Nghiên Cứu Lịch Sử

Binh lính Ukraine vẫy tay bên cạnh một chiếc xe bọc thép trên con đường nối Balakliya với Kharkiv

Cù Tuấn dịch từ The Washington Post.

 Ở các thị trấn và làng mạc được quân Ukraine giải phóng, các quan chức Nga chiếm đóng đã áp đặt chương trình giảng dạy của Nga ở các trường học tại đây.

BALAKLIYA, Ukraine – Bên trong những căn phòng tối tăm, chật chội của đồn cảnh sát ở thành phố mới được giải phóng ở phía đông bắc Ukraine, những tù nhân bị quân Nga giam giữ trong nhiều tuần đã kể lại về cách quân Nga đối xử với họ: Những vết gạch trên tường đánh dấu bao nhiêu ngày họ đã bị giam cầm, những sợi dây thừng vứt rải rác trên mặt đất và những chiếc ghế xếp trên tường tầng hầm cho thấy đây là vị trí họ có thể đã bị thẩm vấn hoặc tra tấn.

Ngay cả trong khi quân Ukraine đang bí mật chuẩn bị một cuộc phản công để đuổi quân Nga đang chiếm đóng ra khỏi khu vực Kharkiv, Matxcơva vẫn cho rằng họ đã nắm chắc quyền kiểm soát của mình trên lãnh thổ này, đến mức họ đã bắt đầu áp dụng chương trình giảng dạy tiếng Nga trong một số trường học tại đây.

Với vùng đất Kharkiv với những ngôi trường giờ đã trở lại thuộc quyền kiểm soát của quân đội Ukraine sau cuộc phản công thần tốc trong tháng này, Ukraine cho biết họ đã bắt giữ các giáo viên Nga do những người lính Nga rút lui không kịp mang họ theo. Theo Phó Thủ tướng Iryna Vereshchuk, họ phải đối mặt với 12 năm tù giam vì tội vi phạm luật pháp và luật chiến tranh.

Lực lượng điều tra đã tìm hiểu qua hàng loạt bằng chứng mà quân Nga đã bỏ lại trong cuộc tháo chạy gấp rút của họ – và thẩm vấn các nhân chứng và nạn nhân khi họ bắt đầu dựng lại các vụ việc để xác định các tội ác chiến tranh của quân xâm lược. Họ đang đánh dấu các địa điểm trong đồn cảnh sát, nơi họ nghi ngờ các phiên tra tấn đã diễn ra. Họ cũng thu thập dấu vân tay từ những chai rượu rỗng ở đó.

Hôm thứ Ba 13/9, ngày đầu tiên các nhà báo được phép tiếp cận Balakliya, xác của hai người đàn ông đã được khai quật từ một ngôi mộ tạm trong thị trấn. Các nhà điều tra cho biết các quân Nga đã bắn chết cả hai người vào tuần trước.

Matxcơva đã thừa nhận rằng Ukraine đã bắt giữ các giáo viên nhưng nói rằng họ là cộng tác viên người Ukraine, không phải công dân Nga. Và trong một dấu hiệu cho thấy khả năng bẻ cong thực tế về thẩm quyền trong khu vực này của Nga, người đứng đầu Ủy ban Điều tra Nga, một cơ quan thực thi pháp luật hàng đầu, đã ra lệnh điều tra hình sự đối với các vụ bắt giữ giáo viên đó, theo kênh Telegram của Bộ này.

Tất cả các sự việc này là một phần của dư âm liên tục về cuộc phản công thành công của Ukraine và sự rút lui nhanh chóng và nhục nhã của Nga.

Khi Điện Kremlin chịu áp lực phải giải thích về những tổn thất và hiếm khi công khai khẳng định ở Nga rằng nỗ lực quân sự của Nga là không đủ, phát ngôn viên của Tổng thống Vladimir Putin hôm 13/9 nhắc lại rằng Nga không có kế hoạch tổng động viên quân sự.

Người phát ngôn, Dmitry Peskov, cho biết trong một cuộc gọi video với các phóng viên: “Hiện tại, không có vấn đề gì.”

Ông Peskov cũng đưa ra lời cảnh báo tới những người chỉ trích Putin, bao gồm cả những người ủng hộ cuộc chiến, những người đã thúc đẩy tổng động viên và kêu gọi tấn công cứng rắn hơn vào Ukraine. Điện Kremlin đã coi việc chỉ trích cuộc xung đột, mà họ gọi là “hoạt động quân sự đặc biệt” là bất hợp pháp và đã thẳng tay đàn áp những người bất đồng chính kiến.

“Đối với các quan điểm phản biện khác, miễn là chúng vẫn nằm trong khuôn khổ của pháp luật hiện hành, thì là đa nguyên. Nhưng ranh giới phân biệt này rất, rất mỏng,” ông Peskov nói. “Bạn sẽ phải rất cẩn thận.”

Trên khắp vùng Kharkiv, những thường dân sống sót sau cuộc tấn công giờ đang thích nghi với thực tế mới . Họ nói rằng cuộc giao tranh đã gia tăng vào tuần trước nhưng quân Nga đã sớm nhận ra rằng họ không còn cơ hội chống đỡ. Họ nói rằng họ vẫn chưa quen với sự im lặng đột ngột do không có trận pháo kích nào nữa.

Oleksander Hostrovykho, 29 tuổi, sống ở làng Verbivka, được quân Ukraine chiếm lại tuần trước, cho biết: “Chúng tôi có thể ngủ vào ban đêm mà không sợ hãi. “Bình minh xuất hiện, và bầu trời yên tĩnh tuyệt đẹp.”

