bazin khiến nhà đương cuộc Pháp truy lùng để đập tan tổ chức của họ, vì vậy họ phải Tổng khởi nghĩa ngay để gây tiếng vang, nếu không sẽ bị tiêu diệt, dù biết rằng khởi động là chết và họ đã chọn cái chết.” (34)

– Nguyễn Thái Học đã nói rất rõ các nội dung mà TLVĐ viết phía trên, ở Hội nghị Đức Hiệp (tháng Năm 1929) và Hội nghị Võng La (tháng Một 1930) cùng câu nói nổi tiếng “Không thành công thì thành nhân” (Hoàng Văn Đào, tr. 91, 103). “Các nhà phân tích lịch sử” kia, chỉ là “sáng tác” của tác giả để minh họa luận điểm của mình.

TK viết: “Sau khi ra tù, các bạn chết gần hết, sống sót một mình, lòng u uẩn như có niềm “hối hận” về sự “sống còn, sống thừa” của mình, Nhượng Tống đã…”(34)

– “các bạn chết gần hết” là một nhận định cẩu thả. Không ai biết rõ Nhượng Tống có bao nhiêu bạn nhưng chắc chắc là, số người chết ít hơn rất nhiều số bị tù khổ sai ở Guyane, Côn-lôn…

TK viết: “Vi Văn Định kiện toàn việc càn quét,

Nhượng Tống viết: ‘Ngay ngày 17-2-1930, tên Vi Văn Định, Tổng đốc Thái Bình đã về Phụ Dực, khám bên bờ sông, tìm ra một mớ khí giới và bắt 10 người…’” (34)

Vẫn chưa hết, tình cờ chúng tôi tình cờ tìm thấy ở chương trước đó (28) đã có đoạn “Vi Văn Định kiện toàn việc càn quét” chỉ nhấn mạnh hơn: “…càn quét những mảnh vụn”.

– Hai lần nhấn mạnh “Vi Văn Định kiện toàn việc càn quét”, hẳn đó là “niềm vui khám phá” của tác giả nhưng nhận định này rất sai trên nhiều khía cạnh. Tại đây chỉ xin bàn khía cạnh “kiện toàn”.

Trung hòa Nhật báo 865 (20/2/1930) đưa tin: “[18/2] Lính khố-xanh ở Hà-nội sắp đi dẹp quân nghịch” (xem hình). Ơ hay, ông Vi Văn Định đã “kiện toàn” từ ngày 17/2 rồi kia mà? Có thể đưa ra hàng chục ví dụ khác để chứng minh sự “viết liều” của tác giả.

– Không hề tìm thấy trên báo chí đương thời tin Nhượng Tống đã dẫn về hoạt động của Vi Văn Định trong ngày 17/2/1930 như trên.

TK viết: “Nhưng có điểm này chắc không sai:

‘Mỗi lần có việc rối loạn gì trong nước, thì chánh phủ đều phong cho một vị đại thần ta làm chức Khâm sai, đem lính đi đánh dẹp. Như hồi ông Phan Đình Phùng ở Hà Tĩnh, thì nhà nước giao cho ông Nguyễn Thân đề binh đánh dẹp, hồi ông Đề Thám ở Bắc Giang, thì nhà nước cho ông Lê Hoan làm Khâm sai.

Lần này cũng vậy. Chánh phủ đã cử ông Vi Văn Định, Tổng đốc Thái Bình đem một đại đội binh mã, lo việc tuần tiễu và đánh dẹp quân nghịch’. (Phụ Nữ Tân Văn số 41, 27-2-30)” (34).

– Chúng tôi thực sự ngạc nhiên trước thông tin trên của Phụ Nữ Tân Văn số 41. Sự so sánh giữa vai trò của Nguyễn Thân và Lê Hoan (thế kỷ 19, khi chưa có thống sứ, công sứ nắm quyền) với Vi Văn Định (thế kỷ 20, chế độ “bảo hộ” giả, người Pháp trực tiếp nắm quyền) là méo mó và khiên cưỡng.

