Bên trong đội quân dân tộc chủ nghĩa trực tuyến Trung Quốc

Kenji Asada, Aiko Munakata, Marrian Zhou, Cissy Zhou và Grace Li

– phóng viên và biên tập viên dữ liệu của Nikkei

29 tháng 12 năm 2022

Biên dịch: GaD

Cách người dùng mạng xã hội vũ khí hóa lòng yêu nước

TOKYO/NEW YORK/HONG KONG — Các cuộc biểu tình hồi tháng Mười Một ở Trung Quốc chống lại chiến lược zero-Covid hà khắc của Chủ tịch Xí Jinping đã trở thành tiêu điểm toàn cầu khi coi đây là hành động phản kháng công khai lớn nhất trong nhiều thập kỷ.

Những người biểu tình, một số người thậm chí còn kêu gọi Xí Jinping từ chức, bày tỏ sự thất vọng trước việc phong tỏa kéo dài đã gây thiệt hại cho nền kinh tế và sinh kế của người dân.

Nhưng một số nhà bình luận nổi tiếng trên mạng xã hội Trung Quốc đã nhìn thấy một vũ trụ rất khác. Những cư dân mạng theo chủ nghĩa dân tộc này đã cáo buộc “các thế lực nước ngoài” kích động cơn thịnh nộ – một ý tưởng âm mưu đã được Đảng Cộng sản cầm quyền sử dụng từ lâu để làm mất uy tín của phe đối lập.

“Mục tiêu của các lực lượng nước ngoài là gì? Tất nhiên, để làm trầm trọng thêm các xung đột nội bộ của chúng ta, nhưng cũng để chính trị hóa hoàn toàn các chính sách phòng chống dịch bệnh của chúng ta”, một người dùng có tên là Chủ tịch Thỏ đã đăng lên 1,8 triệu người theo dõi của mình trên nền tảng mạng xã hội nổi tiếng Weibo. Thỏ, tên thật là Ren Yi (任意), là một chủ ngân hàng đầu tư được đào tạo tại Harvard và là cháu trai của cố chính trị gia nổi tiếng Ren Zhongyi (任仲夷).

Dân chúng tụ tập để cầu nguyện và cầm những tờ giấy trắng để phản đối các hạn chế đối với bệnh virus corona (COVID-19), khi họ tưởng niệm các nạn nhân của vụ hỏa hoạn ở Urumqi, khi dịch bệnh virus corona tiếp tục bùng phát ở Bắc Kinh, Trung Quốc, ngày 27 tháng Mười Một 2022 .(Ảnh của Reuters)

Guyan Muchan (孤烟暮蝉/Cô-yên Mộ-thiền), một người có ảnh hưởng từng làm việc cho đoàn thanh niên của đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ), đã cảnh báo 6,5 triệu người theo dõi trên Weibo của bà rằng những người biểu tình “không nên bị lợi dụng bởi những người có mưu đồ ngầm”. Bình luận của bà được vợ [Tang Tianru/Thang Thiên-như] của Zhao Lijian (赵立坚), phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc, đăng lại.

Phản ứng dữ dội chống biểu tình nêu bật một sự thay đổi quan trọng trong bản chất của chủ nghĩa dân tộc trực tuyến ở Trung Quốc, một lực lượng có khả năng hạ thấp những người có quyền lực và các thương hiệu quốc tế. Những chiến dịch yêu nước cực đoan như vậy đã từng được truyền thông nhà nước dẫn dắt và chỉ đạo một cách công khai. Giờ đây, các cá nhân đóng một vai trò nổi bật hơn, theo phân tích dữ liệu của Nikkei Asia.

Những người yêu nước trên mạng thường tuyên bố rằng họ đại diện cho niềm tự hào dân tộc sâu sắc và lòng trung thành với đảng Cộng sản cầm quyền. Nhưng những nhà quan sát hoài nghi hơn đặt câu hỏi về mức độ mà thông điệp được sắp xếp bởi các nhóm liên kết với nhà nước. Theo cách này, tình cảm có thể được tạo ra để trông giống lòng trung thành theo bản năng hơn – và ít giống như tuyên truyền của chính phủ hơn.

Dù bằng cách nào, sự trỗi dậy của các cá nhân có tiếng nói dân tộc chủ nghĩa trên mạng với lượng người theo dõi khổng lồ mang lại rủi ro cũng như phần thưởng cho các nhà cầm quyền cộng sản Trung Quốc. Đôi khi, đám yêu nước cực đoan trên mạng xã hội có lập trường hung hăng hơn chính quyền ở Bắc Kinh.

Khi Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi đến thăm Đài Loan hồi tháng 8, cư dân mạng thậm chí còn kêu gọi nhà cầm quyền bắn hạ máy bay của nhà môi giới quyền lực kỳ cựu của Washington. Biện minh của họ: trừng phạt Pelosi vì đã khiêu khích Trung Quốc thông qua chuyến thăm của bà tới hòn đảo tự trị mà Bắc Kinh tuyên bố là một tỉnh.

Cú hạ cánh an toàn sau đó của Pelosi đã gây ra một làn sóng chỉ trích khác từ những người dùng mạng xã hội theo chủ nghĩa quân phiệt – bao gồm cả một số nhắm vào chính phủ Trung Quốc.

Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi, trái, và Tổng thống Đài Loan Tsai Ing-wen đến dự cuộc họp tại Đài Bắc ngày 3 tháng 8. (Ảnh của Văn phòng Tổng thống Đài Loan/AP)

“Tôi bỗng thấy hụt hẫng quá. Giống như nhiều người Trung Quốc, tôi tin rằng đất nước của chúng tôi sẽ trừng phạt bà ta vì chúng tôi. Nhưng máy bay chiến đấu của chúng ta đã hạ gục Pelosi ở đâu? Tại sao đất nước lại rụt rè như vậy?” một người dùng có biệt danh là “Chan Xiaoyan” đã đăng trên Weibo.

Vụ hỏa hoạn trực tuyến này có hậu quả đối với Trung Quốc và cách các chính phủ nước ngoài và các công ty quốc tế đối phó với nước này. Thông điệp dữ dội của những kẻ yêu nước cực đoan có thể buộc các doanh nghiệp lớn phải thay đổi hành vi. Càng ngày, những kẻ dân tộc chủ nghĩa trên mạng xã hội càng trở thành những người ủng hộ – và những người có ảnh hưởng tiềm năng đối với – các chính sách của chính phủ khi Chủ tịch Xí Jinping bắt đầu nhiệm kỳ thứ ba.

Zhan Jiang (展江), giáo sư báo chí tại Đại học Ngoại ngữ Bắc Kinh, cho biết: “Mười năm trước, chủ nghĩa dân tộc không có động lực này vì nó có thể bị bác bỏ trên mạng xã hội. Nhưng trong thập kỷ qua, với sự hỗ trợ chính thức, theo những cách cụ thể bao gồm kiểm duyệt các bình luận bất đồng chính kiến, xóa bài đăng và tổ chức các nhà bình luận trực tuyến, tiếng nói của chủ nghĩa dân tộc đã trở nên mạnh mẽ hơn.”

Ruhua thịnh nộ: Làm thế nào mà những kẻ dân tộc chủ nghĩa trực tuyến Trung Quốc huy động xung quanh một từ khóa

Cáo buộc ruhua [辱华/nhục Hoa], hay “xúc phạm Trung Quốc,” đã trở thành một câu thần chú mạnh mẽ trên internet của đất nước trong những năm gần đây. Những người sử dụng phương tiện truyền thông xã hội viện dẫn nó để tấn công những hành vi coi thường văn hóa và bảo vệ chế độ ĐCSTQ. Cư dân mạng và thậm chí cả các thương hiệu lớn của nước ngoài đã biết đến sức mạnh phá vỡ danh tiếng của nó.

Năm ngoái, Weibo đã tiết lộ cơ chế hoạt động “Tìm kiếm nóng trên Weibo” – một tính năng được sử dụng để xác định các chủ đề thịnh hành – sau nhiều năm không rõ ràng. (Ảnh nguồn: Yuki Kohara)

Nikkei Asia đã phân tích việc sử dụng ruhua trong các bài đăng trên Weibo – mạng xã hội tương đương với Twitter bị kiểm duyệt gắt gao của Trung Quốc – trong gần 10 năm qua để đưa ra một bức tranh tổng thể về câu chuyện rộng lớn hơn về chủ nghĩa dân tộc trực tuyến đang trỗi dậy. Khung thời gian nghiên cứu bắt đầu từ năm 2012, năm Xí lên nắm quyền. Nó kiểm tra các sự cố dẫn đến sự gia tăng trong việc sử dụng ruhua, những người dùng web chịu trách nhiệm và những người đã khuếch đại những bài đăng đó.

Dữ liệu về ruhua có thể được lấy từ công cụ tìm kiếm Weibo trước đại hội lần thứ 20 của đảng, nhưng phần lớn đã biến mất kể từ ít nhất là tháng Mười Một. Lý do biến mất không được biết, nhưng có thể chính quyền đã áp đặt các hạn chế. Phân tích cho câu chuyện này dựa trên kết quả tìm kiếm mà Nikkei đã lấy và lưu trữ trước đó.

Thuật ngữ ruhua lần đầu tiên xuất hiện trên các phương tiện truyền thông Trung Quốc vào đầu những năm 2000 và bắt đầu lan truyền rộng rãi hơn nhiều trong thập kỷ qua thông qua sự khuếch đại trên mạng xã hội.

Các bài đăng Ruhua đã bùng nổ từ cuối năm 2018

Nguồn: Phân tích của Nikkei về 240.000 bài đăng gốc trên Weibo thu được thông qua trang web Weibo.

11-11-2013

Cuối năm 2013, thuật ngữ ruhua đã được sử dụng để chỉ trích diễn viên hài Jimmy Kimmel của đài truyền hình Mỹ ABC về cuộc trò chuyện của ông với một nhóm trẻ nhỏ về việc giảm nợ của chính phủ Mỹ, phần lớn do Trung Quốc nắm giữ. Khi một đứa trẻ gợi ý rằng “giết tất cả dân chúng ở Trung Quốc” có thể là một cách để giải quyết vấn đề nợ nần, Kimmel nói rằng đề xuất đó là một “ý tưởng thú vị”. (Kimmel sau đó đã xin lỗi và nói rằng anh ấy “nghĩ rằng rõ ràng là tôi không đồng ý với tuyên bố đó.”)

