Nghiên Cứu Lịch Sử

Thiệt hại từ các cuộc không kích của Israel ở phía nam Dải Gaza vào tuần trước. Trong khi Washington kịch liệt chỉ trích Nga về các cuộc tấn công vào dân thường ở Ukraine, các nhà phê bình cho rằng họ bày tỏ rất ít về những đau khổ tương tự ở Gaza. Ảnh : Jousef Masoud

 Vivian Yee, Sheelagh McNeill và Neil MacFarquhar

Đinh Tỵ biên dịch

Trong 20 tháng qua, nội các Biden đã nổ lực khuấy động lương tri cộng đồng quốc tế chống Nga, lên án cuộc chiến tàn bạo của nước này tại Ukraine vì hành vi giết hại dân thường một cách bừa bãi.

Lập luận này được cộng hưởng nhiệt thành tại phương Tây, nhưng kém sôi nổi tại các khu vực khác trên thế giới, vốn xem cuộc chiến này không hơn gì là cuộc xung đột giữa các đại cường và từ chối tham gia mặt trận cấm vận hoặc cô lập Nga.

Hiện nay, khi Israel bắn phá Dải Gaza, giết hại hơn 4,300 người kể từ ngày 7 tháng 10, sự ủng hộ không nao núng của chính phủ Biden có nguy cơ tạo thành làn gió ngược, thổi bay các nổ lực của Mỹ trong công cuộc thu phục nhân tâm toàn cầu.

Phát biểu từ Phòng Bầu Dục hôm thứ 5, tổng thống Biden đã kêu gọi người Mỹ cùng ủng hộ Israel và Ukraine, mô tả hai nước này như là các nền dân chủ đang chiến đấu chống lại kẻ thù đang quyết tâm “xóa sổ hoàn toàn” nước họ.

Nga xâm lược và có dã tâm xáp nhập Ukraine, trong khi Hamas, nhóm kiểm soát Gaza và phủ nhận quyền tồn tại của Israel, đã phát động mọt cuộc tấn công khủng bố khiến ít nhất 1,400 người tại miền nam Israel thiệt mạng.

Nhưng cuộc phản công của Israel tại Gaza, đồng thời đe dọa tiến hành một cuộc tấn công trên bộ và sự ủng hộ không nề hà của Mỹ cho đồng minh quan trọng nhất tại Trung Đông, bất luận thế nào,  đã dấy lên sự chỉ trích thiên vị.

Những cáo buộc như thế trong cuộc Trung Đông là chuyện muôn thuở. Nhung, các xung lực phê phán kép đã vượt khỏi tầm với mong mỏi của Washington trong việc tập hợp sự ủng hộ toàn cầu nhằm cô lập và trừng phạt Nga vì tội xâm lăng nước láng giềng.

Khu vực Trung Đông ngày càng nổi lên như là một mặt trận mới trong cuộc tranh giành ảnh hưởng tại Nam Bán Cầu – tên gọi chung chỉ các nước đang phát triển tại Châu Phi, Châu Á và Mỹ Latin – đẩy Mỹ chống lại trục Nga-Trung.

 “Cuộc chiến tại Trung Quốc sẽ khiến hố ngăn cách giữa phương Tây và các quốc gia như Brazil và Indonesia, các nước đung đưa chính của Nam Bán Cầu, thêm xa diệu vợi”, Clifford Kupchan, chủ tịch của Nhóm Á Âu, một tổ chức đánh giá rủi ro có trụ sở tại New York nhận định. “Điều đó sẽ khiến mối hợp tác giữa cộng đồng quốc tế về Ukraine, như tăng cường các lệnh trừng phạt nhắm vào Nga, thậm chi càng khó khăn hơn trước”.

Tổng thống Joko Widodo của Indonesia, nước có tín đồ Hồi giáo lớn nhất thế giới, vốn không công nhận Israel, đã lên tiếng chỉ trích “tình trạng bất công đang diễn ra chống lại người dân Palestin”. Cuộc chiến tại Gaza sẽ chỉ khiến tình hình thế giới tồi tệ thêm, ông nói, đe dọa giá dầu tăng cao hơn sau khi cuộc chiến Ukraine làm chậm kim ngạch xuất khẩu lúa mì.

Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva của Brazil đã phê phán việc Nga cung cấp vũ khí cho Ukraine như là “hành động khuyến khích” chiến tranh, đồng thời quy trách nhiệm cho cả hai bên và đưa ra đề nghị trung gian hòa giải. Brazil, đương kim chủ tịch Hội đồng Bảo an trong tháng này, đã soạn thảo một nghị quyết cho lệnh hưu chiến nhân đạo cho Gaza, đồng thời công khai đả kích “các cuộc khủng bố tàn độc do Hamas thực hiện”.

