Nghiên Cứu Lịch Sử

Robert Kagan

Bùi Zuy Zi dịch

MỘT TRONG SỐ NHIỀU ĐỨT GÃY chạy dọc theo biên giới phía tây và tây nam nước Nga. Ở Georgia, Ukraina và Moldova, ở các quốc gia Baltic như Estonia, Latvia và Lithuania, ở Ba Lan, Hungary và Cộng hòa Séc, ở Caucasus và Trung Á, và thậm chí ở Balkan, một cuộc tranh giành ảnh hưởng đang diễn ra. giữa một bên là nước Nga đang trỗi dậy, một bên là Liên minh châu Âu (EU) và Hoa Kỳ. Thay vì một khu vực hòa bình được mong đợi, miền Tây [lục địa] Âu Á một lần nữa trở thành một khu vực cạnh tranh.

Nếu Nga là nơi lịch sử kết thúc đáng kể nhất cách đây hai thập kỷ, thì ngày nay nó là nơi lịch sử quay trở lại một cách ngoạn mục nhất. Việc Nga hướng tới chủ nghĩa tự do trong nước bị đình trệ và sau đó đảo ngược, và chính sách đối ngoại của nước này cũng vậy. Việc tập trung quyền lực vào tay Vladimir Putin đã đi kèm với việc quay lưng lại với chính sách đối ngoại hội nhập mà Yeltsin và Kozyrev ủng hộ. Chủ nghĩa dân tộc cường quốc đã trở lại với Nga cùng những tính toán và tham vọng truyền thống của cường quốc.

Trái ngược với quan điểm bác bỏ của nhiều người ở phương Tây, Nga là một cường quốc và nước này tự hào là một lực lượng được đánh giá cao trên trường thế giới. Nó không phải là một siêu cường, và có thể không bao giờ là một siêu cường nữa. Nhưng xét về cái mà người Trung Quốc gọi là “sức mạnh quốc gia toàn diện” – tổng hợp các sức mạnh kinh tế, quân sự và ngoại giao – thì Nga được xếp vào hàng những cường quốc mạnh nhất thế giới hiện nay. Nền kinh tế của nó, sau khi thu hẹp trong hầu hết những năm 1990, đã tăng trưởng 7% mỗi năm kể từ năm 2003 và dường như sẽ tiếp tục tăng trưởng trong những năm tới. Từ năm 1998 đến năm 2006, quy mô tổng thể của nền kinh tế Nga đã tăng hơn 50%, thu nhập thực tế trên đầu người tăng 65% và tỷ lệ nghèo đói đã giảm một nửa.

Phần lớn sự tăng trưởng này là do giá dầu và khí đốt cao kỷ lục mà Nga sở hữu dồi dào. Nga nắm giữ trữ lượng tài nguyên khoáng sản lớn nhất so với bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, trong đó có trữ lượng dầu mỏ lớn nhất và gần một nửa trữ lượng than tiềm năng của thế giới. Do đó, Nga có thặng dư thương mại và cán cân vãng lai khá lớn, đã trả gần hết nợ nước ngoài và nắm giữ dự trữ ngoại tệ lớn thứ ba thế giới.[1]

Điều đó không chỉ là nước Nga giàu hơn. Nó có một cái gì đó mà các quốc gia khác cần – và rất cần. Châu Âu hiện phụ thuộc nhiều hơn vào nguồn cung năng lượng của Nga so với Trung Đông. Về lý thuyết, tất nhiên, Nga phụ thuộc vào thị trường châu Âu cũng như thị trường châu Âu phụ thuộc vào Nga. Nhưng trên thực tế, người Nga tin rằng họ đang ngồi trên ghế lái, và người châu Âu dường như đồng ý. Các doanh nghiệp Nga, hợp tác chặt chẽ với chính quyền trung ương ở Moskva, đang mua các tài sản chiến lược trên khắp châu Âu, đặc biệt là trong các lĩnh vực năng lượng, qua đó giành được ảnh hưởng chính trị và kinh tế, đồng thời thắt chặt sự kiểm soát của Nga đối với việc cung cấp và phân phối năng lượng ở châu Âu.[2] Các chính phủ châu Âu lo ngại rằng Moskva có thể thao túng dòng cung cấp năng lượng, và các nhà lãnh đạo Nga biết rằng điều này mang lại cho họ phương tiện để buộc châu Âu phải chấp nhận hành vi của Nga mà người châu Âu không thể chấp nhận trong quá khứ, khi nước Nga còn yếu. Nga hiện có thể kiến các quốc gia châu Âu để chống lại nhau, gây chia rẽ và do đó làm suy yếu một EU kém gắn kết và mạnh mẽ hơn những gì các nước ủng hộ mong muốn, ngay cả về các vấn đề kinh tế và thương mại. Ủy viên thương mại của EU, Peter Mandelson phàn nàn, “Không có quốc gia nào khác tiết lộ sự khác biệt của chúng tôi như Nga.”[3]

