Nghiên Cứu Lịch Sử

Cách thức Mossad sử dụng phá hoại, chiến tranh mạng, ám sát – và ngoại giao mật – để ngăn chặn một Iran có vũ khí hạt nhân và sắp xếp lại Trung Đông

Yonan Jeremy Bob, Ilan Eyatar

Trần Quang Nghĩa dịch

 Chương 12

CHA ĐẺ CỦA QUẢ BOM KHÔNG CÒN NỮA

VÀO NGÀY 27 THÁNG 11 NĂM 2020, BA tuần sau khi Joe Biden đắc cử tổng thống, Mossad, theo Iran, đã thực hiện một trong những hoạt động quan trọng nhất của mình. Mohsen Fakhrizadeh, người đứng đầu chương trình hạt nhân quân sự của Iran, đang đi trên chiếc xe Nissan Teana màu đen cách Tehran khoảng 40 dặm về phía đông, đã bị bắn hạ sau một loạt đạn. Bị thương nặng, Fakhrizadeh ngã ra khỏi xe và ngã gục trong vũng máu.

Fakhrizadeh được di tản bằng trực thăng, nhưng lúc 18:17 giờ địa phương, Bộ Quốc phòng Cộng hòa Hồi giáo đã ra thông cáo báo chí tiết lộ rằng ông đã chết. Ông được tuyên bố là một liệt sĩ, và ngày hôm sau, quan tài của ông, phủ cờ Iran sọc xanh, trắng và đỏ, được một đội danh dự khiêng trong một cuộc hành hương đến các thánh địa Hồi giáo của Iran chỉ dành riêng cho những anh hùng. Thi hài của Fakhrizadeh đầu tiên được đưa đến đền thờ linh thiêng tại Thánh đường Hồi giáo Imam Reza tráng lệ ở thành phố Mashhad phía đông bắc. Tại đó, quan tài được khiêng quanh lăng mộ Imam Reza; sau đó được đưa đến các đền thờ Fatima Masumeh tại thành phố thánh Qom và Imam Khomeini ở Tehran, sau đó đến lễ tang cấp nhà nước tại Bộ Quốc phòng ở thủ đô. Ba ngày sau vụ ám sát, Fakhrizadeh cuối cùng đã được chôn cất tại đền thờ Imamzadeh Saleh ở Tehran.

Với dịch vi-rút corona hoành hành trong nước và số ca tử vong lên tới hàng chục nghìn người, tang lễ cấp nhà nước chỉ có gia đình và các chỉ huy quân đội tham dự. Một giáo sĩ đã hát các bài hát tôn giáo so sánh nhà khoa học bị ám sát với Imam Hossein, vị tử đạo quan trọng nhất của Hồi giáo Shiite, người đã bị giết trong trận chiến Karbala vào thế kỷ thứ bảy. Mặc dù Lãnh tụ tối cao già nua Ayatollah Khamenei không thể tham dự, nhưng người đại diện của ông, Ziaeddin Aghajanpour đã đọc điếu văn và cảnh báo rằng kẻ thù của Cộng hòa Hồi giáo sẽ “không bao giờ chấm dứt hành động thù địch với chúng ta”. Bộ trưởng Quốc phòng Amir Hatami đã hôn quan tài và hứa sẽ trả thù.

Các nghi lễ công phu, bài điếu văn do Ayatollah Khamenei chấp bút, việc so sánh với Imam Hossein và lời thề trả thù cho thấy Fakhrizadeh quan trọng như thế nào. Nó cũng chỉ ra rằng vụ ám sát có ý nghĩa quan trọng trong cuộc chiến đang diễn ra của Mossad chống lại nỗ lực chế tạo vũ khí hạt nhân của Iran.

Mohsen Fakhrizadeh Mahabadi sống cuộc đời của mình ngoài tầm chú ý của công chúng. Trong thời đại của phương tiện truyền thông đại chúng – ngay cả ở Iran dưới thời các ayatollah – hầu như không có bức ảnh nào của ông; ngay cả ngày tháng và nơi sinh của ông cũng không chắc chắn. Một bức ảnh hiếm hoi về ông, được đưa vào báo cáo năm 2011 của nhóm đối lập lưu vong Hội đồng Kháng chiến Quốc gia Iran (NCRI), cho thấy ông là một người đàn ông trung niên với mái tóc đen và bộ râu muối tiêu. Báo cáo cho biết Fakhrizadeh sinh ra tại Qom vào năm 1958. Ông gia nhập Quân đoàn Vệ binh Cách mạng Hồi giáo sau cuộc cách mạng năm 1979, mặc dù không rõ liệu ông có chiến đấu trong các trận chiến khốc liệt của Chiến tranh Iran-Iraq diễn ra từ năm 1980 đến năm 1988 hay không. Fakhrizadeh học vật lý hạt nhân tại Đại học Shahid Beheshti ở Tehran, và tiếp tục học sau đại học và lấy bằng Tiến sĩ về kỹ thuật hạt nhân tại Đại học Isfahan. Người ta tin rằng ông quan tâm đến mối quan hệ giữa vật lý và triết học.

Fakhrizadeh tiếp tục sự nghiệp học thuật của mình, giảng dạy tại Đại học Imam Hossein. Nhưng đồng thời, ông giữ cấp bậc chuẩn tướng trong Lực lượng Vệ binh Cách mạng. Theo CIA, công việc giảng dạy tại một trường đại học của ông không gì hơn là một mặt trận. Ông cũng hoạt động dưới bí danh Tiến sĩ Hassan Mohseni.