Ruhua lại nổi lên giữa năm 2014, qua một video clip quay cảnh một người Trung Quốc bị một câu lạc bộ ở Tây Ban Nha quay lưng sau khi có biển báo “Cấm người Trung Quốc và chó” được phát sóng trên kênh truyền hình Tây Ban Nha Five. Vụ việc một lần nữa gây ra phản ứng dữ dội trên Weibo. Hàng trăm phản hồi kêu gọi một lời xin lỗi.

22-11-2018

Chủ nghĩa dân tộc Ruhua đã đạt đến một đỉnh cao mới hồi tháng Mười Một 2018. Sự gia tăng này diễn ra sau khi một quảng cáo trên mạng xã hội của thương hiệu thời trang Italia Dolce & Gabbana có hình ảnh một người mẫu Trung Quốc đang vật lộn để ăn các món ăn Italia bằng đũa. Các bài đăng có cụm từ “nhục Hoa” đã tăng trên Weibo lên 7.000 bài mỗi ngày.

Trong số đó, một bài đăng của China News Network, một trang web thuộc sở hữu nhà nước, kêu gọi Dolce & Gabbana ra đi đã được đăng lại ít nhất 33.000 lần và hơn 150.000 lượt thích. Trong cùng năm đó, 579 bài viết chứa ruhua đã được đăng lại hơn 100 lần trên Weibo. Trong số này, 15% được đăng bởi các phương tiện truyền thông thuộc sở hữu của nhà nước hoặc được thành lập từ lâu với tư cách là cơ quan ngôn luận của chính phủ.

Một quảng cáo của thương hiệu thời trang Italia Dolce & Gabbana có hình ảnh một người mẫu Trung Quốc đang vật lộn để ăn các món ăn Ý bằng đũa. (Ảnh của Ken Kobayashi)

28-01-2020

Một bước ngoặt trong chủ nghĩa dân tộc ruhua diễn ra vào đầu năm 2020, khi bắt đầu đại dịch COVID-19. Một tờ báo Đan Mạch minh họa mô tả các ngôi sao màu vàng đặc biệt của lá cờ Trung Quốc khi virus gây ra làn sóng truyền thông xã hội ruhua. Trong khi điều này vẫn được dẫn dắt bởi People’s Daily, cơ quan ngôn luận của đảng, các tài khoản cá nhân đã bắt đầu có nhiều ảnh hưởng hơn, phân tích của Nikkei cho thấy.

Một làn sóng truyền thông xã hội “ruhua” đã xảy ra khi tờ báo Đan Mạch Jyllands-Postens bị chỉ trích trên mạng xã hội vidf in một bức tranh biếm họa khiêu khích dựa trên lá cờ Trung Quốc. (Ảnh của EPA/Jiji)

25-3-2021

Năm ngoái, những kẻ dân tộc chủ nghĩa trực tuyến đã thúc đẩy tẩy chay các công ty tiêu dùng quốc tế lớn bao gồm H&M, Adidas và Nike. Các thương hiệu đã từ chối sử dụng bông Tân Cương trong hàng may mặc của họ do nhiều cáo buộc về lao động cưỡng bức trong khu vực, điều mà Trung Quốc phủ nhận. Chủ đề này đã tạo ra một cơn sóng thần trực tuyến về sự giận dữ ủng hộ Bắc Kinh, với hơn 5.000 bài đăng mỗi ngày trên Weibo tại một thời điểm. Hàng loạt sao Hoa ngữ tuyên bố ngừng hợp tác với các doanh nghiệp liên quan.

Sự trỗi dậy của đám yêu nước cực đoan tư nhân

Nếu một công ty hoặc một người bị dán nhãn là ruhua trên internet tiếng Trung, điều đó có thể gây nguy hiểm cho vị thế của họ trong xã hội. Ngược lại, một cư dân mạng dẫn đầu sự sỉ nhục của kẻ bị cáo buộc phạm tội có cơ hội tốt để có được nhiều người hâm mộ – và nhiều tiền.

Tài khoản cá nhân thậm chí còn phát triển rõ rệt hơn trong hai năm qua. Vào năm 2019, 26 trong số 299, tương đương khoảng 9%, trong số các bài đăng có chứa từ ruhua được đăng lại hơn 100 lần là do các tài khoản truyền thông nhà nước đăng. Nhưng tỷ lệ này đã giảm xuống vào năm 2021, khi 8 trong số 517, tương đương 2%, ban đầu được đăng bởi phương tiện truyền thông nhà nước.

Các tài khoản cá nhân như Shàngdì zhī yīng (Thượng-đế Chi-ưng/上帝之鹰_5zn), Diba Guanwei (Đế-ba Quan Vy/帝吧官微) và Diguaxiong Laoliu (Địa-qua-hùng Lão-lục/地瓜熊老六), thuộc số những người đăng nhiều nhất các chiến dịch ruhua. Mỗi người có một tính cách riêng biệt: chẳng hạn như Diguaxiong Laoliu, là một họa sĩ tranh biếm dân tộc chủ nghĩa nổi tiếng với những bài bình luận sự kiện thời sự thường xuyên. Những người dùng như họ đã trở thành nhà lãnh đạo quan điểm yêu nước nổi tiếng trên Internet Trung Quốc, mỗi người có hàng triệu người theo dõi trên Weibo. Những tài khoản này đã đăng những tuyên bố ruhua chống lại các doanh nghiệp và người dân – và những lời buộc tội như vậy đã trở nên thường xuyên hơn.