Nga không chỉ là một cường quốc kinh tế. Mặc dù sở hữu một phần nhỏ khả năng quân sự của Mỹ, nhưng sự giàu có về dầu khí của nước này đã cho phép Moskva tăng chi tiêu quốc phòng hơn 20% mỗi năm trong ba năm qua. Ngày nay, nó chi tiêu nhiều hơn mọi quốc gia trên thế giới ngoại trừ Hoa Kỳ và Trung Quốc. Phần lớn trong số đó là để hiện đại hóa kho vũ khí hạt nhân của nước này, vốn vẫn đáng gờm theo bất kỳ tiêu chuẩn nào – Nga vẫn sở hữu 16.000 đầu đạn hạt nhân. Nhưng Nga cũng có một lực lượng tại ngũ hơn một triệu binh sĩ; đang phát triển máy bay chiến đấu phản lực mới, tàu ngầm mới và hàng không mẫu hạm mới; và đã nối lại các chuyến bay bằng máy bay ném bom chiến lược tầm xa lần đầu tiên kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Hơn nữa, sức mạnh quân sự của Nga là một phần không thể thiếu trong chính sách đối ngoại của nước này. Ngoài chiến đấu với một cuộc chiến ở Chechnya, nó duy trì quân đội ở Georgia và Moldova và đã đình chỉ việc tham gia Hiệp ước về các lực lượng vũ trang thông thường ở châu Âu (CFE), vốn đã hạn chế việc triển khai quân của họ. Nước này cũng là nhà cung cấp vũ khí tiên tiến hàng đầu cho Trung Quốc và do đó đã tự biến mình trở thành một nhân tố trong phương trình chiến lược của Đông Á.

Quyền lực là khả năng khiến người khác làm theo ý bạn và ngăn họ làm điều bạn không muốn. Với nguồn tài nguyên thiên nhiên, thu nhập ròng, quyền phủ quyết của mình tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và ảnh hưởng của mình trên khắp Âu-Á, Nga đã trở thành một bên tham gia vào mọi vấn đề quốc tế, từ cấu trúc chiến lược của châu Âu đến chính trị dầu mỏ của Trung Á cho đến chính sách phổ biến vũ khí hạt nhân của Iran và Triều Tiên.

Ý thức quyền lực mới này ngày nay đã thúc đẩy chủ nghĩa dân tộc Nga. Nó cũng làm dấy lên sự phẫn uất sâu sắc và cảm giác nhục nhã. Người Nga ngày nay không còn coi các chính sách tạo điều kiện cho Moskva trong những năm 1990 là hành động của tinh thần chính trị đã khai sáng. Sự chấp nhận mở rộng NATO; việc rút quân khỏi các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ; việc nhượng lại độc lập cho Ukraina, Georgia và các nước Baltic; sự chấp nhận ảnh hưởng ngày càng tăng của Mỹ và châu Âu ở Trung Âu, Caucasus và Trung Á – ngày nay người Nga coi dàn xếp sau Chiến tranh Lạnh không hơn gì sự đầu hàng do Hoa Kỳ và châu Âu áp đặt vào thời điểm Nga suy yếu.

