Hình trên là người dân Tiệp Khắc tuần hành hôm 25/1/1969 tại Quảng trường Wenceslas ở trung tâm Prague tại lễ tang của Jan Palach, một sinh viên tự thiêu để phản đối Liên Xô xâm chiếm Tiệp Khắc. Người chụp là tác giả GERARD LEROUX của hãng AFP.
Jan Palach sinh ngày 11/8/1948 tại, là con thứ hai trong 2 người con của Josef và Libuse Palach, người con cả là Jiri, hơn Jan 7 tuổi. Cha mẹ anh theo đạo Tin Lành, có một tiệm buôn bán kẹo bánh, nhưng năm 1948 thì tiệm bánh kẹo này bị quốc hữu hóa. Cha anh vào làm việc trong một nhà máy, còn mẹ anh làm việc trong một tiệm bán hàng.
Jan Palach lớn lên và học tiểu học ở Všetaty. Khi Jan lên 13 tuổi thì cha anh mất, mẹ anh vất vả nuôi 2 người con với sự trợ giúp của cha bà. Năm 1963, Palach thi đậu vào trường trung học cấp II ở Mělník. Sau khi tốt nghiệp trung học, anh thi đậu vào Phân khoa Triết học của Đại học Karl tại Praha, nhưng do quá đông thí sinh nên anh không được nhận.
Anh chuyển sang học trường Đại học Kinh tế tại Praha và học xong 4 học kỳ. Mùa thu năm 1968, anh được phép chuyển sang Phân khoa Kinh tế chính trị và Lịch sử của Đại học Karl tại Praha. Tại đây anh tích cực tham gia các cuộc đình công phản đối việc Liên Xô chiếm đóng Tiệp Khắc trong tháng 11 năm 1968.
Ngày 16/1/1969, anh đi chuyến xe lửa buổi sáng tới Praha. Anh viết một bức thư tuyệt mệnh trong phòng ngủ tập thể của trường (để trong vali), cùng 3 bức thư khác: một cho Hội liên hiệp Nhà văn, một cho Lubos Holecek – một người hoạt động trong phong trào sinh viên và một cho Ladislav Zizka, một bạn học ở Đại học Kinh tế tại Praha.
Khoảng 4 giờ chiều, anh đứng ở bậc thềm của Nhà bảo tàng quốc gia tại Quảng trường Wenceslas, tưới dầu lên người và châm lửa đốt, rồi chạy qua ngã tư về phía một cửa hàng bách hóa, nhưng ngã xuống trên đường. Một công nhân đã cởi áo khoác của mình đắp lên người anh, anh vẫn còn tỉnh táo. Xe cứu thương chở anh tới khoa bỏng ở đường Legerova. Anh bị bỏng 85% toàn thân, phần lớn là cấp độ ba. Anh sống sót 3 ngày, rồi mất ngày 19/1/1969.
Theo Jaroslava Moserová, một chuyên gia điều trị bỏng, người đầu tiên chăm sóc cho Palach ở bệnh viện của đại học Karl, thì ý định tự thiêu của Palach không chỉ nhằm phản đối việc chiếm đóng của quân đội Liên Xô, mà còn nhằm phản đối “sự nản chí, buông xuôi” của nhân dân Tiệp Khắc do việc chiếm đóng của Liên Xô gây ra. Người này nói: Việc tự thiêu này không chỉ nhắm vào sự chống đối cuộc xâm lăng của Liên Xô, mà còn nhằm phản đối sự nản chí buông xuôi đang lan rộng, khi mà người dân không chỉ từ bỏ chống đối mà còn buông xuôi chịu thua. Và anh ta muốn ngăn chặn sự nản chí buông xuôi đó. Tôi nghĩ rằng người dân trên đường phố im lặng, đôi mắt buồn thiu, nét mặt nghiêm trọng, điều mà khi anh nhìn vào những người này thì anh biết là mọi người đều hiểu.
