Nghiên Cứu Lịch Sử

 Cù Tuấn dịch từ New York Times.

 Khi sa thải giám đốc tình báo và công tố viên hàng đầu của mình, Tổng thống Volodymyr Zelensky đã báo hiệu một cách tiếp cận tích cực hơn đối với đội quân thứ năm đang làm suy yếu nỗ lực chiến tranh của Ukraine.

KYIV, Ukraine – Ngay cả khi tham gia vào cuộc giao tranh ác liệt với Nga trên chiến trường, Ukraine cũng đang tiến hành cuộc chiến trên một mặt trận khác, âm thầm hơn: loại bỏ những gián điệp và cộng tác viên trong chính phủ và xã hội Ukraine, những người đang hỗ trợ đáng kể cho quân xâm lược Nga.

Trong khi toàn xã hội Ukraine đang đoàn kết lại để bảo vệ đất nước, những người ủng hộ Nga đang báo cáo các vị trí của quân đội Ukraine như các đơn vị đồn trú hoặc kho đạn dược cho quân Nga, các quan chức Ukraine cho biết. Một số linh mục đã che chở cho các sĩ quan Nga và thông báo về các nhà hoạt động Ukraine tại các khu vực do Nga chiếm đóng. Một quan chức cho biết các cộng tác viên đã loại bỏ chất nổ khỏi các cây cầu, cho phép quân đội Nga đi qua.

Vấn đề này đã được giải quyết một cách đột ngột vào tối ngày 17/7 khi Tổng thống Volodymyr Zelensky cách chức hai quan chức thực thi pháp luật cấp cao, nói rằng họ gần như không đủ quyết liệt trong việc loại bỏ những kẻ phản bội. Đây là lần cải tổ lớn đầu tiên của ban tham mưu của ông kể từ khi chiến tranh bắt đầu.

Ông Zelensky cho biết hàng trăm cuộc điều tra phản quốc đã được thực hiện trong một bài phát biểu trên truyền hình sau khi những quan chức trên bị sa thải, dù việc này vẫn phải được Quốc hội Ukraine xác nhận. Việc này nhấn mạnh chiều sâu của một vấn đề tại Ukraine có thể mang lại lợi thế quan trọng cho Nga. Mối đe dọa từ gián điệp trong chính phủ, nhà thờ và cơ quan tình báo Ukraine, cũng như từ những công dân gốc Nga ở miền Đông nước này, đã gây khó khăn cho Ukraine trong nhiều năm, nhưng đã trở nên gay gắt hơn trong bối cảnh cuộc chiến đang diễn ra.

Ông Zelensky nói cụ thể về tổ chức an ninh tình báo của Ukraine, một lực lượng lớn gồm 27.000 nhân viên, là tổ chức an ninh tình báo đông người nhất ở châu Âu. Các đồng minh phương Tây tin rằng tổ chức tình báo nước này có quá nhiều lĩnh vực hoạt động, khiến nó dễ xảy ra tham nhũng và dễ bỏ qua vai trò săn lùng gián điệp.

“Một loạt tội ác như vậy chống lại nền tảng an ninh quốc gia của nhà nước Ukraine, và các mối liên hệ được phát hiện giữa các nhân viên của lực lượng an ninh Ukraine và các cơ quan đặc biệt của Nga, đã đặt ra những câu hỏi rất nghiêm trọng đối với giới lãnh đạo liên quan”, ông Zelensky nói.

Một trong những quan chức mà ông Zelensky cách chức hôm 17/7 là người đứng đầu cơ quan tình báo trong nước, Ivan Bakanov, một người bạn thời thơ ấu của chính tổng thống. Người còn lại là Iryna Venediktova, tổng công tố viên của Ukraine. Trong khi ông Zelensky không cáo buộc họ phản bội, ông cho rằng họ đã làm ngơ trước những kẻ phản bội ở những vị trí nhạy cảm.

“Các hành động và bất kỳ hành động nào của từng quan chức trong lĩnh vực an ninh và trong các cơ quan thực thi pháp luật sẽ được đánh giá,” ông Zelensky nói.

Phó trưởng văn phòng của tổng thống, Andriy Smirnov, tỏ ra gay gắt hơn vào ngày 18/7, nói rằng hai quan chức trên đã bị cách chức vì không “làm sạch” các cộng tác viên của họ.

Ông Smirnov nói: “Mọi người đã chờ đợi những kết quả cụ thể hơn trong một thời gian dài. Đồng thời, trong tháng thứ sáu của cuộc chiến, chúng tôi vẫn đang truy lùng những kẻ cộng tác viên như vậy.”