Một số nhà quan sát Nga chỉ ra rằng việc mở rộng NATO và cuộc chiến ở Kosovo là những chất xúc tác tuyệt vời cho chủ nghĩa xét lại của Nga.[4] Nhưng sự phẫn uất và cảm giác nhục nhã của người Nga còn sâu sắc hơn điều này. Khi Putin gọi sự sụp đổ của Liên Xô là “thảm họa địa chính trị lớn nhất thế kỷ”, ông đã gây sốc cho phương Tây tự do nhưng lại gây bất hòa với người Nga. Không phải là họ khao khát trở lại chủ nghĩa cộng sản ở Liên Xô – mặc dù đã có một sự phục sinh đáng kể ngay cả danh tiếng của Joseph Stalin.[5] Thay vào đó, họ khao khát những ngày mà nước Nga được những người khác tôn trọng và có khả năng ảnh hưởng đến thế giới và bảo vệ đất nước sở thích. Tâm trạng thống trị ở Nga ngày nay gợi nhớ đến nước Đức sau Thế chiến thứ nhất, khi người Đức phàn nàn về “Hiệp ước Versailles nhục nhã” do các cường quốc chiến thắng áp đặt lên một nước Đức ngông ngênh, và về những chính trị gia tham nhũng đã đâm sau lưng quốc gia này.

Ngày nay, các nhà lãnh đạo của Nga đang tìm cách giành lại phần lớn sức mạnh và ảnh hưởng toàn cầu mà họ đã mất vào cuối Chiến tranh Lạnh. Tham vọng lớn của họ là hoàn tác dàn xếp sau Chiến tranh Lạnh và tái lập Nga như một cường quốc thống trị ở Âu-Á, biến nước này trở thành một trong hai hoặc ba cường quốc trên thế giới.

Đây không hoàn toàn là những gì mà các nền dân chủ phương Tây đã hy vọng hoặc mong đợi trong những năm 1990. Họ tin rằng họ đã hào phóng hơn khi đề nghị chào đón Nga trở thành ngôi nhà chung châu Âu và tham gia vào các thể chế kinh tế và chính trị quốc tế của họ sau Chiến tranh Lạnh. Hàng tỷ đô la viện trợ nước ngoài mà phương Tây cung cấp cho Nga trong những năm 1990 khác xa so với số tiền khổng lồ mà các cường quốc chiến thắng cố gắng trích ra từ Đức sau năm 1918.

Tuy nhiên, giới lãnh đạo ngày càng theo chủ nghĩa dân tộc của Nga không còn bằng lòng khi được mời vào câu lạc bộ phương Tây với các điều khoản giống như bất kỳ quốc gia nào khác. Như Dmitri Trenin đã nói, Nga sẽ chỉ sẵn sàng tham gia với phương Tây “nếu nước này được trao quyền đồng chủ tịch câu lạc bộ phương Tây” và có thể có “vị trí xứng đáng trên thế giới cùng với Hoa Kỳ và Trung Quốc”.[6] Các nhà lãnh đạo Nga ngày nay không phải khao khát sự hội nhập ở phương Tây mà là sự trở lại với một nước Nga vĩ đại đặc biệt.

Lord Palmerston đã từng quan sát rằng các quốc gia không có bạn bè vĩnh viễn, chỉ có lợi ích vĩnh viễn. Nhưng nhận thức của một quốc gia về lợi ích của họ không cố định. Chúng thay đổi khi nhận thức về sự thay đổi quyền lực. Với sức mạnh mới, tham vọng mới, hoặc sự trở lại của những tham vọng cũ, và điều này không chỉ đúng với Nga mà còn đúng với tất cả các quốc gia. Các nhà lý thuyết quan hệ quốc tế nói về các cường quốc “hiện trạng”, nhưng các quốc gia không bao giờ hoàn toàn hài lòng. Khi một chân trời đã vượt qua, một chân trời mới luôn vẫy gọi. Những gì đã từng là không thể tưởng tượng trở thành có thể tưởng tượng, và sau đó là điều đáng mơ ước. Mong muốn trở thành tham vọng, và tham vọng trở thành hứng thú. Các quốc gia hùng mạnh hơn không nhất thiết phải là các quốc gia hài lòng hơn. Họ thực sự có thể ít bằng lòng hơn.