Khi Kyiv lấy lại quyền kiểm soát đối với các thị trấn và làng mạc đã được giải phóng đó, kế hoạch sáp nhập lãnh thổ của Điện Kremlin ngày càng trở nên rõ ràng – từ việc định hình những gì trẻ em Ukraine sẽ học, đặc biệt là về lịch sử của Ukraine, đến việc chuẩn bị các cuộc trưng cầu dân ý giả.

“Có một thị trưởng mới, nhưng tôi không gặp ông ấy, cũng không biết ông ấy là ai”, Oleksander Zakharov, 83 tuổi, người vừa đi xin thực phẩm và các hỗ trợ nhân đạo khác ở Balakliya hôm 13/9, cho biết.

Ở miền nam Ukraine bị chiếm đóng, trong bối cảnh cuộc phản công khác của Ukraine, mà đang diễn ra chậm hơn, Nga đã trì hoãn kế hoạch tổ chức các cuộc trưng cầu dân ý, vốn là một tiền đề cho việc thôn tính. Các cuộc bầu cử như vậy sẽ được coi là bất hợp pháp và không được cộng đồng quốc tế công nhận.

Trên đường về nhà sau buổi phát hàng cứu trợ, ông Zakharov tình cờ gặp người hàng xóm Maryna Rudenko, 56 tuổi, giám đốc bệnh viện địa phương. Bà Rudenko đã bỏ trốn vài tháng trước, sau khi người Nga đã lấy sạch tất cả các vật dụng của bệnh viện, buộc tội nhân viên che giấu các thành viên của quân kháng chiến và bắn vào tòa nhà bệnh viện – nơi cũng được dùng làm nơi trú ẩn của dân thường.

Ngày 13/9 là ngày đầu tiên Rudenko tới thị trấn kể từ tháng Tư. Bà rất vui khi được trở lại quê nhà – mặc dù nhìn thấy rất nhiều ngôi nhà bị hư hại và những người phải đau khổ trong thời gian thành phố bị Nga chiếm đóng. “Tôi không muốn hợp tác với người Nga,” bà nói. “Đó là lý do mà tôi phải rời đi. Tôi đã lo lắng cho tính mạng của mình”.

Việc Ukraine giải phóng các khu vực này đã nhanh chóng cho thấy Nga đã không chuẩn bị sẵn sàng để đối phó với đợt phản công của Ukraine. Quân đội Nga đã bỏ lại quá nhiều trang thiết bị và vũ khí, đến nỗi các chuyên gia quân sự cho rằng Nga sẽ phải rất khó khăn để chiếm thêm được bất kỳ vùng đất nào nữa.

Vào tuần trước, khi quân Nga nhận ra quân Ukraine đang tiến nhanh như thế nào trong khu vực này, lính Nga bắt đầu chạy nhanh đến mức “tụt cả quần”, Iryna Chmil, 55 tuổi, người đã sống qua thời kỳ chiếm đóng ở làng Verbivka trong nhiều tháng, nhớ lại. Tuần trước, lính Nga đã chĩa súng vào vợ chồng bà để ép bà giao chìa khóa xe minibus của gia đình, để họ có thể chạy trốn. Hai vợ chồng đã giao xe cho chúng không một chút ngần ngại.

Bên ngoài tòa nhà hội đồng của làng, nơi thường dân cho biết là nơi ở của các quan chức hàng đầu của Nga, một chiếc sedan bị hư hỏng với chữ ký “Z” của người Nga được sơn trên kính chắn gió đã bị bỏ lại. Những đôi ủng da và một chiếc áo khoác quân đội nằm trên mặt đất giữa đống đồ vệ sinh cá nhân bị vứt bỏ. Nhãn trên một hộp các tông sũng nước cho thấy đồ đạc là của một trung đội thuộc Trung đoàn 202 của Nga.

Tình báo Anh hôm 12/9 cho biết Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 1 của Nga, một trong những đơn vị có uy tín nhất trong quân đội nước này, là một phần của lực lượng đã rút khỏi khu vực Kharkiv và đã bị “hạ cấp nghiêm trọng” sau khi hứng chịu “thương vong nặng nề” trước đó trong cuộc chiến.

Cơ quan tình báo Anh cho biết trên Twitter: “Lực lượng quy chuẩn của Nga được thiết kế để chống lại NATO đang bị suy yếu nghiêm trọng. “Có thể sẽ mất nhiều năm để Nga xây dựng lại lực lượng này.”

Ở Verbivka, cư dân vẫn đang phải thích nghi với mọi thay đổi của mọi thứ xung quanh họ. Nhiều người đã trải qua hơn một tháng chiếm đóng nấp trong tầng hầm nhà họ. Họ kể lại, khi nghe thấy tiếng máy bay không người lái, họ sẽ đứng bên ngoài để những người điều khiển chúng có thể thấy họ là dân thường. Có lúc họ nhìn thấy một máy bay chiến đấu của Nga bị bắn rơi từ trên trời rơi xuống.

Anton Malychyn, một cậu bé 12 tuổi, nói. “Khi bắt đầu cuộc chiến, tình thế rất đáng sợ, chúng cháu phải trốn trong hầm tránh bom. Nhưng sau đó chúng cháu bắt đầu quen với nó.”

Quân Nga thường đến một con sông gần đó để tắm rửa. “Chúng cháu sẽ vẫn tới bờ sông để chơi nhưng phải giữ khoảng cách,” cậu bé nói, đội chiếc mũ có gắn lá cờ Ukraine mà một người lính đưa cho cậu khi họ chiếm lại thị trấn.

Natalya Slabudova, 72 tuổi, đã rơi nước mắt vì sung sướng khi quân Ukraine chiếm lại thị trấn. Bà mô tả sự thay đổi trong cuộc sống của bà bằng những từ ngữ đơn giản nhất.

“Giờ tôi không còn nghĩ đến cái chết nữa,” bà nói. “Tôi muốn sống.”