Chỉ sau khi ông qua đời, các quan chức Iran mới công khai về vai trò của Fakhrizadeh trong chương trình hạt nhân. Ông đã được truy tặng Huân chương Nasr (Chiến thắng) vì vai trò của ông trong việc “bảo vệ Cách mạng Hồi giáo”, và các bức ảnh được công bố cho thấy ông nhận được một giải thưởng từ Tổng thống Hassan Rouhani vì vai trò của mình trong việc giúp bảo đảm thỏa thuận hạt nhân mà Iran đã ký với Hoa Kỳ và các quốc gia khác vào năm 2015. Nhưng trong khi các thành viên khác trong nhóm như Ali Akbar Salehi, người đứng đầu Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, và Bộ trưởng Quốc phòng Hossein Dehghani được vinh danh trước công chúng, Fakhrizadeh đã nhận giải thưởng của mình trong một căn phòng bên cạnh mà không có khán giả.

Tuy nhiên, Fakhrizadeh được các chuyên gia bên ngoài Iran biết đến rộng rãi. Tên của ông đã xuất hiện trong một số báo cáo của Liên hiệp quốc và IAEA, và ông là một trong tám người Iran có liên quan đến chương trình vũ khí bí mật của đất nước này đã bị trừng phạt vào năm 2007 theo Nghị quyết 1747 của Liên hiệp quốc. Các báo cáo của IAEA vào năm 2008 và 2011 xác nhận ông là người đứng đầu chương trình AMAD để phát triển vũ khí hạt nhân. Các nguồn tin tình báo nước ngoài sau đó tuyên bố rằng ông đứng đầu SPND, Tổ chức Đổi mới và Nghiên cứu Quốc phòng của Bộ Quốc phòng Iran, chương trình kế nhiệm AMAD, điều này sẽ được xác nhận bởi các tài liệu bị tịch thu trong vụ trộm kho lưu trữ hạt nhân năm 2018 – và sau khi ông qua đời bởi Bộ trưởng Quốc phòng Hatami. Ông cũng là người có công trong việc đưa chương trình hạt nhân của Iran vào hoạt động bí mật vào năm 2003, khi, sau cuộc xâm lược Iraq của Mỹ vào năm đó, các giáo sĩ Hồi giáo lo sợ Iran có thể là nước tiếp theo.

Một báo cáo điều tra năm 2010 của tạp chí Đức Der Spiegel đã gọi Fakhrizadeh là “Robert Oppenheimer của Iran” theo tên nhà vật lý người Mỹ, người đứng đầu Phòng thí nghiệm Los Alamos trong Thế chiến II, nơi phát triển bom nguyên tử thả xuống Hiroshima và Nagasaki. Một báo cáo năm 2014 của Reuters trích dẫn lời một nhà ngoại giao phương Tây nói rằng, “Nếu Iran quyết định chế tạo vũ khí, Fakhrizadeh sẽ được coi là cha đẻ của bom Iran.” Cùng báo cáo đó trích dẫn lời Mark Fitzpatrick, giám đốc chương trình không phổ biến vũ khí hạt nhân tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, nói rằng, “Nếu IAEA có danh sách những người bị truy nã gắt gao nhất, Fakhrizadeh sẽ đứng đầu danh sách đó.”

Fakhrizadeh đã đóng vai trò quan trọng trong chương trình hạt nhân của chế độ Hồi giáo ngay từ đầu. Ông đã đi nhiều lần đến Bắc Triều Tiên, nơi ông theo dõi một cuộc thử hạt nhân, và hợp tác với Libya trước khi nước này từ bỏ chương trình hạt nhân. Ông đã gặp A. Q. Khan, cha đẻ của chương trình vũ khí hạt nhân Pakistan, người đã bán cho Iran bí quyết sản xuất máy ly tâm làm giàu uranium; ông là chuyên gia trong việc thu thập vật liệu hạt nhân chợ đen; và ông đã làm việc với các kỹ thuật viên người Nga để xây dựng lõi hạt nhân tại cơ sở hạt nhân Bushehr.

Cựu giám đốc Tình báo Quân sự Israel, Thiếu tướng Aharon Ze’evi Farkash, nói với chúng tôi rằng Fakhrizadeh đã “xây dựng Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Iran thành một cơ quan lớn hơn và chuyên nghiệp hơn. Ông kiểm soát mọi khía cạnh của chu trình nhiên liệu hạt nhân, về việc mua lại vật liệu nước ngoài cần thiết, trong quá trình chuyển đổi quặng thành bánh vàng (bột cô đặc uranium), một bước trung gian trong quá trình chế biến quặng urani, và chuyển đến Isfahan để chế biến,”

Ngoài ra, ông cho biết, người đứng đầu ngành hạt nhân Iran “cũng duy trì mối quan hệ hạt nhân với Trung Quốc, nước đã giúp xây dựng cơ sở chuyển đổi Isfahan”, nơi mà, như Farkash lưu ý với sự mỉa mai đen tối, có một tấm bảng ghi công ở lối vào phía trước ghi nhận sự đóng góp của Bắc Kinh cho dự án.