Báo chí đương thời tại Hà Nội và Bắc Kỳ (nơi có cuộc nổi dậy), nhất là các nhật báo như đã nêu; hàng ngày đưa tin rất chi tiết cái mà họ ghi là, tin “cuộc biến động” hoặc “cuộc khởi loạn”, nhưng không hề thấy một tin nào về Vi Văn Định. Tại sao một tờ báo, xa cả không gian lẫn thời gian(tuần báo Sài Gòn) lại đơn độc đưa tinnày (ít nhất theo sự khảo của chúng tôi tới nay).
“Chánh phủ đã cử ông Vi Văn Định”, là chính phủ nào? Thống sứ Bắc Kỳ (người duy nhất có quyền) dĩ nhiên là không. Ông Vi Văn Định chỉ là Tổng đốc một tỉnh mà thời đó, quyền mỗi tỉnh Bắc Kỳ nằm trong tay một viên công sứ; vậy thì ông ta có quyền gì với một vùng nổi dậy nhiều tỉnh? Chắc chắn đó là tin bịa đặt.

IV. Lời cuối

Khi công bố bản thảo trên mạng, có lẽ tác giả cũng muốn nhận được phản hồi của bạn đọc để sửa chữa, điều chỉnh… nhằm có một cuốn sách tốt nhất khi ra đời; bài của chúng tôi là một trong những phản hồi hướng tới điều đó.

Chúc tác giả thành công./.

Tài liệu tham khảo

Nhượng Tống, Nguyễn Thái Học (1902-1930), Việt-Nam Thư-xã, 1945.
Hoàng-Văn Đào, Việt Nam Quốc-dân-đảng, Sài Gòn, 1970.
Thiện Mộc Lan, Phụ Nữ Tân Văn – Phấn son tô điểm sơn hà, tp HCM, 2004.
Tuần báo Phụ Nữ Tân Văn (Sài Gòn)(các số liên quan)
Sở Mật thám Đông Dương, Việt-Nam Quốc-dân-đảng (1927-1932), Long-Điền dịch, Sử địasố 6 (1967), tr. 96-123.
Các nhật báo Hà Nội: Thực nghiệp Dân báovà Hà thành Ngọ báo; báo tuần 2 số: Trung hòa Nhật báo (Hà Nội). Nguồn: Gallica và Thư viện Quốc gia Hà Nội, Việt Nam.

[1] http://thuykhue.free.fr/

[2] http://thuykhue.free.fr/TLVD/TLVD-28-VanDeCanLao/28-VanDeCanLao.html

[3] http://thuykhue.free.fr/TLVD/TLVD-34-VNQDD/34-VNQDD-NhuongTong.html

[4] http://thuykhue.free.fr/TLVD/TLVD-35-ConDuongCachMang/35-TLVD-ConDuongCachMang.html

[5] Sở Mật thám Đông Dương, Việt-Nam Quốc-dân-đảng (1927-1932), Long Điền dịch, Sử địa số 6 (1967) tr. 96-123.

[6] https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb32877449m/date.item

[7] https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb32785460p/date&rk=21459;2

http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/trao-doi-lai-voi-tc-gia-thuy-khu/

II. Đôi lời cùng ông Bách Thân (*)

Thụy Khuê

Trước hết, tôi xin cảm ơn ông Bách Thân [1] trên Văn Việt, hôm nay, ngày 20-10-2021, đã góp ý cho cuốn sách Tự Lực văn đoàn, văn học và cách mạng tôi đang viết và in dần trên Văn Việt. Ông đã chỉ ra những chỗ -theo ông là sai- trong chương Việt Nam Quốc Dân Đảng [2]. Vì vậy, dưới đây, tôi sẽ cùng ông, xem lại những điểm ông nêu ra, chỗ nào sai, tôi xin sửa lại.

