Tác phẩm Hoàng Việt Nhất Thống Dư Địa Chí còn thiếu quyển một

Nguyễn Văn Nghệ

Tối ngày 3/10/2022 tại Nhà hát Đài Tiếng nói Việt Nam, 58-Quán Sứ , Hà Nội đã diễn ra Lễ trao Giải thưởng Sách Quốc gia lần thứ V, do Hội Xuất bản Việt Nam và Hội đồng Giải thưởng sách quốc gia tổ chức.

Giải thưởng Sách quốc gia lần thứ V, năm 2022 có 48/57 nhà xuất bản tham gia với 298 tên sách và bộ sách bao gồm 386 cuốn. Hội đồng Giải thưởng Sách Quốc gia đã thống nhất trao giải cho 26 cuốn sách, bộ sách. Trong đó một giải A trị giá 100 triệu đồng được trao cho tác phẩm “Hoàng Việt nhất thống dư địa chí” của tác giả Lê Quang Định (Thượng thư bộ Binh dưới triều vua Gia Long), người dịch và chú giải là Phan Đăng. Nhà xuất bản Thế giới liên kết với Công ty Cổ phần Thái Hà xuất bản.

Lâu nay tôi sử dụng tác phẩm “Hoàng Việt nhất thống dư địa chí”, của Nhà xuất bản Thuận Hóa, cũng do Phan Đăng dịch và chú giải. Trong Lời nói đầu, dịch giả viết: “Trong bản dịch này, chúng tôi giữ nguyên bố cục của nguyên tác, tức là giữ nguyên nội dung của từng quyển” và có chú thích: “Trong phần Mục lục ghi quyển nhất là phần Đường trạm của các dinh Quảng Đức, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định và Phú Yên nhưng thực tế quyển nhất chỉ chép phần Mục lục, quyển hai thì chép phần Đường trạm từ Bình Hòa trở vào Nam”[*]

Mục lục ghi quyển nhất có phần “Dịch lộ” (Đường trạm) từ kinh thành Trực Lệ Quảng Đức dinh (Thừa Thiên) vào cho đến dinh Phú Yên nhưng lại không thấy phần chi tiết đường dịch trạm qua các dinh ấy[**].

Tôi tin chắc là phần chữ Hán, quyển nhất về Dịch lộ (Đường trạm) từ dinh Quảng Đức vào cho đến Phú Yên được Lê Quang Định ghi chép đầy đủ nhưng bị thất lạc đâu đó cho nên tác phẩm chưa được hoàn chỉnh. Khi đọc quyển sáu phần “Bình Định dinh thực lục” (Ghi chép về dinh Bình Định từ trang 246-261, phần chữ Hán từ trang 1215-(29a) cho đến trang 1176-(48b)[trang chữ Hán tính ngược từ sau ra trước]) có 24 lần ghi chú các dòng chữ sau: “tường chú dịch lộ”(đã ghi ở phần đường trạm); “tường chú tại dịch lộ”(đã ghi rõ ở phần đường trạm); “tường tại dịch lộ”(đã ghi rõ trong phần đường trạm”; “tường kiến tại dịch lộ”(đã ghi rõ trong phần đường trạm); “dĩ tường chú tại dịch lộ chi gian”(đã ghi rõ trong phần đường trạm- [dòng chữ Hán này chỉ xuất hiện một lần ở trang chữ Hán 1196- (38b)]).

Như vậy có nhiều vấn đề ghi chép trong phần “Bình Định dinh thực lục” đã được ghi chép trong phần “Bình Định dinh dịch lộ”. Nhưng tiếc thay phần “Bình Định dinh dịch lộ” cũng như của các dinh từ Quảng Đức (Thừa Thiên) vào đến Phú yên bị thất lạc cho nên chúng ta không biết rõ nội dung ghi chép như thế nào!

Rất tiếc là tác phẩm Hoàng Việt nhất thống dư địa chí được Giải A, nhưng tác phẩm lại chưa được hoàn hảo! Mong các nhà nghiên cứu cố công sưu tầm quyển nhất đã thất lạc để chúng ta có một bản dịch hoàn hảo tác phẩm Hoàng Việt nhất thống dư địa chí.

Chú thích;

[*]- Lê Quang Định, Hoàng Việt nhất thống dư địa chí (Phan Đăng dịch và chú giải), Nxb Thuận Hóa, tr. 7 ; 8.

[**]- Lê Quang Định, sđd, tr. 14-15, trang chữ Hán 1823-(1a)- 1818-(3b), đọc ngược từ trang số lớn sang trang số nhỏ.