Vụ ám sát xảy ra ngay bên ngoài Absard, một thị trấn có khoảng mười ngàn cư dân trong vùng nông thôn Tỉnh Damavand, nằm giữa vườn táo và anh đào, nơi các biệt thự hiện đại và cung điện phong cách Ba Tư phục vụ cho giới thượng lưu Iran, những doanh nhân và quan chức chính phủ muốn có cuộc sống không bị ảnh hưởng bởi cảnh nghèo đói của người dân Iran bình thường.

Một số phiên bản về cách thức thực hiện vụ ám sát Fakhrizadeh đã được báo cáo trong các tuyên bố chính thức ban đầu và trên báo chí. Với sự bí mật vẫn bao quanh hoạt động này, không có phiên bản nào được xác nhận chắc chắn, mặc dù bằng chứng gần đây chỉ ra một phiên bản có khả năng xảy ra nhất. Điều chắc chắn là Fakhrizadeh đã bị giết ở hoặc gần Absard, và những kẻ tấn công ông biết lộ trình di chuyển, lịch trình và thông tin chi tiết về bộ máy an ninh của ông. Một người con trai  ông, Hamed, sau đó tuyên bố rằng tình báo Iran đã nhận được cảnh báo rằng cha mình đã ở trong tầm nhắm vào ngày hôm đó và yêu cầu ông không được rời khỏi nhà. “Nhưng Mohsen Fakhrizadeh đã không tuân thủ lệnh của đội an ninh”, con trai ông cho biết. Thay vào đó, ông lái xe đến biệt thự của mình ở Absard vào cuối tuần cùng với vợ là Sedigheh Ghasemi, như ông thường làm vào thứ sáu.

Sau một loạt các báo cáo kỳ lạ trên phương tiện truyền thông Iran về cách thức ám sát, bao gồm cả việc sát thủ ngồi trên xe máy, một xe tải bom, và một vụ tấn công cỡ trung đội với nhóm dự phòng, sự thật dần dần xuất hiện, mặc dù ban đầu nó được chào đón bằng sự chế giễu và hoài nghi. Nguồn tin chính thức của Iran, bao gồm cả Tướng IRGC Ali Shamkhani, thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao Iran, phát biểu tại lễ tang của Fakhrizadeh vào ngày 30 tháng 11, cho biết nhà khoa học hạt nhân đã bị giết bởi một súng máy được điều khiển từ xa, liên kết với vệ tinh. Các nguồn tin tình báo Israel sau đó đã xác nhận với chúng tôi rằng đây không phải là khoa học viễn tưởng mà thực tế vũ khí súng được điều khiển từ xa đã được sử dụng.

Sau này người ta mới biết rằng vũ khí cùng với thuốc nổ đã được lén lút đưa vào Iran từng mảnh và bí mật lắp ráp ở đó trong thời gian khoảng tám tháng bởi một đội gồm 20 nhân viên cũng theo dõi mọi chuyển động của Fakhrizadeh. Như một đặc vụ Mossad đã nói, “thở cùng ông ta, thức dậy cùng ông ta, ngủ cùng ông ta, đi lại với ông ta. Họ có thể ngửi thấy mùi nước hoa sau khi cạo râu của ông ta mỗi sáng nếu ông ấy sử dụng nước hoa sau khi cạo râu.”

Khoảng một tuần sau đám tang, Phó Tư lệnh Vệ binh Cách mạng Chuẩn đô đốc Ali Fadavi tiết lộ thêm chi tiết về vụ ám sát. Fakhrizadeh thực sự đã đi đến nhà nghỉ của mình ở Absard, ông nói, và lái xe riêng của mình với vợ ngồi cạnh trong khi các vệ sĩ được trang bị vũ khí hạng nặng đi trên những chiếc xe phía sau và phía trước. Các điệp viên Iran làm việc cho Mossad đã đỗ một chiếc xe bán tải Nissan Zamyad màu xanh lam dọc theo Đại lộ Imam Khomeini, nối xa lộ chính Fikruzh với Absard. Vũ khí được giấu ở phía sau xe bán tải, một khẩu súng máy M240C 7,62 mm do Hoa Kỳ sản xuất đã được một người điều khiển cách xa hàng nghìn dặm sử dụng công nghệ nhận dạng khuôn mặt để phóng to nhà khoa học hạt nhân.

Một chiếc xe khác, dường như bị hỏng trên đường chính, cũng được trang bị camera và đã xác nhận Fakhrizadeh đang đến cách điểm tấn công được chỉ định khoảng ba phần tư dặm, cách ngã tư khoảng năm trăm mét về phía nam. Mossad biết từ thông tin tình báo rằng khi đoàn xe rời khỏi đường chính, chiếc xe phía trước sẽ đi vào thị trấn để kiểm tra xem ngôi nhà của Fakhrizadeh có bị xâm phạm không, do đó mở ra một đường ngắm. Fakhrizadeh đã bị lộ và súng máy đã khai hỏa, bắn tổng cộng 13 viên đạn trước khi vũ khí tự hủy, đồng thời làm nổ tung chiếc xe gắn khẩu súng.

“Họ chỉ tập trung vào khuôn mặt của liệt sĩ Fakhrizadeh theo cách mà “Vợ của ông, mặc dù chỉ cách ông 25 cm, đã không bị bắn”, Fadavi nói. Các nguồn tin từ đó đã xác nhận với chúng tôi rằng việc tránh giết vợ ông thực sự là một cân nhắc quan trọng trong cách thiết kế chiến dịch, bao gồm cả việc sử dụng súng điều khiển từ xa.