1- Báo chí ngoài Bắc cũng viết vể vụ hành hình ở Yên Bái

Câu: “Báo chí ngoài Bắc lặng tiếng trước tình hình đẫm máu khắp nơi. Nhưng Phụ Nữ Tân Văn ở trong Nam tường thuật” là tôi dựa vào lời sau đây của Nguyễn Ngu Í, trong bài “Thử nhìn qua 100 năm báo chí – Báo chí hôm qua (1865-1954)”[3], phần viết về Phụ Nữ Tân Văn, có câu:

“Hồi có cuộc khởi nghiã ở Yên Bái và vụ xử án những nhà cách mạng Việt Nam Quốc Dân Đảng, chính độc giả ngoài Bắc lại trông đứng trông ngồi những số báo P.N.T.V. từ trong Nam gởi ra để được nghe những lời nói can đảm binh vực cho những kẻ đã hy sinh cho giống nòi và đất nước. Những lời nói như thế không thể có được ở báo giới miền Bắc hồi bấy giờ.”

Nay ông Bách Thân cho biết có hai tờ báo ở ngoài Bắc là Thực Nghiệp và Ngọ Báo cũng đăng việc này, tôi xin cám ơn và sẽ bỏ câu “Báo chí ngoài Bắc lặng tiếng trước tình hình đẫm máu khắp nơi” đi.

Nhưng cũng xin nói rõ, câu “những lời nói can đảm binh vực cho những kẻ đã hy sinh cho giống nòi và đất nước. Những lời nói như thế không thể có được ở báo giới miền Bắc hồi bấy giờ.” của Nguyễn Ngu Í, là đúng, vì ở Phụ Nữ Tân Văn có những bài gần như kêu gọi lòng ái quốc của toàn dân về Việt Nam Quốc Dân Đảng, nhất là sau vụ hành hình ở Yên Bái, họ thông tin về các cuộc biểu tình phản đối, đặc biệt của sinh viên Việt Nam ở Paris, họ ghi danh sách những người bị đuổi về nước, sau trở thành những nhà cách mạng tên tuổi.

2- Tác phẩm Nguyễn Thái Học của Nhượng Tống

Nhượng Tống, khi viết Nguyễn Thái Học đã ghi rõ: “Hãy giúp thêm tôi về tài liệu để lần xuất bản sau, cuốn tiểu sử này có thể thêm đầy đủ”. Nhưng không may ông mất sớm, nên không có lần xuất bản bổ sung. Ông chỉ khiêm nhượng gọi tác phẩm của mình là cuốn tiểu sử. Tuy nhiên không vì vậy mà sách Nguyễn Thái Học của Nhượng Tống lại có “độ tin cậy không cao, đó không phải là sách khảo cứu, trái lại, có phần là sách tuyên truyền, lại viết vội vã” như ông Bách Thân nhận định. Độc giả đã và sẽ đánh giá tác phẩm của Nhượng Tống.

3- Tài liệu của Marty

Tài liệu nói đến ở đây là tập tài liệu của Sở Mật thám Đông Dương, in năm 1933, trong tập gọi là Contributions à l’histoire des mouvements politiques de l’Indochine Française (Góp phần vào lịch sử những hoạt động chính trị ở Đông Dương Pháp) viết về hoạt động của các đảng phái chống pháp ở Đông dương: Việt Nam Quốc Dân Đảng, Đông Dương Cộng Sản Đảng, Tân Việt Cách Mạng Đảng.

Phần viết về Việt Nam Quốc Dân Đảng, được ông Bách Thân đưa ra và coi là “văn bản gốc” viết từ năm 1933, được dịch và xuất bản từ năm 1967, và trách tôi sao không dùng “bản gốc“, mà lại dùng sách của Nhượng Tống và Hoàng Văn Đào?

Tài liệu của Marty được dịch ngay từ hồi mới phát hiện (sau khi Nhật đảo chính Pháp 9-3-45), Huyền Hà dịch, in trong Ngày Nay Kỷ Nguyên Mới từ tháng 5-1945. Bản dịch Huyền Hà có gọt bớt những chữ thô bạo của Marty. Đến năm 1967, Long Điền dịch lại, sát nghiã, in trong tập san Sử Địa.