Hầu hết những sinh viên khác đã không góp phần vào việc tự sát, sau khi lời cầu xin của Palach trên giường chờ chết về mức độ đau đớn, được quảng cáo rầm rộ. Từ nơi Palach tự thiêu, chỉ cần đi bộ một quãng là tới khu các tượng ở Quảng trường thành cổ của Praha, nơi vinh danh nhà tư tưởng là biểu tượng tôn giáo, Jan Hus, người bị trói vào cọc rồi thiêu sống vì đức tin của mình trong năm 1415. Ông đã được ca tụng như một vị anh hùng dân tộc từ nhiều thế kỷ tới nay. Một số nhà bình luận đã so sánh việc tự thiêu của Palach với việc hỏa thiêu Jan Hus.
Tang lễ của Jan Palach diễn ra ngày 25/1/1969 ở Praha, đã biến thành một cuộc biểu tình lớn phản đối việc chiếm đóng của Liên Xô, rồi một tháng sau (ngày 25/2/1969) một sinh viên khác – Jan Zajíc – cũng tự thiêu ở cùng một chỗ, và tới tháng 4 cùng năm, một người khác – Evžen Plocek – cũng tự thiêu ở Jihlava. Nhà thiên văn học Tiệp Khắc Luboš Kohoutek, người khám phá một tiểu hành tinh mới ngày 22/8/1969, đã đặt tên cho tiểu hành tinh này theo tên anh (tiểu hành tinh 1834 Palach).
Ban đầu, Palach được mai táng ở nghĩa trang Olšany. Do ngôi mộ của anh trở thành nơi linh thiêng quốc gia, nên cơ quan Công an mật vụ Tiệp Khắc (StB) bắt đầu phá mọi ký ức về kỳ công của Palach và khai quật xác anh trong đêm 25/10/1973, sau đó đem đi thiêu rồi gửi tro hài cốt cho mẹ anh ở thành phố quê hương Všetaty. Mẹ của Palach đã không được phép chôn bình tro hài cốt của anh trong nghĩa trang địa phương cho tới năm 1974. Ngày 25/10/1990, bình tro hài cốt của anh được chính thức đem trở lại nơi nguyên thủy ở Praha.
Trong ngày giỗ thứ 20 của Palach đã có những cuộc biểu tình gọi là “Tuần Palach”. Một loạt các cuộc biểu tình ở Praha từ ngày 15 tới ngày 21 tháng 1 năm 1989 bị cảnh sát đàn áp, đánh đập người biểu tình, sử dụng vòi rồng phun nước, thường bắt bớ người qua đường trong khi xung đột. Tuần Palach được xem là một trong những cuộc biểu tình mang lại chất xúc tác khiến cho chế độ cộng sản tại Tiệp Khắc phải sụp đổ 11 tháng sau đó.
Sau cuộc Cách mạng Nhung năm 1989, người ta đã gắn một thánh giá bằng đồng trên vỉa hè tại nơi mà Palach ngã xuống khi tự thiêu, bên ngoài Nhà bảo tàng quốc gia để tưởng niệm anh cùng với Jan Zajíc.
Nhiều cuộc tự thiêu sau này có thể đã bắt chước theo mẫu của Jan Palach. Trong mùa xuân năm 2003, tổng cộng có 6 thanh niên người Séc đã tự thiêu đến chết, đáng kể nhất là Zdeněk Adamec, một sinh viên 19 tuổi ở Humpolec đã tự thiêu ngày 6/3/2003 tại hầu như cùng chỗ với Jan Palach trước Nhà bảo tàng quốc gia ở Praha, để lại một thư tuyệt mệnh nhắc tới Palach cùng những người đã tự sát khác trong vụ Mùa xuân Praha 1969.
Link:
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Jan_Palach
—
Sergei Alpha/ Nghiên Cứu Lịch Sử
Nghiên Cứu Lịch Sử 