Vệ sĩ riêng của Fakhrizadeh cũng đã trúng bốn viên đạn khi hắn lao vào nhà khoa học, nhưng hắn đã sống sót sau những vết thương của mình, Fadavi nói với các phóng viên. Truyền thông Iran sau đó tiết lộ vệ sĩ đó là Hamed Asghari, người thuộc Quân đoàn An ninh Ansar al-Mahdi và trước đây là vệ sĩ riêng của Bộ trưởng Ngoại giao Iran. Người ta nói rằng hắn đã huấn luyện lực lượng Iran và các lực lượng ủy nhiệm ở Beirut, Baghdad và Syria. Giống như hàng chục những người thân cận với Fakhrizadeh, Asghari đã nhiều lần bị thẩm vấn sau vụ ám sát, và thậm chí còn bị đình chỉ tạm thời mặc dù mạng trên người “vết sẹo chiến đấu”.

Chiến dịch tiêu diệt Fakhrizadeh đã được lên kế hoạch từ lâu. Trên thực tế, Mossad và các cơ quan tình báo khác của Israel đã theo dõi Fakhrizadeh trong hơn một thập kỷ. Khoảng một tháng sau vụ ám sát, tờ báo Israel Yedioth Ahronoth tiết lộ rằng 12 năm trước, tại một bữa tối vinh danh Tổng thống Mỹ George W. Bush, Thủ tướng Israel khi đó là Olmert đã phát một đoạn ghi âm Fakhrizadeh đang thảo luận về các nỗ lực vũ khí hạt nhân của Iran. “Tôi sẽ phát cho anh nghe một bản nhạc, nhưng tôi yêu cầu anh không được nói về điều đó với bất kỳ ai, không thậm chí với giám đốc CIA,” Olmert được cho là đã nói với Bush. Thủ tướng đã rút một máy nghe nhạc kỹ thuật số thu nhỏ và phát cho tổng thống bản ghi âm giọng nói bằng tiếng Ba Tư của một người đàn ông. Theo báo cáo và đã được Olmert xác nhận với chúng tôi, đó chính là giọng nói của Mohsen Fakhrizadeh.

Trong bản ghi âm, Fakhrizadeh phàn nàn rằng cấp trên của ông ta “muốn có năm đầu đạn” nhưng lại không cung cấp cho ông những nguồn lực cần thiết để thực hiện công việc.

Olmert, người có mục tiêu là đạt được sự hợp tác tình báo chưa từng có với Hoa Kỳ, đã nói với Bush rằng các cơ quan tình báo Israel có một điệp viên Iran thân cận với Fakhrizadeh, người đã cung cấp cho họ thông tin về nhà khoa học hạt nhân này trong nhiều năm. Chính điệp viên này, được Yossi Cohen, khi đó là một sĩ quan phụ trách (và sau này là giám đốc Mossad), tuyển dụng, đã cung cấp bản ghi âm mà Olmert phát cho Bush. Cohen không xác nhận rằng mình đã tuyển dụng điệp viên này, nhưng sau khi nghỉ hưu, ông nói: “Mossad đã theo dõi chặt chẽ Fakhrizadeh trong nhiều năm, bao gồm cả việc giám sát chặt chẽ.” Ông tự hào về vai trò bị cáo buộc của mình trong cái chết của Fakhrizadeh.

Như tiết lộ của Olmert với Bush chỉ ra, Fakhrizadeh đã từng là một trong những mục tiêu tình báo quan trọng nhất của Israel kể từ giữa những năm 2000, khi ông bị đưa vào danh sách của Dagan và Pardo các nhà khoa học Iran mà Israel muốn ám sát. Sự thâm nhập của Mossad sâu đến mức, theo các nguồn tin nước ngoài, họ biết địa chỉ, số điện thoại và thậm chí cả số hộ chiếu của Fakhrizadeh. “Chúng tôi biết mọi thứ về ông ấy, về mọi động thái của ông ấy, cách ông ấy thay đổi tên các cơ quan, mọi thủ đoạn họ dùng với ông ấy, mọi mánh khóe ông ấy dùng, mọi thứ về chương trình hạt nhân”, Pardo nói trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình năm 2018, vài năm sau khi ông nghỉ hưu.

Nhưng việc có nên ám sát Fakhrizadeh ngay hay không là cốt lõi của một cuộc tranh cãi dữ dội trong cơ quan. Dagan nổi tiếng là người không sợ hãi đến mức, theo cựu tham mưu trưởng IDF Shaul Mofaz, khi Thủ tướng Ariel Sharon bổ nhiệm ông làm người đứng đầu Mossad, ông đã yêu cầu Mofaz “để mắt đến ông ta”. Dagan muốn Fakhrizadeh bị trừ khử từ năm 2009. Nhưng có sự phản đối ý tưởng đó trong cả bộ chỉ huy cấp cao của Mossad và trong giới lãnh đạo của Cơ quan Tình báo Quân đội. Pardo, khi đó là phó của Dagan, cảm thấy rằng, dựa trên hoàn cảnh lúc đó, miễn là Mossad để mắt và tai vào mọi động thái của Fakhrizadeh thì tốt hơn nên để ông ta sống.