Thưa ông Bách Thân, lời khuyên của ông, rất tiếc, không thể áp dụng được, bởi vì sách in tài liệu của mật thám không thể là “văn bản gốc” để viết lịch sử. Nếu dùng làm văn bản gốc cho cuốn sách, ông sẽ đứng vào vị trí kẻ cướp nước để viết lịch sử nước ông. Nhượng Tống và Hoàng Văn Đào cũng chỉ dùng tài liệu này trong những trường hợp hạn hữu, thường để so sánh với những dữ kiện khác mà họ tìm được. Lý do như sau:

Bởi vì Marty coi những nhóm cách mạng (Quốc Dân Đảng- Cộng Sản) là “những nhóm nổi loạn” và ông ta còn xác định: “thật ra họ chỉ là những bọn cướp“, Marty coi Quốc Dân Đảng là “những kẻ đần độn được chỉ định để trở nên những kẻ âm mưu” và “Nguyễn Thái Học là một người rất trẻ, đần độn nhưng đầy tự kiêu” lại “có chủ trương làm ô uế những người bản xứ và các cấp“…

Chưa kể những thông tin sai lầm như: Nguyễn Thái Học sang Xiêm để vân động, vào Trung để liên lạc với đảng Tân Viêt, vào Nam gặp gỡ Nguyễn An Ninh, sang Tàu hội họp với bọn cướp ở biên giới. Những thông tin này, chứng tỏ mật thám của Marty bất tài, nộp cho cho chủ những báo cáo láo. Trong tài liệu còn tập hợp những tin cướp bóc, thổ phỉ, và đều gán cho bọn Quốc Dân Đảng chủ mưu và vinh thăng những kẻ phán bội làm tay sai cho Pháp.

Tuy nhiên, có những thông tin về hoạt động của Nguyễn Thế Nghiêp tương đối khá đúng và Marty cũng xác nhận Lê Hữu Cảnh lên lãnh đạo Việt Nam Quốc Dân Đảng sau khi Nguyễn Thái Học bị bắt. Marty cũng cho danh sách những người bị bắt, ghi nghề nghiệp của họ, chứng tỏ 50% làm việc trong chính quyền, điều này khiến chính phủ thực dân lo ngại.

4- Trích bài viết của Phụ Nữ Tân Văn được in lại trong sách của Thiện Mộc Lan

Việc tôi dùng những đoạn báo Phụ Nữ Tân Văn, trích trong sưu tập Phụ Nữ Tân Văn phấn son tô điểm sơn hà của Thiện Mộc Lan (Văn Hóa, Sài Gòn, 2004) là nên tránh. Tuy nhiên, sau đó tôi đã kiểm chứng với bản chính của Phụ Nữ Tân Văn, và thấy sưu tập này không in sai. Duy chỉ có tấm hình 13 liệt sĩ, có lẽ Thiện Mộc Lan muốn làm cho gọn lại, không ngờ lại sai đi, và tôi không để ý, đó là điểm đáng trách, cám ơn ông, tôi sẽ sửa lại.

5- Nguồn của báo Phụ Nữ Tân Văn

Ông Bách Thân hỏi: dùng nguồn nào để khẳng định PNTV “chép lại thông tin của báo Pháp“? Riêng vụ hành hình, sao phóng viên báo này lại có mặt?

Thưa ông Bách Thân, người viết PNTV có nói rõ trong bài báo, và ngay trong đoạn tôi trích dẫn cũng mở đầu bằng câu: “Cứ theo như các báo Tây ở ngoài Bắc gửi vào, thì Nguyễn Thái Học…”, nhờ vậy mà họ biết những thông tin mà báo (Việt) khác không có.