Các tài khoản cá nhân như Shàngdì zhī yīng và Diguaxiong Laoliu, nằm trong số những người đăng về chiến dịch ruhua nhiều nhất. (Ảnh: Yuki Kohara)

“Ngày nay chủ nghĩa dân tộc tạo ra nhiều lưu lượng truy cập trực tuyến nhất,” Seaver Tao, đối tác kinh doanh của một người yêu nước cực đoan nổi tiếng trên internet có tên Niu Tanqin [牛弹琴], cho biết. Niu Tanqin, cựu phóng viên cấp cao của hãng thông tấn nhà nước Trung Quốc Tân Hoa Xã, có hơn 4 triệu người theo dõi trên Weibo. Seaver Tao cho biết: “Các phương tiện truyền thông chính thống đã tạo ra một bầu không khí tin tưởng vào quốc gia chúng ta, khơi dậy niềm tự hào này.

Các bài đăng trên Weibo có chứa từ ruhua đã được đăng lại hơn 50 lần theo loại tài khoản

Truyền thông do nhà nước kiểm soát
Truyền thông địa phương
Cá nhân

Chủ nghĩa dân tộc như một công cụ để nâng cao tính hợp pháp của ĐCSTQ

Phân tích của Nikkei cho thấy, so với chỉ 3 lần trong tất cả các năm 2013-2019, đã có tăng đột biến 15 lần trên mạng xã hội liên quan đến ruhua, đề cập đến những ngày mà từ này xuất hiện trong hơn 1.000 bài đăng gốc, trong ba năm qua.

Chính phủ Trung Quốc từ lâu đã thúc đẩy niềm tự hào dân tộc thông qua giáo dục lòng yêu nước và tuyên truyền trên các phương tiện truyền thông. Những nỗ lực đó leo thang sau khi Xí lên nắm quyền năm 2012 – và coi internet là một chiến trường quan trọng đối với trái tim và khối óc người Trung Hoa.

Suisheng Zhao, giám đốc Trung tâm Hợp tác Trung Quốc-Mỹ tại Đại học Denver, cho biết tính hợp pháp của đảng luôn là ưu tiên hàng đầu của các nhà cầm quyền Trung Quốc. Chủ nghĩa dân tộc đã trở thành một công cụ ưa thích để đoàn kết các lực lượng trong nước và tái khẳng định đảng là nhà lãnh đạo tuyệt đối của Trung Quốc.

“Khi Xí lên nắm quyền, một trong những điều quan trọng nhất mà ông ấy làm là kiểm soát luồng thông tin ở Trung Quốc, bao gồm cả internet,” Zhao nói.

“Xí không chỉ tăng cường giáo dục lòng yêu nước mà còn thay đổi giọng điệu. Nền kinh tế Trung Quốc đang suy thoái khi ông ấy bước vào và rất khó để ông ấy dựa vào thành tích kinh tế, vì vậy ông ấy phải dựa nhiều hơn vào những lời kêu gọi mang tính dân tộc chủ nghĩa để tự hào về tính hợp pháp của đảng.”

Chiến binh sói trực tuyến

Sự bùng nổ của chủ nghĩa dân tộc trực tuyến phù hợp với chính sách ngoại giao hiếu chiến “chiến lang” mà các đại sứ Trung Quốc đã áp dụng kể từ khi Xí lên nắm quyền.

Nhưng những rủi ro xâm lược ngày càng tăng đang vượt khỏi tầm kiểm soát. Zheng Wang, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Hòa bình và Xung đột tại Đại học Seton Hall, đã tóm tắt hậu quả của việc cổ vũ chủ nghĩa yêu nước cực đoan bằng một câu thành ngữ Trung Quốc: Kỵ hổ nan hạ (骑虎难下/Cưỡi hổ, khó xuống.)

“Sau khi sử dụng chủ nghĩa dân tộc, chính phủ sẽ khó chọn một con đường khác cho quốc gia hơn,” Wang [汪铮], tác giả sách Không bao giờ quên nỗi nhục quốc gia (Never Forget National Humiliation), một cuốn sách về nguồn gốc lịch sử theo chủ nghĩa phục thù của chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc hiện đại, cho biết. “Điều đó khiến chính phủ khó thay đổi chính sách đối ngoại hơn nhiều, mặc dù nhiều người ở Trung Quốc biết rằng [hướng] hiện tại không phải là lợi ích [tốt nhất] của Trung Quốc.”

Thường dân hay giả mạo?

Sự gia tăng của nội dung dân tộc chủ nghĩa trên internet Trung Quốc đã được đẩy mạnh hơn nữa bởi những căng thẳng địa chính trị với phương Tây. Những điều này càng tăng thêm bởi cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung bắt đầu từ năm 2018. Washington đã áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với các doanh nghiệp Trung Quốc nổi tiếng, bao gồm cả công ty viễn thông Huawei.