“Nếu có nguồn tin cụ thể có thể nói chuyện với ông ta và trích xuất thông tin từ ông ta, và mặt khác có người nói ‘nếu ông ta ngừng hoạt động thì sẽ hữu ích’, thì đây là điều luôn phải được đặt lên bàn cân”, Pardo nói với chúng tôi trong một cuộc phỏng vấn. Bình luận này, mặc dù được diễn đạt một cách khó hiểu, mô tả sự lựa chọn khó khăn mà các cơ quan gián điệp phải đối mặt trong trường hợp của một người như Fakhrizadeh, một nhân vật thù địch đã bị xâm nhập và do đó có thể vô tình cung cấp thông tin có giá trị, nhưng vẫn tiếp tục gây nguy hiểm và do đó là ứng cử viên cho vụ ám sát. Cũng đã và đang có một cuộc tranh luận thường gay gắt ở cấp cao nhất của chính trị và tình báo Israel về chi phí và lợi ích của vụ ám sát những nhân vật cấp cao như vậy.

Cuối cùng, lập trường của Dagan dường như đã chiến thắng và Mossad đã chuẩn bị một nhiệm vụ ám sát Fakhrizadeh. Nhưng vào chính đêm năm 2009 khi cuộc tấn công dự kiến diễn ra, các điệp viên tại thực địa ở Tehran đã phát hiện ra những động thái đáng ngờ. Họ lo sợ rằng kế hoạch đã bị phá vỡ và tình báo Iran đang lên kế hoạch phục kích. Mặc dù vậy, Dagan vẫn muốn tiếp tục bất chấp rủi ro, nhưng sau đó, khi chiến dịch sắp diễn ra, ông đã hủy bỏ, được cho là sau cuộc gọi từ Thủ tướng Olmert.

Cựu thủ tướng nói với chúng tôi rằng: “Có những lý do về mặt hoạt động khiến chúng tôi phải hủy bỏ một hoạt động đang được triển khai”.

Olmert cũng tiết lộ mà không giải thích thêm rằng có “hai lần khác khi ông ấy đã đến rất gần [suýt bị giết] nhưng do hoàn cảnh nên chúng tôi đã phải hủy bỏ.”

Kể từ đó, các chuyên gia tình báo Israel đã cân nhắc liệu quyết định đợi nhiều năm trước khi loại bỏ Fakhrizadeh có đúng đắn hay không. Nhìn lại từ góc nhìn của hơn một thập kỷ, Pardo và Aharon Ze’evi Farkash, cựu giám đốc Tình báo Quân đội, đều nói với chúng tôi rằng tác động của Fakhrizadeh đối với chương trình hạt nhân trong các giai đoạn trước lớn hơn nhiều so với năm 2020 khi ông cuối cùng bị giết. Farkash mô tả đây là một nghịch lý vì Fakhrizadeh đạt đến mức ảnh hưởng cao nhất và mối liên hệ trực tiếp với Khamenei trong giai đoạn 2010-2020, đặc biệt là từ năm 2012 đến năm 2015, thời điểm Tehran đàm phán thỏa thuận hạt nhân. Farkash tiết lộ với chúng tôi rằng Fakhrizadeh đã có một cuộc họp quan trọng với tổng thống Nga Vladimir Putin ngay vào thời điểm ký kết JCPOA. Ông ngụ ý rằng hai người đã thảo luận về chiến lược hạt nhân lớn dài hạn và các cuộc đối đầu với phương Tây, mặc dù các ưu tiên của Nga và Iran đôi khi cũng xung đột nhau trong lĩnh vực này.

Nhưng sau khi JCPOA được ký kết, Fakhrizadeh trở nên dễ thay thế hơn ở cấp độ kỹ thuật. Đúng là Khamenei vẫn cần sự giúp đỡ về mặt chiến lược của ông trong việc định hình một chính sách hạt nhân tinh tế, một chính sách tuân thủ thỏa thuận với chi phí tối thiểu, nhưng cũng bảo toàn nhiều lựa chọn nhất có thể cho tương lai của Iran. Tuy nhiên, trong lúc tác động rộng lớn của Fakhrizadeh đối với chính sách tăng lên, ông không còn là người duy nhất có chuyên môn kỹ thuật độc đáo nữa. Vào đầu những năm 2000, khi ông mới khởi động chương trình vũ khí hạt nhân, Iran có nhiều nhất là một số lượng nhỏ máy ly tâm kém tiên tiến hơn và một số ít nhà khoa học có kinh nghiệm vận hành chúng và phối hợp các quy trình song hành cần thiết để tiến tới chế tạo vũ khí hạt nhân.

Vào thời điểm Fakhrizadeh bị ám sát vào năm 2020, Tehran đã có hàng nghìn máy ly tâm thế hệ cũ đang hoạt động, hàng trăm máy ly tâm tiên tiến và nhiều nhà khoa học có kinh nghiệm làm giàu uranium ở mức trung bình là 20 phần trăm và 60 phần trăm. Nói cách khác, theo logic này, vụ ám sát Fakhrizadeh chỉ xảy ra sau khi ông đã hoàn tất vai trò quan trọng nhất của mình.