Họ cho biết, vì phòng xử chật chội, 87 bị cáo ngồi gần đầy. [Nên không có chỗ cho nhà báo Việt chăng?] Nhờ thông tin của báo Pháp, nên PNTV ghi được cả lời nói, thái độ của Nguyễn Thái Học, Phó Đức Chính trong phòng xử. Những lời này cũng được những bị can có mặt trong phòng xử kể lại với Nhượng Tống, và Nhượng Tống ghi lại trong sách của ông, nhưng tôi đã dùng tài liệu bên ngoài đảng, phía nhà báo Pháp, vì nghĩ họ khách quan hơn.

Còn hành hình ở ngoài trời, có thể ai muốn đến dự cũng được, tôi đoán là phóng viên PNTV có mặt, vì bài viết của họ bị kiểm duyệt đúng chỗ Nguyễn Thái Học định nói gì, nếu họ lấy lại của báo Pháp, thì không bị kiểm duyệt.

5- Lê Hữu Cảnh

Khi ông Bách Thân cho rằng chỉ có một Ký Con là Trưởng ban Ám sát, tôi e rằng ông không rõ về tổ chức của Việt Nam Quốc Dân Đảng. Đó là một tổ chức cứ sáu tháng bầu lại Tổng bộ (ban lãnh đạo) một lần. Và không chỉ có một Ký Con làm trưởng ban ám sát.

Trưởng ban ám sát đầu tiên của Việt Nam Quốc Dân Đảng được bầu vào Tổng bộ ngày 25-12-1927 là Hoàng Văn Tùng, thuộc nhóm Thanh Hoá (cùng nhóm với Hoàng Văn Đào).

Người kế tiếp Hoàng Văn Tùng là Nguyễn Văn Viên.

Người kế tiếp Nguyễn Văn Viên là Lê Hữu Cảnh.

Ký Con, tuổi trẻ nhưng can đảm được chọn làm Trưởng ban Ám sát ở Hà Nội, trong cuộc Tổng khởi nghiã.

Nhượng Tống trong các bài viết về: Ký Con, Hoàng Văn Tùng, Nguyễn Văn Viên và Lê Hữu Cảnh trên báo Chính nghiã[4], năm 1946, đã viết rất rõ tiểu sử những liệt sĩ này.

Hoàng Văn Tùng bị bắt đầu năm 1929, sau vụ ám sát Bazin, cùng với Nhượng Tống, vì đã từng là trưởng ban ám sát “anh đã bị tra tấn cực kỳ khổ nhục. Tuy vậy, anh không chịu nói gì cả, tha hồ cho chúng đánh đập, đã làm cho anh đau gan và lá lách và chết ở sàn lim“. Nguyễn Văn Viên, người đã ám sát Bazin, “sau khi bị bắt, biết mình không thoát nổi nào, liền thắt cổ chết ở trong buồng giam”.

Lê Hữu Cảnh, tức Đội Cảnh, thuộc phe ôn hoà, thường đối đầu với Nguyễn Thái Học. Nhưng sau thất bại Yên Bái, đảng truởng phải trốn tránh, Lê Hữu Cảnh liên kết chặt chẽ lại với đảng và khuyên Nguyễn Thái Học ra ngoại quốc, nhưng ông nhất định ở lại với anh em. Chính trong lúc khó khăn này, Cảnh đã nhận chức Trưởng ban Ám sát, vì đảng cần thanh lọc hàng ngũ những kẻ phản bội, và tổ chức lại đảng, Cảnh kết hợp với Ký Con. Bị bắt, Lê Hữu Cảnh định giật súng ám sát Arnoux, Giám đốc Công an Bắc bộ, nhưng không thành, ông nhấy qua cửa sổ từ gác ba xuống đất, không chết, đau đớn trong ba tháng trước khi bị hành hình.