Tham vọng của Nga trong những năm gần đây đã phát triển ra bên ngoài theo các vòng tròn đồng tâm. Vào cuối những năm 1990 và những năm đầu tiên của thế kỷ mới, Thủ tướng và sau đó là Tổng thống Putin bận tâm đến việc thiết lập lại sự gắn kết và ổn định của Liên bang Nga, bao gồm cả nước cộng hòa Chechnya từng bất chấp. Khi dần dần thành công trong việc dẹp tan cuộc nổi dậy ở Chechnya, ông đã hướng các nguồn năng lượng của Nga ra bên ngoài “gần nước ngoài” và Đông Âu trong một nỗ lực nhằm khẳng định lại ảnh hưởng của Nga trong các lĩnh vực truyền thống mà họ quan tâm này.

Điều này đòi hỏi phải đảo ngược xu hướng ủng hộ phương Tây trong những thập kỷ qua. Vào năm 2003 và 2004, khi các chính phủ thân phương Tây thay thế các chính phủ thân Nga ở Ukraina và Georgia, một phần nhờ sự hỗ trợ đáng kể về tài chính và ngoại giao từ EU và Hoa Kỳ, các phân nhánh chiến lược đối với Nga là rõ ràng và đáng lo ngại. Các nhà lãnh đạo của Ukraina tìm kiếm sự độc lập lớn hơn khỏi Moskva, cũng như tư cách thành viên của EU. Tổng thống Georgia đã sớm tìm cách gia nhập NATO. Ngay cả Moldova nhỏ bé cũng tham gia một khóa học ủng hộ phương Tây hơn. Cùng với các quốc gia Baltic như Litva, Estonia và Latvia, các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ này hiện đã hình thành một vành đai các quốc gia độc lập và có tiềm năng thân phương Tây dọc theo chiều dài biên giới phía Tây của Nga. Cái mà phương Tây gọi là “cuộc cách mạng màu” (“cuộc cách mạng da cam” ở Ukraina, “cuộc cách mạng hoa hồng” ở Georgia, “cuộc cách mạng hoa tulip” ở Kyrgyzstan) khiến người Nga lo lắng về sự suy giảm ảnh hưởng của họ ở “nước lân cận.”[7]

Nga đã từng chấp nhận những diễn biến này, có lẽ vì họ không có lựa chọn nào khác. Nhưng ngày nay mọi thứ đã khác. Không thể ngăn cản sự hợp nhất của các nước Baltic vào NATO và EU, Moskva đang cố gắng ngăn cản Georgia và Ukraina gia nhập hoặc thậm chí được mời tham gia. Sau khi đánh mất các đồng minh trong Hiệp ước Warszawa trước đây vào tay liên minh do Mỹ dẫn đầu, các nhà lãnh đạo Nga hiện muốn xây dựng một vùng an ninh đặc biệt trong NATO, với vị thế thấp hơn đối với các nước dọc theo sườn chiến lược của khối này. Đó là động cơ chính đằng sau sự phản đối của Nga đối với các chương trình phòng thủ tên lửa của Mỹ ở Ba Lan và Cộng hòa Séc. Không chỉ người Nga lo sợ các địa điểm được đề xuất một ngày nào đó có thể đe dọa năng lực tấn công hạt nhân của họ: thay vào đó, Putin đã đề xuất đặt các địa điểm này ở Italia, Thổ Nhĩ Kỳ hoặc Pháp. Ông muốn biến Ba Lan và các thành viên phía đông khác của NATO thành một khu vực trung lập chiến lược.

Điều mà Nga muốn ngày nay là điều mà các cường quốc luôn muốn: duy trì ảnh hưởng chủ yếu ở các khu vực quan trọng đối với họ và loại trừ ảnh hưởng của các cường quốc khác. Liệu Nga có thành công trong việc thiết lập vị trí thống trị khu vực này, giống như các cường quốc khác, tham vọng của nước này sẽ mở rộng. Khi Hoa Kỳ trở thành cường quốc thống trị ở Tây Bán cầu vào cuối thế kỷ XIX, nước này không dừng lại ở nội dung mà nhìn sang những chân trời mới ở Đông Á và Thái Bình Dương. Hình ảnh của Nga ngày nay là một cường quốc thế giới, có lợi ích toàn cầu và tầm vươn ra toàn cầu.