Pardo nói với chúng tôi rằng: “Không còn nghi ngờ gì nữa, nếu y ta biến mất khỏi bản đồ sớm hơn thì việc giết y sẽ gây ra thiệt hại lớn hơn”.

Người Iran sẽ đồng tình với phân tích của người đứng đầu Mossad trước đây. “Ông đã tạo ra một mạng lưới các nhà khoa học sẽ tiếp tục công trình của mình,” Fereydoon Abbasi, một nhà khoa học hạt nhân Iran và cựu giám đốc Cơ quan Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, nói với phương tiện truyền thông Iran.

Tuy nhiên, vụ ám sát ông vào năm 2020 là một đòn giáng mạnh vào uy tín của Tehran vì đã loại bỏ một nhà quản lý có kinh nghiệm và kiến ​​thức tổ chức vô song, một người đã tham gia vào dự án hạt nhân của Iran ngay từ đầu và là một trong số ít người có thể nhìn thấy toàn cảnh, biết được từng thành phần phù hợp với nhau như thế nào. Mặc dù kiến ​​thức khoa học kỹ thuật của ông không còn độc đáo nữa, nhiều nhà phân tích vẫn so sánh sự mất mát này  với vụ Qasem Soleimani vào đầu năm 2020 vì ảnh hưởng của ông ta đối với chính sách. Netanyahu đã chỉ trích ông ta tại cuộc họp báo năm 2018 khi tiết lộ vụ trộm kho lưu trữ hạt nhân, chỉ nói đơn giản, “Fakhrizadeh – Hãy nhớ cái tên đó.”

Thiếu tướng Israel Amos Yadlin, người kế nhiệm Farkash làm người đứng đầu Cơ quan Tình báo Quân đội, đã viết sau cuộc tấn công rằng thiệt hại gây ra cho chương trình vũ khí hạt nhân của Iran do vụ ám sát, mặc dù “rất đáng kể, nhưng không nhất thiết là do mất kiến ​​thức khoa học, mà là do mất khả năng lãnh đạo dự án, kinh nghiệm quản lý và khả năng tiếp cận các nấc thang chính trị hàng đầu của Iran – tài sản nổi trội của Fakhrizadeh.”

Cựu giám đốc phân tích Mossad Iran Sima Shine cho chúng tôi biết Fakhrizadeh có khả năng đặc biệt trong việc giữ chân các nhà khoa học tài năng và phối hợp giữa họ, ngay cả sau khi phần lớn chương trình hạt nhân phải tạm dừng hoặc dừng hẳn vào năm 2003.

Hơn nữa, bà cho biết Fakhrizadeh là bậc thầy trong việc huy động vốn và rửa tiền để tiếp tục tiến triển bí mật và duy trì mọi thành tựu hạt nhân đã đạt được.

Cựu giám đốc CIA phụ trách về Iran Norman Roule đồng tình rằng “điều mất đi sau cái chết của Fakhrizadeh là một nhà quản lý có kinh nghiệm độc nhất về vũ khí hạt nhân, cũng như một tiếng nói cứng rắn về các vấn đề hạt nhân có thể trực tiếp đối thoại với Lãnh tụ tối cao. Bất kỳ người kế nhiệm nào cũng không nhận được cùng mức độ tin tưởng từ Lãnh tụ tối cao và ban lãnh đạo IRGC nhưng vẫn có khả năng được giao nhiệm vụ duy trì chương trình sử dụng kép có thể hỗ trợ một chương trình vũ khí hóa bí mật.

“Điều quan trọng nhất”, Roule nói tiếp, “nếu Iran quyết định khởi động lại chương trình hạt nhân bí mật của mình, người kế nhiệm Fakhrizadeh sẽ không có kinh nghiệm – và thậm chí có thể không có thẩm quyền – để che giấu nhiều khía cạnh liên quan đến hoạt động này”.

Roule nói thêm: “Cuối cùng, điều đáng xem xét là tại sao các chính phủ phương Tây lại chú ý nhiều đến cá nhân này, tại sao IAEA liên tục tìm cách tiếp cận ông ta, điều mà Iran kiên quyết phủ nhận. Và, cuối cùng, tại sao có bên nào đó lại thực hiện một cuộc tấn công tinh vi như phẫu thuật và đầy rủi ro để loại bỏ ông ta…. Tôi nghĩ thông điệp gửi đến Iran là trước tiên, các hoạt động nhạy cảm nhất của các người đã được biết rõ, hoặc sẽ nhanh chóng được biết đến, bởi những đối thủ có năng lực nhất của các người. Tiếp theo, nếu ai đó tham gia vào các hoạt động đe dọa đến tính mạng của người khác, thì người đó nên coi mình đang gặp nguy hiểm đến tính mạng, và các cơ quan an ninh của Iran không thể bảo vệ được.”

___

Trong những ngày và giờ trước khi chết, tình báo Israel ước tính rằng Fakhrizadeh cảm thấy vừa kiêu ngạo vì mình quá giá trị để bị nhắm tới vừa tự mãn vì đã đưa Iran trở lại trạng thái có dư uranium làm giàu cho một quả bom hạt nhân, cùng với một số nỗi sợ dai dẳng mà hầu hết các quan chức an ninh Iran cảm thấy kể từ khi Qasem Soleimani bị giết – rằng ông có thể là người tiếp theo. Ông đã ở đỉnh cao quyền lực và ảnh hưởng của mình với Khamenei và đã chịu đựng một sự kìm kẹp khắc nghiệt trong 25 năm đối với các động thái hạt nhân của Cộng hòa Hồi giáo.