Đó là những thông tin tôi chép trong các chân dung do Nhượng Tống viết về những nhân vật này trên báo Chính Nghiã. Ông Bách Thân chắc không tin. Vì Marty không viết như thế. Ông Bách Thân viết theo giọng Marty, cho rằng Lê Hữu Cảnh cũng chỉ là bọn “ám sát, cướp tiền”:

“Trước đó, hầu hết các lãnh đạo VNQDĐ đã chết hoặc bị bắt, làm gì còn người và có tổ chức cuộc họp nào để cử ra Trưởng Ban Ám Sát?[5]Lê Hữu Cảnh nằm trong số ít người còn hoạt động, đứng đầu nhóm cải tổ, và làm tất cả mọi việc: tổ chức lại, ám sát, cướp tiền… và cũng chỉ hơn 4 tháng sau là bị bắt (10/7)”.

6- Vi Văn Định

Để biện hộ cho Vi Văn Định, ông Bách Thân cho rằng báo chí Bắc Kỳ không nói gì về hoạt động của Vi Văn Định, và cho Phụ Nữ Tân Văn là bịa đặt, ông trích những lời trên Trung Hoà Nhật Báo 865 (20-2-1930): “Lính khố xanh ở Hà Nội “sắp đi dẹp quân nghịch”, “đi để lập trật tự trong miền phủ Ninh Giang, Phụ Dực, Vĩnh Bảo và Cổ Am, tảo trừ cho hết bọn khởi nghịch ở đấy…” để chứng tỏ Vi Văn Định vô can.

Nhưng ông đã quên, không nhắc đến bản “văn bản gốc” của Marty, trong đoạn bắt được Lê Hữu Cảnh, có hai tài liệu đi kèm, gồm bản án xử tử Toàn quyền Pasquier do Nguyễn Thị Giang đọc cho Lê Hữu Cảnh viết tay và bản án xử tử Vi Văn Định. Giám đốc Mật thám Marty viết:

“Một bản án xử tử khác cũng được công bố; bản án của quan Vi Văn Định, tổng đốc An Nam tỉnh Thái Bình, đã góp phần đắc lực vào công cuộc đàn áp những mưu toan cách mạng ở tất cả những nhiệm sở ông phục vụ. Kẻ ám sát được chỉ định thi hành, bị bắt ngày 26 tháng 7 năm 1930, mang trong mình một khẩu súng lục, đã nạp đạn và một lá thơ ghi bản án tử hình” (Tập san Sử địa số 6, trang 116).

Ông Bách Thân không tin những điều ghi trên Phụ Nữ Tân Văn, bỏ qua lời Nhượng Tống, nhưng chắc ông tin những lời Marty trong “bản văn gốc“, ghi rõ công lao của Vi Văn Định đối với chính quyền thực dân: “đã góp phần đắc lực vào công cuộc đàn áp những mưu toan cách mạng ở tất cả những nhiệm sở ông phục vụ”.

Vì vậy, ông bị Việt Nam Quốc Dân Đảng kết án tử hình cùng với Toàn quyền Pasquier.

Cảm ơn ông Bách Thân về ngày xử tử hình Ký Con và Trần Quang Diệu, ông chép trên báo Thực Nghiệp.

Paris, ngày 20-10-2021

Chú thích:

[1] Trong bài “Việt Nam Quốc dân đảng giai đoạn khởi nghiã Yên Bái trong sách Tự Lực văn đoàn – Văn học và cách mạng“, in trên Văn Việt ngày 20-10-2021.

[2] Tự Lực văn đoàn văn học và cách mạng (40), in trên Văn Việt ngày 25-9-2021.

[3] Đăng trên Bách Khoa số 217 ra ngày 15-1-66, tại Sài Gòn.

[4] Ký Con, hiện thân của kỷ luật đảng, Chính Nghiã số 1 (20-5-46), ký T; Hoàng Văn Tùng và Nguyễn Văn Viên, trên Chính Nghiã số 14 (2-9-46), ký T, và Lê Hữu Cảnh, trên Chính Nghiã số 16 (16-9-46) và số 17 (23-9-46), ký T.

[5] In đậm trong nguyên bản.