Nga và EU là láng giềng về mặt địa lý. Nhưng về mặt địa chính trị thì họ sống ở những thế kỷ khác nhau. Một EU của thế kỷ XXI, với tham vọng cao cả vượt lên trên chính trị quyền lực và dẫn dắt thế giới vào một trật tự quốc tế mới dựa trên luật lệ và thể chế, giờ đây phải đối đầu với một nước Nga rất truyền thống, thế kỷ XIX, thực hành chính trị quyền lực cũ. Cả hai đều được định hình bởi lịch sử của họ. Tinh thần hậu hiện đại, “hậu quốc gia” của EU là phản ứng của châu Âu trước những xung đột khủng khiếp của thế kỷ XX, khi chủ nghĩa dân tộc và chính trị quyền lực hai lần hủy diệt lục địa này. Thái độ chính sách đối ngoại của Nga đã được định hình bởi sự thất bại được nhận thức là “chính trị hậu quốc gia” sau khi Liên Xô sụp đổ. Cơn ác mộng của châu Âu là những năm 1930; Cơn ác mộng của Nga là những năm 1990. Châu Âu nhìn thấy câu trả lời cho các vấn đề của mình trong việc vượt lên trên quốc gia-nhà nước và quyền lực. Đối với người Nga, giải pháp là khôi phục [địa vị của] họ.[8]

Vậy điều gì sẽ xảy ra khi một thực thể của thế kỷ XXI như EU phải đối mặt với thách thức của một cường quốc truyền thống như Nga? Câu trả lời sẽ tự đưa ra trong những năm tới, nhưng các ranh giới của cuộc xung đột đã xuất hiện – trong những bế tắc ngoại giao đối với Kosovo, Ukraina, Georgia và Estonia; xung đột về đường ống dẫn khí và dầu; trong các cuộc trao đổi ngoại giao khó chịu giữa Nga và Anh; và sự trở lại của các cuộc tập trận quân sự của Nga thuộc loại chưa từng thấy kể từ Chiến tranh Lạnh.

Người châu Âu e ngại và có lý do để làm như vậy. Các quốc gia thuộc EU đã đặt cược vào những năm 1990. Họ đặt cược vào trật tự thế giới mới, vào ưu thế của địa kinh tế so với địa chính trị, trong đó một nền kinh tế châu Âu khổng lồ và năng suất sẽ cạnh tranh ngang hàng với Hoa Kỳ và Trung Quốc. Họ chuyển giao phần lớn chủ quyền kinh tế và chính trị của mình để củng cố các thể chế của EU ở Brussels. Họ cắt giảm ngân sách quốc phòng và làm chậm quá trình hiện đại hóa quân đội của mình, cho rằng quyền lực mềm là có và quyền lực cứng đã mất. Họ tin rằng Châu Âu sẽ là một hình mẫu cho thế giới, và trong một thế giới theo mô hình EU, Châu Âu sẽ mạnh mẽ.