Cơ quan tình báo là một vấn đề đặc biệt cho Ukraine vì nhiều người đứng đầu của tổ chức này tốt nghiệp tại trường đào tạo của KGB. Volodymyr Ariev, một thành viên của Quốc hội trong một đảng đối lập đã cáo buộc ông Zelensky không hành động về vấn đề này trước khi các quan chức an ninh trên bị sa thải vào ngày 17/7.

“Tất nhiên, đó không phải là một nhiệm vụ dễ dàng,” ông Ariev nói. “Họ không đi giữa phố với biển gắn trên ngực ghi rõ rằng ‘Tôi là nhân viên KGB.'”

Mỹ và các đồng minh đã cung cấp một lượng lớn dữ liệu tình báo cho Ukraine trong cuộc chiến, nhưng các quan chức Mỹ nói rằng việc các quan chức trên bị sa thải không phải do xử lý sai thông tin đó.

Việc cải tổ lại các vị trí an ninh tình báo hàng đầu là dấu hiệu đầu tiên cho thấy sự chia rẽ trong nhóm tham mưu của ông Zelensky, vốn đã gắn kết với nhau đáng kể trong giai đoạn xảy ra chiến tranh. Truyền thông Ukraine và các chính trị gia đối lập đã gợi ý những lý do thay thế cho việc sa thải này, bao gồm cả hồ sơ quốc tế đang nổi lên của bà Venediktova với tư cách là một công tố viên năng nổ tố cáo tội ác chiến tranh; một số quan chức lo ngại những phiên tòa này có thể dẫn đến việc truy tố các tù nhân Ukraine trong nhà tù tại Nga như một biện pháp trả đũa.

Ông Zelensky nói rằng hơn 60 công tố viên và nhân viên tình báo trong nước Ukraine đã ở lại lãnh thổ do Nga chiếm đóng sau cuộc xâm lược và đang cộng tác với Matxcơva. Ông cho biết nhà chức trách đã mở 651 cuộc điều tra hình sự đối với các sĩ quan cảnh sát, công tố viên và các quan chức an ninh khác.

Yevhinnii Yenin, Thứ trưởng thứ nhất Bộ Nội vụ Ukraine, cho biết vào tháng trước rằng hơn 800 người bị tình nghi tham gia phá hoại và do thám cho Nga, nhiều người trong số họ là dân thường, đã bị bắt giữ và bàn giao cho Cơ quan An ninh Ukraine kể từ khi chiến tranh bắt đầu .

Ông Yenin nói, Ukraine gần đây đã phát hiện ra một âm mưu của Nga nhằm vào giới lãnh đạo của chính phủ Ukraine. Và các cơ quan thực thi pháp luật Ukraine hiện đang vận hành 123 nhóm người chuyên chống Nga phá hoại bao gồm tổng số ít nhất 1.500 thành viên, ông nói.

Tại các làng mạc và thị trấn ở tiền tuyến của cuộc chiến ở miền đông Ukraine, khu vực thân Nga nhất của đất nước này, các binh sĩ liên tục lo lắng về mối đe dọa do những người ủng hộ Nga báo cáo vị trí của quân đội Ukraine hoặc trợ giúp pháo của Nga bắn trực tiếp.

Các tiểu đoàn Nga sau khi bị thiệt hại về người đã tạm dừng chiến dịch giành lấy lãnh thổ trong khu vực này, nhưng vẫn tiếp tục sử dụng lợi thế về số lượng pháo binh để tấn công các thị trấn và đơn vị quân đội Ukraine. Một cuộc tấn công mới cũng đang được dự đoán sắp xảy ra.

Vào cao điểm của cuộc giao tranh giành thành phố phía đông Lysychansk vào tháng trước, hầu hết dân thường tại đây đã chạy trốn, nhưng một phần đáng kể những người ở lại tỏ ra khinh thường quân phòng thủ Ukraine. Một người dân ở khu chợ của thành phố từ chối cung cấp tên của mình cho biết: “Chúng tôi là một quốc gia Nga. Bạn có thể giết chúng tôi, nhưng bạn không thể đánh bại chúng tôi.”

Điện Kremlin đã đóng cửa các tổ chức đưa tin độc lập, và đưa ra một bức tranh xuyên tạc về Ukraine và cuộc chiến cho độc giả ở Nga và những người ủng hộ Nga ở miền đông Ukraine. Nhưng vào ngày 18/7, một trong những kênh truyền hình quan trọng nhất của Nga trước chiến tranh – TV Rain – đã phát sóng trở lại trên YouTube từ Riga, Latvia.