III. Trao đổi lại với tác giả Thụy Khuê

Bách Thân

Tôi định chỉ viết duy nhất một bài, nhưng vì đã có sự đặt vấn đề trở lại nên dĩ nhiên là phải có trao đổi tiếp. Cám ơn tác giả Thụy Khuê (TK) đã đọc và nhanh chóng trả lời. Một số góp ý, TK xác nhận sẽ sửa; một số khác, không nhắc tới và số còn lại “tôi sẽ cùng ông, xem lại những điểm ông nêu ra, chỗ nào sai, tôi xin sửa lại”. Tôi thấy cách làm việc như vậy là chuẩn, lại nhanh chóng, xin đáp ứng. Để độc giả dễ theo dõi, tôi sẽ trả lời theo thứ tự TK nêu ra.

Báo chí ngoài Bắc cũng viết về vụ hành hình ở Yên Bái

Vụ này, TK đã nhận sai và sẽ bỏ câu “Báo chí ngoài Bắc lặng tiếng trước tình hình đẫm máu khắp nơi”. Cám ơn.

Không rõ khi báo chí đưa lời này thì ông Nguyễn Ngu Í và TK có còn giữ quan điểm của mình không: “Các công việc tôi đều có làm cả, nhưng tôi làm đây cũng như ông Phan Bội Châu, ông Nguyễn Khắc Nhu; đương khi còn khát nước, có người cho nước thì ắt là phải uống…” (Nguyễn Văn Thịnh trả lời trước Hội đồng Đề hình Yên Bái 1 – Thực nghiệp Dân báo 2780, 4.3.1930, xem hình)

Tác phẩm Nguyễn Thái Học của Nhượng Tống

– “Độc giả đã và sẽ đánh giá tác phẩm của Nhượng Tống” – Tôi cũng là một độc giả mà?

– “lại viết vội vã” – TK viết: “Tác phẩm được viết để kịp in ra mắt ngày 17 tháng 6 [1945]”.

– “sách tuyên truyền”: Thời điểm ra đời của sách “Nguyễn Thái Học” là năm 1945, ai cũng rõ đó là thời điểm chạy đua “cướp chính quyền” mà Việt Nam Quốc Dân Đảng đứng hàng đầu. Vậy nhà tuyên truyền chủ chốt của Việt Nam Quốc Dân Đảng liệu có ngồi yên viết “sách khảo cứu”? Chính Nhượng Tống gọi sách này là “cuốn tiểu sử” kia mà? Khiêm nhượng và nói thật có mâu thuẫn gì đâu?

Nhưng bao trùm tất cả là: người biên khảo thật, bao giờ cũng biết, sách nào là sách khảo cứu, sách nào không…

Tài liệu của Marty

Nhượng Tống đã viết như vầy, cần gì phải dài dòng thêm nữa?

“Trong bài Tựa, Nhượng Tống cho biết sở dĩ ông soạn sách này vì: Louis Marty, Giám đốc Ty Mật Thám chính trị của Phủ Toàn quyền, lượm lặt những tờ khai của thám tử và của các nhà cách mạng bị bắt, viết và xuất bản một bộ sách gồm 5 cuốn nhan đề “Góp vào lịch sử chính trị vận động ở Đông Pháp” để lưu hành trong nội bộ. Vì chính biến 9-3-45 (Nhật đảo chính Pháp) sách này bị tung ra ngoài, nên ông đã dùng làm tư liệu để viết Tân Việt cách mạng đảng.” (chúng tôi in đậm)

Không những “Tân Việt cách mạng đảng” mà “Nguyễn Thái Học” cũng đều dùng sách của Marty “làm tư liệu”, vậy sách nào là sách nào là nguồn sơ cấp, sách nào là thứ cấp?

“Nếu dùng làm văn bản gốc cho cuốn sách, ông sẽ đứng vào vị trí kẻ cướp nước để viết lịch sử nước ông.” – đọc câu này, tôi không còn sửng sốt nữa bởi, vì quan điểm đó, sách Vua Gia Long & Người Pháp của TK đã mất giá trị sử học ngay từ đầu.