Seaver Tao cho biết: “Đặc biệt khi Mỹ đàn áp Huawei, có cảm giác không công bằng, dân chúng cảm thấy Trung Quốc bị bắt nạt còn chúng tôi thì không nên như vậy”. “Cảm xúc của dân chúng dâng cao và chủ nghĩa dân tộc trở nên rất phổ biến.”

Những kẻ dân tộc chủ nghĩa trực tuyến đã nắm bắt cuộc chiến giữa các siêu cường để miêu tả sự nổi tiếng của họ là do dư luận cơ sở thúc đẩy.

Nhưng sự kiểm duyệt khiến người ta không thể biết chắc liệu quan điểm dân tộc chủ nghĩa cứng rắn có đại diện cho người dân hay không. Các nhà phê bình nói rằng những gì có vẻ là chiến dịch do dư luận chân chính thúc đẩy thường thực sự là “giả mạo” – những nỗ lực được dàn dựng để mang lại vẻ ngoài tự phát và chân thực.

Một lĩnh vực đáng quan tâm là khả năng thao túng tài liệu được quảng bá trên Weibo. Năm ngoái, Weibo đã tiết lộ cơ chế hoạt động của mình đối với “Tìm kiếm nóng trên Weibo” hoặc các chủ đề thịnh hành. Điều này cho thấy rằng các đối tượng được thăng cấp nếu chính quyền Trung Quốc cho rằng họ có “năng lượng tích cực” – và hạ thấp hoặc loại bỏ nếu họ bị coi là tiêu cực.

Người dùng cá nhân cũng có thể thiết kế trạng thái tìm kiếm nóng. Ví dụ: các đại lý tiếp thị có thể đăng cùng một nội dung hoặc nội dung tương tự từ nhiều tài khoản cùng một lúc. Điều này đẩy các từ khóa lên đầu danh sách tìm kiếm nóng.

Fang Kecheng, trợ lý giáo sư tại Trường Báo chí và Truyền thông tại Đại học Hongkong, cho biết thuật toán đằng sau tìm kiếm nóng của Weibo giống như một hộp đen và rất dễ thao túng.

“Không có cách nào để người ngoài biết liệu một bài đăng có trong danh sách các chủ đề thịnh hành hay không vì nó tuân thủ các yêu cầu của chính phủ – hay vì các mục tiêu thương mại,” Fang nói.

Weibo đã không trả lời yêu cầu bình luận.

Chỉ một số lượng rất nhỏ trong số 570 triệu người dùng hoạt động hàng tháng của Weibo đăng bài thường xuyên, Fang nói thêm. Ông ước tính tỷ lệ này có thể thấp tới 1%.

Ông nói: “Sử dụng các bài đăng trên Weibo để đánh giá mức độ chủ nghĩa dân tộc có thể không chính xác. “Những người nói nhiều hơn hoặc những người có nhiều ý tưởng cực đoan hơn có lẽ sẵn sàng nói nhiều hơn. Ngoài ra còn có các yếu tố kiểm duyệt và tuyên truyền cần tính đến.”

Ngẫu nhiên hơn – và ít phân biệt chủng tộc hơn

Một xu hướng quan trọng khác là sự phẫn nộ trực tuyến về những lời lẽ xúc phạm Trung Quốc đã trở thành mục tiêu nhắm tới rộng rãi hơn. Họ không còn chỉ nói về phân biệt chủng tộc nước ngoài vì một số thậm chí còn tấn công các thương hiệu trong nước.

Sự phẫn nộ trực tuyến đối với những lời xúc phạm được cho là đối với Trung Quốc đã bắt đầu nhắm vào các công ty trong nước. (Ảnh: Yuki Kohara)

Phản ứng dữ dội chống lại gã khổng lồ đồ ăn nhanh Trung Quốc Three Squirrels năm ngoái là một ví dụ điển hình. Nó đã bị thổi bay vì cáo buộc xúc phạm đất nước trong một quảng cáo cũ. Người mẫu một mí trong đó bị một số cư dân mạng cho là đã rập khuôn người Trung Quốc là “mắt xếch” và sử dụng theo định kiến của phương Tây.

Nghiên cứu của Nikkei Asia cho thấy việc theo đuổi Three Squirrels được dẫn dắt bởi các tài khoản cá nhân, bao gồm Shàngdì zhī yīng và Shufen Dada (淑芬大大N). Họ dẫn đầu những lời kêu gọi tẩy chay thương hiệu – và vượt qua các tài khoản truyền thông chính thức về số lượng đăng lại. Three Squirrels đã xin lỗi và rút quảng cáo.

2022

Lưu ý: Các phương tiện truyền thông do nhà nước kiểm soát là những phương tiện trực tiếp dưới sự lãnh đạo của Ủy ban Trung ương ĐCSTQ hoặc các cơ quan chính phủ quốc gia, thường là cơ quan ngôn luận của đảng. Phương tiện truyền thông địa phương là các phương tiện truyền thông do chính quyền địa phương trực tiếp kiểm soát hoặc thuộc sở hữu tư nhân nhưng được giám sát bởi các ủy ban đảng địa phương.
Nguồn: Phân tích của Nikkei về 240.000 bài đăng gốc trên Weibo.