Sau khi Mỹ bỏ phiếu phủ quyết quyết vì nghị quyết không đề cập quyền tự vệ của Israel, đại sứ Brazil tại LHQ, Sérgio França Danese, đã bày tỏ sự thất vọng. “Hàng trăm ngàn người tại Gaza không thể chờ đợi lâu hơn”, ông nói. “Thật sự họ đã chờ đợi quá mỏi mòn”.

Các lãnh đạo Ả Rập – bao gồm tổng thống Abdel Fattah el-Sisi của Ai Cập, Vua Abdullah II của Jordan và ngoại trưởng Ả Rập Saudi, hoàng thái tử Faisal bin Farhan al-Saud – cùng đồng thanh trong bài phát biểu hôm chủ nhật tại thượng đỉnh hòa bình Cairo cho những gì mà họ gọi là tiêu chuẩn kép.

 “Tại bất kỳ đâu, tấn công vào cơ sở hạ tầng dân sự và cố ý đoạt mạng toàn thể dân chúng qua việc cắt đứt toàn bộ thực phẩm, nước uống và các nhu yếu phẩm sẽ bị lên án, trách nhiệm giải trình phải được thực thi”, vua Abdullah nói. “Luật quốc tế sẽ hoàn toàn vô giá trị nếu nó thi hành một cách có chọn lọc”.

Người Palestin cũng phê bình các tư bản phương Tây vì đã không bày tỏ sự công phẫn về các vụ bắn phá tại Gaza giống như họ quy kết các vụ tấn công bằng tên lửa của Nga vào các thành phố và cơ sở hạ tầng Ukraine như là “hành động man rợ” và “các tội ác chống loài người”.

Khi cuộc chiến Ukraine thoạt tiên nổ ra, người Palestin đã rất phấn khởi bởi quan điểm cứng rắn của các thủ đô phương Tây chống lại hành vi xâm chiếm quốc gia khác, Nour Odeh, nhà bình luận chính trị người Palestin sống tại Ramallah, nói. ‘Nhưng hành vi chiếm đất đó chỉ xấu với những kẻ không có cùng quan điểm với họ”.  

Trên một số phương diện, cuộc xung đột Gaza mang lại lợi thế cho điện Kremlin, cuộc chiến Ukraine bị người ta quên khuấy đi đồng thời hình ảnh Nga tại Trung Đông và Nam Bán Cầu rực sáng lên. Trong những năm gần đây, tổng thống Nga, Vladimir V. Putin, đã tìm cách tái lập một số ảnh hưởng Liên Xô đã tàn lụi tại Trung Đông, nhảy vào can thiệp quân sự trong các cuộc nội chiến ở Syria và Lybia. Ông ta chú trọng tăng cường quan hệ với Iran, một quốc gia mà Israel xem như là một mối đe dọa an ninh quốc gia.

Sự hậu thuẩn của Nga cho Hamas được xem như là một sự mở rộng của các nỗ lực trên, Putin đã ví cuộc vây hãm tại Gaza tương tự như cuộc vây hảm Leningrad trong thế chiến 2, một biểu tượng thiêng liêng của nước Nga.

Trung Quốc cũng đang tìm cách bành trướng ảnh hưởng tại Trung Quốc, nước gần đây đã thành công trong  vai trò trung gian trong việc tái lập quan hệ giữa Iran và Ả Rập Saudi. Nga và Trung Quốc đã không lên án Hamas. Thay vào đó, họ chỉ trích cách đối xử của Israel với người Palestin, đặc biệt là quyết định cắt nước và điện ở Gaza và giết hại nhiều thường dân ở đây. Họ cũng kêu gọi hòa giải quốc tế và một lệnh hưu chiến trước khi Israel cân nhắc sẵn sàng một cuộc chiến tranh tổng lực.

Chính nghĩa cho người Palestin, từ lâu rất được ủng hộ tại Nam Bán Cầu, vì thế cuộc chiến tại Gaza chỉ khiến các nước Châu Phi, Châu Á và Mỹ Latin thêm phẫn nộ, phương Tây đang xem Ukraine là một trường hợp đặc biệt bởi vì đây là một cuộc chiến trên lục địa Châu Âu. Họ tuyên bố chi nhiều tiền của nhằm vũ trang Ukraine trong khi phớt lờ các mục tiêu phát triển quốc tế.