Yossi Cohen không thể công khai thừa nhận vai trò của mình trong cái chết của Fakhrizadeh. Nhưng vào thời điểm ông biết rằng súng đã được bóp cò và vụ giết người đã được xác nhận, giám đốc Mossad cảm thấy Israel an toàn hơn tình hình mà ông đã được giao phó vào năm 2016.

Cả Soleimani và Fakhrizadeh đều đã ra đi, họ là kẻ thù của Israel và đã nhiều thập kỷ tránh được khả năng năng trả thù huyền thoại của Mossad.

Cohen thực sự tôn trọng hai nhân vật này một cách miễn cưỡng vì họ là những đối thủ xứng tầm, nhưng sự tôn trọng đó không ngăn cản ông khoan khoái thở phào trước cái chết của họ.

Chiếc xe đầy vết đạn của nhà khoa học hạt nhân hàng đầu của chương trình hạt nhân Iran Mohsen Fakhrizadeh (ảnh trên). Iran cáo buộc Israel thực hiện vụ ám sát bằng súng điều khiển từ xa được điều khiển thông qua liên kết vệ tinh.

Chương 13

MỘT CUỘC TẤN CÔNG TUYỆT ĐẸP

“TÔI SẼ ĐỀ NGHỊ TEHRAN một con đường đáng tin cậy để quay lại con đường ngoại giao”, Joe Biden tuyên bố vào ngày 13 tháng 9 năm 2020, chưa đầy hai tháng trước cuộc bầu cử tổng thống. “Nếu Iran quay trở lại tuân thủ nghiêm ngặt thỏa thuận hạt nhân, Hoa Kỳ sẽ tái gia nhập thỏa thuận như một điểm khởi đầu cho các cuộc đàm phán tiếp theo. Cùng với các đồng minh của mình, chúng tôi sẽ nỗ lực củng cố và mở rộng các điều khoản của thỏa thuận hạt nhân, đồng thời giải quyết các vấn đề bận tâm khác.”

Biden đã dán nhãn cho chính sách Iran của Trump – rút khỏi thỏa thuận hạt nhân năm 2015 và chiến dịch “gây sức ép tối đa” – là một thất bại thảm hại, và ông đã công bố một công thức nghe có vẻ cứng rắn và khôn ngoan hơn đối với thế giới so với thỏa thuận năm 2015 do chính quyền Obama cắt giảm. Ông sẽ quay trở lại thỏa thuận hạt nhân đã bị người tiền nhiệm của mình hủy bỏ, nhưng ông sẽ sửa chữa những thiếu sót mà những người chỉ trích thỏa thuận ban đầu của Obama đã chỉ ra.

Sự khác biệt giữa người Mỹ và người Israel về Iran bắt nguồn từ bản chất của thỏa thuận hạt nhân được ký kết vào năm 2015 và những gì Israel cảm thấy là những mặt tích cực và tiêu cực của nó. Thỏa thuận đã thành công ở chỗ, cho đến năm 2019, khi Iran tiếp tục làm giàu hạt nhân vượt quá mức giới hạn đã thỏa thuận, nó kiềm chế cho các ayatollah ít nhất 12 không có bom hạt nhân. Nhưng theo quan điểm của Israel, thỏa thuận đã thất bại vì chỉ giải quyết vấn đề làm giàu uranium và vũ khí hạt nhân plutonium tiềm tàng, nó đã bỏ qua các vấn đề khác có tầm quan trọng cấp bách. Đứng đầu danh sách đó là thử nghiệm tên lửa sử dụng kép có thể mang đầu đạn thông thường và cả đầu đạn hạt nhân phóng đến Israel. Thỏa thuận năm 2015 không đề cập đến vấn đề này.

Trên thực tế, như các quan chức cấp cao của IDF đã nói với chúng tôi, họ coi nỗ lực của Iran trong việc chuyển giao tên lửa dẫn đường chính xác và công nghệ chế tạo chúng cho các lực lượng ủy nhiệm của mình ở Lebanon và Syria là mối đe dọa lớn hơn nhiều trong ngắn hạn và trung hạn so với vũ khí hạt nhân. Những tên lửa dẫn đường chính xác phóng từ vùng lãnh thổ do Hezbollah kiểm soát ở Lebanon, Syria, Iraq hoặc bất kỳ nơi nào khác có thể gây ra cái chết hàng loạt và tấn công các ngành công nghiệp chiến lược ở mặt trận trong nước của Israel, và một cuộc tấn công như vậy có khả năng xảy ra hơn là một cuộc tấn công hạt nhân. Thật vậy, các nhà phân tích Israel tin rằng ý định của Tehran là đạt đến ngưỡng hạt nhân, nhưng không vượt quá một điểm nhất định để không phải chịu cơn thịnh nộ của Israel và một cuộc tấn công phủ đầu.

Đó là điểm then chốt trong chiến lược hạt nhân Khamenei – Fakhrizadeh, và các quan chức tình báo tin rằng điều đó vẫn đúng, mặc dù Fakhrizadeh đã ra đi và được thay thế vào tháng 1 năm 2021 bởi một giám đốc vũ khí hạt nhân mới, một chỉ huy cấp cao của Iran mà các quan chức tình báo chỉ biết đến với cái tên “Farahi”, người trước đây từng là nhân vật cấp cao trong chương trình không gian của đất nước.