Thương hiệu quần áo thể thao Trung Quốc Li-Ning đã bị cư dân mạng chỉ trích vì cho rằng một số mẫu thiết kế giống đồng phục quân đội Nhật Bản trong Thế chiến II. (Ảnh: Kyodo)

Vào tháng 10, thương hiệu quần áo thể thao Trung Quốc Li-Ning đã cảm nhận được sức nóng của lò truyền thông xã hội theo chủ nghĩa dân tộc. Nó đã bị chỉ trích bởi cư dân mạng, những người cho rằng một số thiết kế quần áo mới nhất của nó giống với quân phục của Nhật Bản trong Thế chiến II. Công ty đã xin lỗi và thu hồi sản phẩm.

Cá nhân đã thay thế phương tiện truyền thông nhà nước với tư cách là người tạo ra nội dung ruhua chính

Nguồn: Phân tích các bài đăng trên Sina Weibo của Nikkei

Hiệu ứng Weibo

Những sự cố này làm nổi bật cách Weibo đã trở thành một trang web yêu nước trực tuyến quan trọng. Nền tảng được thành lập vào năm 2009, đã mở rộng lên 252 triệu người dùng hoạt động hàng ngày vào năm 2022. Điều này khiến nó trở thành nền tảng truyền thông xã hội mang tính dân tộc chủ nghĩa mạnh mẽ nhất ở Trung Quốc, đặc biệt là khi kêu gọi tẩy chay một công ty, một người hoặc một quốc gia.

Số lượng người dùng hoạt động vào cuối mỗi năm (triệu người)

hàng tháng
Trung bình hàng ngày.

Nguồn: Báo cáo thường niên của Weibo

Weibo đang thu hút ngày càng nhiều người dùng trẻ tuổi. Khoảng 80% người dùng của nó sinh từ những năm 1990 trở đi, theo báo cáo thường niên năm 2021 của công ty. Phụ nữ được đại diện nhiều, đặc biệt là ở các nhóm tuổi trẻ hơn: 60% người dùng sinh sau năm 2000 là nữ.

Nhiều người hâm mộ Weibo đến từ bên ngoài các khu vực đô thị lớn nhất của Trung Quốc. Tính đến ngày 31 tháng Mười Hai 2018, hơn 30% người dùng đến từ cái gọi là thành phố hoặc quận cấp bốn, được xác định theo tình trạng chính trị và sự phát triển kinh tế của họ. Theo Weibo, chỉ 16% đến từ các thành phố hạng nhất như Bắc Kinh và Thượng Hải.

Hầu hết người dùng Weibo sống bên ngoài các trung tâm đô thị lớn nhất của Trung Quốc.

Nguồn: Trung tâm dữ liệu Weibo. Dữ liệu tính đến tháng Mười Hai 2018

Thế hệ trẻ của những kẻ dân tộc chủ nghĩa Trung Quốc đã đủ nổi bật để có biệt danh riêng: “bông hồng nhỏ”. Đó là ám chỉ đến Hồng vệ binh, một tổ chức thanh niên bán quân sự đã phá hủy nhà cửa của người dân khi bắt đầu Cách mạng Văn hóa vào những năm 1960 để thể hiện lòng trung thành với nhà lãnh đạo Trung Quốc Mao Trạch Đông.

Đầu ra của Weibo được định hình thêm bởi sự kiểm duyệt đã thắt chặt trong thập kỷ qua. Trong một trường hợp nổi tiếng vào năm 2017, He Weifang [贺卫方], một giáo sư luật nổi tiếng tại Đại học Bắc Kinh, đã quyết định giữ im lặng trên Weibo sau khi nền tảng này liên tục chặn các bài đăng của ông. Weibo thậm chí còn cấm ông đăng bài trong 108 ngày vì quảng bá các giá trị phổ quát và pháp quyền. Khi bị đóng vào năm 2017, tài khoản Weibo của ông có khoảng 1,9 triệu người theo dõi.

Kiểm duyệt thắt chặt hơn nữa vào năm tới. Bắc Kinh áp đặt các quy tắc mới được gọi là Luật Bảo vệ Anh hùng và Liệt sĩ. Đảng nói rằng điều đó là cần thiết vì một số người đã “xuyên tạc lịch sử” và đặt câu hỏi về các anh hùng cộng sản dưới danh nghĩa “tự do học thuật”.

Áp lực chính thức được thể hiện trong các khoản tiền phạt được áp dụng trên các nền tảng truyền thông xã hội. Năm ngoái, Cục quản lý không gian mạng Trung Quốc (CAC) đã áp đặt 45 hình phạt đối với Weibo với tổng số tiền 17,3 triệu nhân dân tệ vì liên tục xuất bản thông tin “bất hợp pháp”.

Khi chiến tranh Ukraina nổ ra, CAC đã ra lệnh cho các nền tảng truyền thông xã hội không cho phép bỏ phiếu trên internet hoặc thảo luận mới về chủ đề này, theo một tài liệu bị rò rỉ do China Digital Times công bố. CAC cũng cấm các nền tảng phát trực tiếp cảnh quay từ chiến trường.