Có một sự nhận thức rằng, phương Tây “chăm lo nhiều về người tị nạn Ukraine, về thương tổn thường dân Ukraine, thay vì Yemen, tại Gaza, tại Sudan, tại Syria”, Hanna Notte, chuyên gia phân tích Á Âu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại Berlin, ta thán.

Điều này đã giúp minh họa lý do phương Tây đã thất bại trong việc ve vãn các nước như Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ trong công cuộc ủng hộ các lệnh trừng phạt chống Nga. Chiếu theo tình hình tại Gaza, các nỗ lực đó không thể thành công chỉ sau một đêm.

 “Đây là một vấn đề khiến giới ngoại giao phương Tây hết sức đau đầu, bởi vì họ đã dành mọi tâm huyết trong năm này nhằm cố quyến rũ các nước Nam Bán Cầu”, Richard Gowan, giám đốc nhóm Khủng hoảng Quốc tế thuộc LHQ, đánh giá. “Chúng ta đã chứng kiến sự ủng hộ và quan tâm ngày càng tàn tạ của các thành viên LHQ trong hồ sơ Ukraine trong năm nay”.

Tại Châu Âu, cuộc thảo luận diễn ra chủ yếu trên các mạng truyền thông xã hội, tại đây một số nhà bình luận đã quở trách Châu Âu thói đạo đức giả trong việc tiếp cận khác hẳn nhau trong cuộc chiến Ukraine và Gaza, trong khi hiếm có chính trị gia nào bình luận trực tiếp.   

Carl Bildt, cựu thủ tướng Thụy Điển, viết trên mạng X, Twitter trước đây, rằng hầu hết trên thế giới thảy đều nhận thức một tiêu chuẩn kép trong chính sách phương Tây trong hai cuộc chiến trên. “Dù đúng hay sai, đây là điều gì đó mà chúng ta phải xử trí”, ông viết.

Có một số dấu hiệu cho thấy điều này đang diễn ra. Josep Borrell Fontelles, lãnh đạo ngành ngoại giao Châu Âu, đã tuyên bố trong một bài diễn văn trước Nghị Viện Châu Âu hôm thứ 4 rằng, cắt nguồn cung cấp nước là một sự xâm phạm luật lệ quốc tế bất kể nó xảy ra ở đâu.”Cần tuyên bố rõ ràng việc tước đoạt một cộng đồng đang bị vây hãm một nguồn cung cấp nước cơ bản là mâu thuẫn với luật quốc tế – tại Ukraine và tại Gaza”, ông nói.  

Một số nhà phân tích nhận xét rằng, hành động thù nghịch đối với chính sách của phương Tây tại Ukraine trong các ngóc ngách nhất định trên thế giới nên được xem là điều đương nhiên, nhưng có thể được hiểu ngầm.

Xuyên suốt thời Chiến Tranh Lạnh, Hoa Kỳ thường đối mặt một khối các quốc gia phi liên kết thù địch, cũng như Liên Xô và các đồng minh của nước này, và vẫn xoay xở để giành lợi thế, John Herbst, cựu đặc sứ Mỹ tại Ukraine, nhà ngoại giao ở Israel và các lãnh thổ bị chiếm đóng khác, thành viên Viện chính sách Atlantic Council, nói.

Cuộc xung đột Gaza có thể sẽ khiến sự ủng hộ giành thắng lợi cho Ukraine “khó chồng thêm khó”, ông nói, nhưng điều này không có nghĩa là bất khả thi.

Mục tiêu của Israel nhằm nhổ tận gốc rễ Hamas có thể quá tham vọng, ông nói, nhưng nó có thể làm tê liệt khả năng quân sự của Hamas. Trong ngắn hạn, Hoa Kỳ sẽ hứng chịu sự công kích của công luận toàn cầu vì hậu thuẩn cho Israel, nhưng làn sóng này sẽ dịu dần theo thời gian, ông tiên đoán, và không nên cản trở Washington tiếp tục thi hành đường lối cho Ukraine.

 “Chúng ta nên giải thích rằng, những gì Moscow đang làm ở Ukraine sẽ khiến mọi quốc gia khác gặp nguy hiểm bởi vì nếu đây là kiểu trật tự quốc tế mà điện Kremlin đang khai triển, và Bắc Kinh đang khai triển, trở thành trật tự quốc tế, có nghĩa rằng mọi quốc gia nhỏ, tương đối yếu sẽ bị các láng giềng lớn hơn của họ bắt phải quỳ gối” ông Herbst nói.