Chẳng lẽ, tác giả của nhiều sách “khảo cứu” “tên to” như TK mà còn phải bảo rằng phải dùng sách khảo cứu như thế nào? Sao Nhượng Tống dùng sách của Marty mà không “đứng vào vị trí kẻ cướp nước để viết lịch sử nước” nhà?

Trích bài viết của Phụ Nữ Tân Văn được in lại trong sách của Thiện Mộc Lan

Vụ này, TK đã nhận sai. Cám ơn.

Nguồn của báo Phụ Nữ Tân Văn

Về vấn đề này, do nhìn nhầm một thông tin, mà tôi đã đặt câu hỏi sai. Xin đính chính lại là, tôi không nghi ngờ gì, việc PVTV nhận tin từ “các báo Tây ở ngoài Bắc”.

Ngay cả báo Việt ở Bắc Kỳ, nhiều khi cũng lấy tin từ “báo Tây”; song, riêng về vụ xử của Tòa Đề hình Yên Bái 2 (tháng 3.1930) thì các thông tin kiểu như “vì phòng xử chật chội, 87 bị cáo ngồi gần đầy. Nhờ thông tin của báo Pháp, nên PNTV ghi được cả lời nói, thái độ của Nguyễn Thái Học, Phó Đức Chính trong phòng xử”… các báo Việt đều đưa vì họ có phóng viên tham dự. (xem: Thực nghiệp Dân báo 2802, 29.3.1930, hình kèm theo)

Còn việc các phóng viên Việt không được dự vụ xử chém, đã nói lần trước, không nhắc lại.

Lê Hữu Cảnh

Tôi xin không bàn tới việc, tôi hay ai biết rõ hay không biết rõ về “tổ chức của Việt Nam Quốc Dân Đảng”.

TK viết: “Đó là một tổ chức cứ sáu tháng bầu lại Tổng bộ (ban lãnh đạo) một lần” – vậy tại kỳ hội nghị nào, Lê Hữu Cảnh được cử làm trưởng ban Ám sát?

Tôi vẫn nhắc lại: “Trước đó, hầu hết các lãnh đạo VNQDĐ đã chết hoặc bị bắt, làm gì còn người và có tổ chức cuộc họp nào để cử ra Trưởng Ban Ám Sát? Lê Hữu Cảnh nằm trong số ít người còn hoạt động, đứng đầu nhóm cải tổ, và làm tất cả mọi việc: tổ chức lại, ám sát, cướp tiền… và cũng chỉ hơn 4 tháng sau là bị bắt (10/7)”.

Lê Hữu Cảnh có ám sát không? Có cướp tiền không?

Sử kiện chỉ cần nêu nguồn chính xác, không cần nhiều tính từ đẹp hỗ trợ đâu.

Có tư liệu là quý, nhưng không biết cách đọc tư liệu thì chưa đủ tiêu chuẩn là một nhà khảo cứu bình thường.

Vi Văn Định

Lập luận của TK trong trường hợp Vi Văn Định thật nực cười và đó chính xác là một trò ngụy biện.

Thay vì phản bác lại lập luận của tôi, bằng những sử kiện, rằng, Vi Văn Định đã làm những việc cụ thể này kia để đánh giá rằng ông ta “kiện toàn việc càn quét” thì lại nói… lăng nhăng.

Thực thế, đêm 15 rạng sáng 16/2, cuộc nổi dậy ở các tỉnh miền xuôi mới bắt đầu, mà, ngày 17 đã “kiện toàn việc càn quét” thì quả thật, không biết lịch sử là gì! Nói thêm rằng, tận tới ngày 23/3, việc “càn quét” mới tạm kết thúc. (Hà thành Ngọ báo 789, 26.3.1930, xem hình)

Bonus: xin đọc đoạn trích kèm theo của Hoàng Văn Đào để biết vì sao V.N.Q.D.Đ thù Vi Văn Định (xem hình). Tiếc là việc này chẳng liên can gì đến cuộc nổi dậy cả, vì nó xảy ra trước tháng 7.1929.