Ruslan Osypenko, cảnh sát trưởng khu vực Donetsk của Ukraine, nơi bị tấn công bằng pháo ngày càng dữ dội, nói rằng việc theo dõi và bắt giữ những người cung cấp thông tin bị tình nghi là một trong những ưu tiên hàng đầu của ông. Lực lượng của ông có một đơn vị chuyên theo dõi các kênh truyền thông xã hội để phát hiện những người đưa thông tin về các hoạt động quân sự và chỉ điểm mục tiêu cho quân Nga.

Ông nói, những người cung cấp thông tin cho Nga thuộc đủ loại người và thường hành động theo lời hứa về một vị trí trong một chính quyền do Nga kiểm soát trong tương lai. “Họ gồm cả người già và người trẻ,” ông nói trong một cuộc phỏng vấn hôm 18/7 tại căn cứ tạm thời của mình ở thành phố Pokrovsk. “Các tổ chức tình báo đặc biệt của Nga đang làm việc theo hướng này, chúng tôi biết điều đó.”

Mykyta Poturaiev, một nhà lập pháp Ukraine, người gần đây đã triệu tập một ủy ban quốc hội để hợp tác điều tra, nói rằng các linh mục Chính thống giáo trung thành với Matxcơva đã đưa ra những bài thuyết pháp thân Nga, chỉ điểm về các mục tiêu và thông báo về các nhà hoạt động Ukraine cho quân Nga.

“Một ví dụ mang tính minh họa là đây,” ông Poturaiev nói. Ông kể, tại một ngôi làng do người Nga chiếm đóng, một linh mục đã giấu các sĩ quan Nga trong các nhà dân địa phương và sắp xếp một nhà kho để chứa đạn dược.

Nhưng việc thâm nhập vào cơ quan tình báo Ukraine và văn phòng công tố – những cơ quan có mục đích tìm và truy tố những kẻ phản bội này – mới là đặc biệt xảo quyệt.

Trong sắc lệnh sa thải ông Bakanov, ông Zelensky đã trích dẫn một điều khoản theo lệnh thiết quân luật liên quan đến “việc không thực hiện nhiệm vụ dẫn đến thương vong về người hoặc các hậu quả nghiêm trọng khác”.

Sắc lệnh này không nêu rõ thương vong hoặc hậu quả là gì, nhưng suy đoán xoay quanh Kyiv hôm 18/7 cho rằng ông Bakanov đã bị mất chức vì thất bại của tình báo trong những ngày đầu tiên của cuộc chiến ở thành phố Kherson miền nam nước Nga, nơi mà người Nga đã chiếm được mà gần như không phải chiến đấu. Ông Ariev, thành viên đối lập của Quốc hội cho biết, các quan chức địa phương ở Kherson đã đầu hàng Nga, và chất nổ đã được dỡ bỏ khỏi các cây cầu xung quanh thành phố này.

Vào cuối tháng 3, ông Zelensky đã tước quyền của hai tướng lĩnh trong lực lượng an ninh, gọi họ là những kẻ phản bội; một người phụ trách khu vực Kherson và người kia chạy trốn khỏi Ukraine trước cuộc xâm lược của Nga. Họ chỉ bị bắt vài tháng sau đó tại Serbia, và bị buộc tội cố gắng buôn lậu tiền mặt và ngọc lục bảo vào nước này.

Một thành viên Quốc hội, Oleksiy Honcharenko, người không liên kết với một đảng nào, nói về việc ông Zelensky đề cập đến “hậu quả nghiêm trọng”: “điều này liên quan đến việc đầu hàng của quan chức Kherson.”

Cơ quan an ninh tình báo, được biết đến với tên viết tắt tiếng Ukraina SBU, là cơ quan tình báo và an ninh nội địa chính của đất nước này. SBU là cơ quan kế thừa của Ukraina của KGB thời Liên Xô. Quy mô khổng lồ của nó đã gây ra nhiều chỉ trích – để tiện so sánh, MI5 của Anh chỉ có 4.400 nhân viên, theo Hội đồng Đại Tây Dương – và nó từ lâu đã phải đối mặt với những lời kêu gọi cải cách.

Các nhóm kinh doanh cho rằng cơ quan an ninh này đã đe dọa các công ty để đòi tiền hối lộ và các điệp viên đã tham nhũng và có thể bị truy tố của tổ chức này sẽ trở thành đối tượng dễ dàng cho việc tuyển dụng của Nga.

“Bất ngờ đấy nhỉ”, Serhiy Fursa, nhà phân tích của Dragon Capital, một ngân hàng đầu tư hàng đầu của Ukraine, đã viết trên Facebook về cáo buộc phản bội trong nhóm tham mưu của ông Zelensky. “Cuộc chiến này đã cho chúng ta bài học gì? Một kẻ tham nhũng sẽ là bạn thân nhất của Putin”.