Trong một thời gian, đây có vẻ là một vụ cá cược tốt. EU tạo ra một lực từ trường mạnh mẽ, đặc biệt là đối với các quốc gia xung quanh nó. Đó là một hòn đảo có kích thước tương đối ổn định trong lục địa trong một đại dương hỗn loạn toàn cầu. Với sự phục tùng của Nga, sức hút của châu Âu, cùng với lời hứa đảm bảo an ninh của Mỹ, đã kéo hầu hết các quốc gia ở phía đông vào quỹ đạo phía tây. Các quốc gia trước đây thuộc Khối Hiệp ước Warszawa, dẫn đầu là Ba Lan, Hungary và Cộng hòa Séc, đã gia nhập EU, cùng với các nước Baltic. Lực hấp dẫn của châu Âu đã định hình chính trị ở Ukraina và Georgia, cũng như ở Thổ Nhĩ Kỳ. Sức hấp dẫn của “đế chế tự nguyện” tự do của châu Âu dường như không có giới hạn.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, sự mở rộng của đế chế tình nguyện đã chậm lại. Việc mở rộng EU lên 27 thành viên đã khiến các thành viên ban đầu của EU cảm thấy khó chịu và triển vọng tiếp cận Thổ Nhĩ Kỳ, với 80 triệu người theo đạo Hồi, là điều mà nhiều người châu Âu có thể chịu đựng được. Nhưng sự ngừng lại trong việc mở rộng EU không chỉ là do sự sợ hãi của người Thổ Nhĩ Kỳ và “thợ sửa ống nước Ba Lan.” Khi EU đưa các quốc gia thuộc Khối Hiệp ước Warszawa và vùng Baltic cũ vào, EU không chỉ thu hút các quốc gia phía đông mới mà còn cả một vấn đề mới ở phía đông. Hay đúng hơn, đó là vấn đề phương đông cũ, cuộc cạnh tranh lâu đời giữa Nga và các nước láng giềng gần đó. Khi EU xâm chiếm Ba Lan, nó cũng ăn vào sự thù hằn và nghi ngờ của Ba Lan đối với Nga (và cả Đức). Khi họ đến vùng Baltic, họ đã phải lo sợ về Nga, cũng như dân số Nga thiểu số lớn trong biên giới của họ.

Những vấn đề này dường như có thể kiểm soát được miễn là Nga đang đi theo con đường hội nhập, hậu hiện đại, hoặc ít nhất là khi nước này còn yếu, kém và bị hấp thụ bởi những khó khăn nội tại. Nhưng với việc Nga đang trở lại và tìm cách khôi phục vị thế cường quốc của mình, bao gồm cả ưu thế trong phạm vi ảnh hưởng truyền thống của mình, châu Âu thấy mình ở một vị trí cạnh tranh địa chính trị không mong muốn và bất ngờ nhất. Thực thể vĩ đại của thế kỷ XXI này, thông qua việc phóng to, đã tự lôi cuốn mình vào một cuộc đối đầu ở thế kỷ XIX.

Châu Âu có thể không đủ trang bị để ứng phó với một vấn đề mà họ không bao giờ lường trước được sẽ phải đối mặt. Các công cụ chính sách đối ngoại thời hậu hiện đại của nó không được thiết kế để giải quyết những thách thức địa chính trị truyền thống hơn. Chính sách mở rộng đối ngoại đã bị đình trệ, và có lẽ bị đình trệ vĩnh viễn, một phần là do Nga. Nhiều người Tây Âu đã hối tiếc vì đã đưa các nước Đông Âu vào Liên minh và không có khả năng tìm kiếm các cuộc đối đầu hơn nữa với Nga bằng cách kết nạp các quốc gia như Georgia và Ukraina.

Châu Âu không sẵn sàng về mặt thể chế và tính khí để chơi loại trò chơi địa chính trị ở nước Nga gần như ở nước ngoài mà Nga sẵn sàng chơi. Để chống lại lực lượng hấp dẫn mạnh mẽ của châu Âu, Nga đã đáp trả bằng cách sử dụng các hình thức quyền lực kiểu cũ để trừng phạt hoặc lật tẩy các nhà lãnh đạo thân phương Tây. Nó đã áp đặt một lệnh cấm vận hoàn toàn đối với thương mại với Georgia. Nó đã thường xuyên từ chối cung cấp dầu cho Lithuania, Latvia và Belarus; cắt nguồn cung cấp khí đốt cho Ukraina và Moldova; và trừng phạt Estonia bằng việc đình chỉ giao thông đường sắt và tấn công mạng vào hệ thống máy tính của chính phủ nước này trong một cuộc tranh chấp về một đài tưởng niệm chiến tranh của Liên Xô. Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy thẳng thắn nhận xét rằng “Nga đang áp đặt sự trở lại của mình trên trường thế giới bằng cách chơi các tài sản của mình, đặc biệt là dầu khí, với một sự tàn bạo nhất định.”[9] Đây là những công cụ chính sách đối ngoại mà EU có thể không thể sử dụng, ngay cả khi một số các thành viên của nó muốn.[10]