Từ ngày 15 tháng Mười Hai 2022, tất cả các bình luận liên quan đến tin tức trên các nền tảng trực tuyến Trung Quốc sẽ được cơ quan kiểm duyệt xem xét trước khi xuất bản, theo một quy định mới do CAC đưa ra. Cơ quan này đã không trả lời yêu cầu bình luận.

Người ái quốc yêu quý

Không có gì ngạc nhiên khi những người cực kỳ yêu nước trực tuyến đã phát triển mạnh trong môi trường được kiểm soát chặt chẽ này đã trở thành những người thân yêu của đảng.

Nhiều tài khoản Weibo được xếp hạng cao nhất để bình luận tin tức và các vấn đề an ninh quốc gia được điều hành bởi các nhà lãnh đạo quan điểm yêu nước như vậy. Những người này bao gồm Hu Xijin, cựu tổng biên tập của tờ báo lá cải Global Times, Guyan Muchan, một người có ảnh hưởng thường viết bình luận về các sự kiện quốc tế và Sima Nan [司马南], nổi tiếng với quan điểm chống Mỹ.

Họ thường tự gắn mác “nhà bình luận tin tức” hoặc “chuyên gia an ninh quốc gia” trên trang Weibo của mình, mặc dù nhìn chung họ không cung cấp kiến thức chi tiết về các chủ đề quốc phòng hoặc quân sự. Thay vào đó, họ thường nhảy vào các chủ đề như số ca tử vong do COVID-19 ở Mỹ, “ảnh hưởng của nước ngoài” đối với mạng internet của Trung Quốc và những cáo buộc vô căn cứ rằng Washington đã xây dựng các phòng thí nghiệm vũ khí sinh học ở Ukraina.

Nikkei đã trích xuất dữ liệu từ khoảng 90 tài khoản có các bài đăng yêu nước thường xuyên trên Weibo và kiểm tra các tương tác giữa các tài khoản đó và tài khoản truyền thông trong vài năm qua.

Truyền thông do nhà nước kiểm soát
phương tiện truyền thông địa phương
Cá nhân

Phân tích của Nikkei cho thấy các nhà lãnh đạo có quan điểm yêu nước thường xuyên tương tác với các tài khoản do các cơ quan truyền thông nhà nước, cơ quan chính phủ và các cơ quan truyền thông tư nhân theo chủ nghĩa dân tộc nắm giữ.

Các nhà lãnh đạo quan điểm yêu nước thường xuyên đăng lại các phương tiện truyền thông nhà nước như CCTV và Tân Hoa Xã, nhưng họ khuếch đại Nhân dân Nhật báo nhiều nhất.

Nhân dân Nhật báo là tập đoàn báo lớn nhất ở Trung Quốc, có 150 triệu người theo dõi trên Weibo và hoạt động dưới sự quản lý của Ủy ban Trung ương đảng.

Nhân dân Nhật báo hiếm khi đăng lại từ hoặc gắn thẻ các tài khoản khác — nhưng những kẻ yêu nước cực đoan nổi tiếng nằm trong số ít những người làm như vậy. Họ bao gồm một bộ đôi dân tộc chủ nghĩa đáng chú ý: giáo sư diều hâu Jin Canrong [金灿荣] thuộc Đại học Nhân dân và nhóm nhạc rap Tianfu Shibian [Thiên-phủ Sự-biến/天府事變].

Cuộc chiến Ukraina đã tạo thêm động lực cho những người Trung Quốc theo chủ nghĩa dân tộc trực tuyến cá nhân. Vào tháng 4, Nhân dân Nhật báo đã gắn thẻ Jin Canrong trên Weibo và phỏng vấn anh ấy về cuộc chiến Ukraina. Jin tuyên bố Mỹ phải chịu trách nhiệm về cuộc xung đột và đang sử dụng Ukraina như một “quân cờ”.

People’s Daily cũng đã quảng cáo cho rapper Tianfu Shibian. Bài hát “This Is China” năm 2016 của họ đã trở thành hit và họ được xuất hiện trên trang bìa của Global People, một tạp chí của People’s Daily. Năm ngoái, ca khúc “Hey Democracy” của Tianfu Shibian – ca khúc coi Mỹ là kẻ đạo đức giả vì đã lên án cuộc đàn áp của Bắc Kinh đối với các cuộc biểu tình ở Hồng Kông – đã được các cơ quan nhà nước quảng bá rầm rộ trên Weibo. CCTV, People’s Daily, Đoàn thanh niên của ĐCSTQ, Global Times và Tân Hoa xã đều đưa tin về nó. Năm nay, nhóm hợp tác với Tân Hoa Xã trong bài hát “Join Us in Winter”, một bài hát quảng cáo về Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh.

Tương tự, China News Service – hãng thông tấn nhà nước lớn thứ hai sau Tân Hoa Xã – đã đăng lại tài liệu của các cá nhân dân tộc chủ nghĩa như Hu Xijin [胡锡进] và nhà bình luận truyền hình Đài Loan thân Bắc Kinh Joyce Huang.

Guyan Muchan, Shàngdì zhī yīng, Tianfu Shibian và Jin Canrong đã không trả lời yêu cầu bình luận của Nikkei Asia.