EU cũng sẽ không phù hợp với việc Nga sử dụng các công cụ quân sự. Moskva ủng hộ các phong trào ly khai ở Georgia và duy trì các lực lượng vũ trang của riêng mình trên lãnh thổ Georgia và ở Moldova. Nước này đe dọa sẽ rút hoàn toàn khỏi Hiệp ước CFE, được đàm phán từ những năm 1990, để có thể tự do hơn trong việc triển khai lực lượng ở bất cứ đâu cần thiết lên và xuống sườn phía tây của mình. Thậm chí, Bộ trưởng Quốc phòng Phần Lan còn lo ngại rằng “lực lượng quân sự” một lần nữa trở thành “yếu tố then chốt” trong cách Nga “tiến hành các mối quan hệ quốc tế”,[11] triển khai để theo đuổi lợi ích của mình.[12] Nhưng liệu châu Âu có mang dao đi đấu súng không?

Không khó để tưởng tượng những chấn động dọc theo đường đứt gãy Euro-Nga bùng phát thành cuộc đối đầu. Một cuộc khủng hoảng về Ukraina, quốc gia muốn gia nhập NATO, có thể kích động sự hiếu chiến của Nga. Xung đột giữa chính phủ Georgia và lực lượng ly khai ở Abkhazia và Nam Ossetia do Nga hỗ trợ có thể châm ngòi cho xung đột quân sự giữa Tbilisi và Moskva. Châu Âu và Hoa Kỳ sẽ làm gì nếu Nga chơi khó ở Ukraina hoặc Georgia? Họ có thể không làm gì cả. Châu Âu hậu hiện đại hiếm khi có thể suy nghĩ về sự quay trở lại của cuộc xung đột liên quan đến một cường quốc và sẽ phải cố gắng hết sức để tránh nó. Hoa Kỳ cũng không muốn đối đầu với Nga khi nước này đang quá chú tâm vào Trung Đông. Tuy nhiên, một cuộc đối đầu giữa Nga với Ukraina hoặc Georgia sẽ mở ra một thế giới hoàn toàn mới – hay đúng hơn là một thế giới rất cũ. Như một nhà phân tích Thụy Điển đã lưu ý, “Chúng ta đang ở trong một kỷ nguyên địa chính trị mới. Bạn không thể giả vờ khác được.”[13]

Làm thế nào trái với nhận thức và kỳ vọng của thời kỳ hậu chiến tranh lạnh. Trong những năm 1990, các nền dân chủ kỳ vọng rằng một nước Nga giàu có hơn sẽ là một nước Nga tự do hơn, ở trong và ngoài nước. Nhưng về mặt lịch sử, sự lan rộng của thương mại và sự mua lại của cải của các quốc gia không nhất thiết tạo ra sự hài hòa toàn cầu lớn hơn. Thường thì nó chỉ thúc đẩy sự cạnh tranh toàn cầu lớn hơn. Hy vọng vào cuối Chiến tranh Lạnh là các quốc gia sẽ theo đuổi hội nhập kinh tế như một giải pháp thay thế cho cạnh tranh địa chính trị, rằng họ sẽ tìm kiếm sức mạnh mềm của tham gia thương mại và tăng trưởng kinh tế như một sự thay thế cho sức mạnh cứng rắn của sức mạnh quân sự hoặc đối đầu địa chính trị. Nhưng các quốc gia không cần phải lựa chọn. Có một mô hình khác – gọi đó là “quốc gia giàu có, quân đội mạnh”, khẩu hiệu của Nhật Bản thời Minh Trị đang trỗi dậy vào cuối thế kỷ XIX – trong đó các quốc gia tìm kiếm sự hội nhập kinh tế và thích ứng với các thể chế phương Tây không phải để từ bỏ cuộc đấu tranh địa chính trị mà là như một cách để thực hiện nó thành công hơn.

Nguồn: Robert Kagan (2008), The Return of History and the End of Dreams, Vintage Books, New York, tr.12-25.

[1] World Bank Country Brief, 2007.

[2] Theo báo cáo của Hội đồng Châu Âu về Quan hệ Đối ngoại, “Nga đã tăng cường các mối quan hệ chính trị của mình thông qua việc tuyển dụng các doanh nghiệp lớn làm vận động hành lang cho chính nghĩa của Nga ở các nước EU. EON và BASF ở Đức, ENI ở Italia, GDF và ở mức độ thấp hơn là Total ở Pháp, và Gasunie ở Hà Lan. Ngay cả trong bối cảnh quan hệ với Anh đang xấu đi, Nga vẫn quyết định mua đứt thay vì chiếm đoạt Shell và BP ở Sakhalin II và Kovykta. Gazprom buộc Shell và BP bán cổ phần kiểm soát trong các dự án với giá thấp hơn giá thị trường của họ nhưng vẫn giữ các công ty này làm đối tác thiểu số. Một chuyên gia Nga nói với chúng tôi rằng việc làm cho BP và Shell hấp dẫn là một phần của nỗ lực có chủ ý để xây dựng một hành lang thân Nga. Nó đã thành công: trong vòng vài tuần sau thỏa thuận, giám đốc điều hành của BP, Tony Hayward, đã trả lời phỏng vấn của các phương tiện truyền thông quốc tế bảo vệ vị trí nước Nga.” Xem Mark Leonard và Nicu Popescu, “Một cuộc kiểm toán quyền lực của mối quan hệ EU-Nga,” báo cáo của Hội đồng Châu Âu về Quan hệ Đối ngoại, tháng 11 năm 2007, tr. 15.

[3] Bài phát biểu của Cao ủy Châu Âu về Thương mại Peter Mandelson, “EU và Nga: Thách thức chính trị chung của chúng ta,” Bologna, Italia, ngày 20 tháng 4 năm 2007.

[4] Trenin, Getting Russia Right, p. 93.

[5] Xem Sarah E. Mendelson và Theodore P. Garber, “Thất bại trong bài kiểm tra Stalin” Foreign Affairs 85, No.1 (January/February 2006).

[6] Dmitri V. Trenin, “Nước Nga rời khỏi phương Tây,” Foreign Affairs 85, No. 4 (July/August 2006), tr. 88-98.

[7] Leonard và Popescu, “Một cuộc kiểm toán quyền lực mối quan hệ EU-Nga” tr. 17.

[8] Ivan Krastev, “Nước Nga đối kháng Châu Âu: Các cuộc chiến tranh vì chủ quyền,” đăng trên trang Web OpenDemocracy, ngày 5 tháng 9 năm 2007,

http://www.opendemocracy.net/article/globalisation/institutions_government/russia_europe.

[9] Bài phát biểu của Tổng thống Nicolas Sarkozy tại Hội nghị các Đại sứ lần thứ 15, Paris, ngày 27 tháng 8 năm 2007.

[10] “Các quy tắc nội bộ, các giá trị và toàn bộ triết lý quản lý của nó” khiến EU “không thể tưởng tượng được việc sử dụng các lệnh cấm vận dầu mỏ, cấm vận rượu vang hoặc phong tỏa vận tải và thương mại theo cách mà Nga đã áp dụng đối với Georgia và Moldova.” Leonard và Popescu, “Một cuộc kiểm toán quyền lực mối quan hệ EU-Nga” tr. 27.

[11] John Vinocur, “Mối lo ngại của Scandinavia? ‘Nga, Nga, Nga’” International Herald Tribune, 2 tháng 10 năm 2007, tr. 2.

[12] Ví dụ ở Pháp và Đức, khoảng 2/3 số người được thăm dò ý kiến ​​vào năm 2007 có quan điểm “không thuận lợi” về Nga. Xem báo cáo của Dự án Thái độ Toàn cầu của Pew, “Sự khó chịu trên toàn cầu với các cường quốc lớn trên thế giới,” được phát hành vào ngày 27 tháng 6 năm 2007, tr. 73.

[13] John Vinocur, bài đã dẫn, tr. 2.