Hơn nữa, những kẻ dân tộc chủ nghĩa cá nhân có quan hệ trực tuyến chặt chẽ với Đoàn Thanh niên của đảng. Đoàn là một trong số ít các cơ quan trực thuộc chính phủ rất tích cực trên Weibo, với hơn 17 triệu người theo dõi. Nó chủ yếu được đăng lại bởi các nhà lãnh đạo quan điểm yêu nước, bao gồm Sima Nan, Guyan Muchan, Diba Guanwei, Jin Canrong và Shen Yi [深衣].

Luồng thông tin cũng đi theo một cách khác. Vào năm 2017, Youth League đã đăng lại Shàngdì zhī yīng sau khi tài khoản này đăng tuyên bố rằng bốn công dân Trung Quốc đã chụp ảnh khi mặc quân phục kiểu Nhật Bản. Đoàn Thanh niên thường mời những kẻ dân tộc chủ nghĩa có ảnh hưởng phát biểu về kinh nghiệm của họ trên mạng.

Đùa với ngọn lửa dân tộc chủ nghĩa

Weibo đã thiết lập một nền tảng khác cho những kẻ dân tộc chủ nghĩa vào năm 2020, ra mắt tính năng #V光计划#, sau này đổi thành #V光深评#. Họ dịch một cách lỏng lẻo là “bình luận tiêu điểm.” Những điều này được cho là để khuyến khích các nhà lãnh đạo quan điểm tiếp tục tạo ra các xu hướng nóng.

Guyan Muchan theo chủ nghĩa dân tộc, người có hơn 6 triệu người theo dõi trên Weibo, đã xuất bản một loạt bài báo vào tháng Bảy và Tám với hashtag bình luận nổi bật. Những bài báo này đã tấn công Mỹ và NATO trong cuộc chiến Ukraina, cũng như chuyến thăm Đài Loan của Pelosi.

Seaver Tao cho biết nền tảng này “ưu tiên các tài khoản như tài khoản của chúng tôi” cho các chương trình đặc biệt như bình luận. Weibo cấp quyền truy cập cho nhiều khán giả hơn đối với nội dung có các thẻ bắt đầu bằng # như vậy và những người sáng tạo kiếm được phần lợi nhuận dựa trên số lượt xem mà họ thu hút được.

Nhưng buzzsaw trực tuyến theo chủ nghĩa dân tộc có khả năng gây nguy hiểm cũng như có lợi cho chính quyền Trung Quốc. Như chuyến đi Đài Loan của Pelosi đã cho thấy, tình cảm có thể vượt khỏi tầm kiểm soát và đi theo những động thái mà ngay cả Bắc Kinh cũng không sẵn sàng thực hiện. Đại dịch, xung đột Ukraina và chiến tranh thương mại giữa Washington và Bắc Kinh đều đã làm leo thang sự đối kháng ở Trung Quốc đối với phương Tây, với các nhà lãnh đạo có quan điểm yêu nước thổi bùng ngọn lửa.

Một màn hình khổng lồ chiếu Chủ tịch Xí Jinping được trưng bày tại Bảo tàng Quân đội Cách mạng Nhân dân Trung Quốc ở Bắc Kinh vào ngày 8 tháng Mười. (Ảnh: Yusuke Hinata)

Bắc Kinh đã nới lỏng đáng kể các hạn chế zero-Covid sau các cuộc biểu tình vào tháng 11, có nguy cơ làm gia tăng các ca nhiễm vốn đã bắt đầu. Chính phủ Trung Quốc và các tổ chức trực tuyến bên ngoài tiếp tục bảo vệ quan điểm rằng nước này đã đối phó với đại dịch tốt hơn các cường quốc phương Tây đã làm.

Murong Xuecun [慕容雪村/Mộ-dung Tuyết-thôn], một tác giả Trung Quốc hiện đang sống ở Australia, lập luận rằng chủ nghĩa dân tộc trực tuyến “có thể gây nguy hiểm cho chính Đảng Cộng sản nếu nó lan rộng như cháy rừng”. Murong đã bị chấm dứt tài khoản Weibo hồi năm 2013 sau khi ông chỉ trích những hạn chế về những gì giáo viên đại học có thể thảo luận với sinh viên.

Trong một cuộc trò chuyện hồi tháng Sáu với Nikkei Asia, Murong đã báo trước một cách kỳ lạ về các cuộc gọi trực tuyến vài tuần sau đó để hạ máy bay của Nancy Pelosi. Nhận xét của ông là một lời nhắc nhở rõ ràng về những rủi ro mà chủ nghĩa cực đoan được cấp phép chính thức có thể tự tồn tại.

Murong đã hỏi những người cai trị Trung Quốc sẽ làm gì nếu hàng triệu “bé hồng” trực tuyến kêu gọi chiến tranh vì Đài Loan – và đòi hành động mạnh mẽ hơn những gì Bắc Kinh muốn thực hiện.

“Điều gì sẽ xảy ra nếu Đảng Cộng sản không phát động chiến tranh?” anh ấy hỏi. “Liệu nhóm ‘bé hồng’ này có trở thành những chiến binh cuồng tín trong tương lai không? Tôi nghĩ phần lớn câu trả lời là có.”

Nguồn: https://asia.nikkei.com/static/vdata/infographics/china-social-media/