Địa vị cao của Farahi là một dấu hiệu chắc chắn rằng chương trình hạt nhân vẫn là ưu tiên hàng đầu của Iran. Thật vậy, một số quan chức tình báo Israel từng nói về chức giám đốc chương trình này là đã chuyển từ Fakhri sang Farahi, với sự tôn kính đặc biệt thường dành cho những người khổng lồ trong lịch sử Do Thái như Moses trong Kinh thánh. Mặc dù danh tính của Farahi lần đầu tiên được The Jerusalem Post tiết lộ vào tháng 1 năm 2021, nhưng mãi đến tháng 12 năm 2022, thông tin chi tiết hơn về ông mới được công khai.

Chuẩn tướng IRGC Mahdi Farahi trước đây là phó tướng của Bộ Quốc phòng và Hậu cần Lực lượng Vũ trang Iran (MODAFL) và giám đốc điều hành của Tổ chức Công nghiệp Quốc phòng (DIO), và người đứng đầu Tổ chức Công nghiệp Hàng không Vũ trụ (AIO). Ông cũng được cho là đã tham gia vào quá trình phát triển tên lửa đẩy 80 tấn do Iran và Triều Tiên cùng phát triển và đã đến Bình Nhưỡng trong quá trình đàm phán hợp đồng.

Tuy nhiên, Cohen và phần còn lại của tình báo Israel không nghĩ Farahi sẽ thay đổi chính sách cơ bản của Iran chống lại nguy cơ tấn công phủ đầu của Israel. Vì lý do đó, Netanyahu và các cơ quan tình báo và quân sự của Israel muốn Biden hạn chế các khía cạnh khác trong hoạt động của Iran, không chỉ chương trình vũ khí hạt nhân của nước này.

Israel đã có những lời chỉ trích khác về thỏa thuận năm 2015. Thỏa thuận không làm gì để ngăn chặn Iran hỗ trợ khủng bố trong khu vực, điều này có thể hơi khó chịu đối với Hoa Kỳ, nhưng là mối đe dọa cụ thể hàng ngày lớn đối với Israel. Thỏa thuận năm 2015 cũng có ngày kết thúc là năm 2030, sau đó hầu như mọi hạn chế đối với Iran sẽ chấm dứt. Về mặt lý thuyết, Iran vẫn bị cấm phát triển vũ khí hạt nhân sau năm 2030, nhưng sẽ không còn bất kỳ “cái răng nanh” trừng phạt nào hoặc hậu quả cụ thể nào của JCPOA nếu nước này phớt lờ lệnh cấm. Cuối cùng, thỏa thuận năm 2015 không đề cập đến lựa chọn quân sự, nghĩa là sử dụng vũ lực chống lại Iran trong trường hợp không tuân thủ. Và vũ lực là điều mà Biden có thể cần phải đe dọa vào một thời điểm nào đó để khiến người Iran đồng ý với bất kỳ điều khoản gì mới.

Vì tất cả những lý do này, người Israel từ Netanyahu trở xuống đã theo dõi rất kỹ các tuyên bố của Biden, và họ không phải lúc nào cũng thích những gì họ nghe thấy. Trong một cuộc phỏng vấn với Thomas Friedman của tờ The New York Times vào tháng 12, sau khi ông thắng cử nhưng trước khi nhậm chức, Biden đã nói rằng ông sẽ giải quyết vấn đề vũ khí hạt nhân của Iran trước tiên, điều này đối với cả Netanyahu và giới chức quốc phòng phi chính trị có nghĩa là ông sẽ coi các vấn đề khác có tầm quan trọng thứ hai, như vấn đề phát triển tên lửa, và có lẽ sẽ dỡ bỏ lệnh trừng phạt để đổi lấy tiến triển trên mặt trận hạt nhân.

Nhưng Biden trong cuộc phỏng vấn với Friedman cũng có vẻ như cố gắng đưa ra lời đảm bảo rằng ông cũng lưu tâm đến các vấn đề khác. Chính quyền sẽ mở đàm phán với Iran về việc Mỹ quay trở lại thỏa thuận hạt nhân năm 2015, nhưng với những thay đổi cần thiết, và Biden cho biết, nếu Iran không hợp tác, các lệnh trừng phạt có thể được áp dụng trở lại. Sau khi Trump rút Mỹ khỏi JCPOA vào tháng 5 năm 2018, các khía cạnh lớn của lệnh trừng phạt toàn cầu đã được áp dụng trở lại đối với Iran, nhờ vào quyền lực đơn phương của Hoa Kỳ, nhưng một phần đáng kể của chế độ trừng phạt thì không, vì Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc đã chặn việc áp dụng trở lại. Hơn nữa, các quốc gia chủ chốt như Trung Quốc, Nga và các quốc gia khác đã hợp tác có chọn lọc ủng hộ hoặc phản đối các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ đối với Iran, tùy thuộc vào các cân nhắc địa chính trị rộng hơn. Có khả năng là nếu Biden đề nghị Iran quay trở lại JCPOA một cách công bằng và Iran từ chối, có lẽ vị tổng thống thậm chí có thể tập hợp sự ủng hộ cho lệnh trừng phạt toàn diện của Hội đồng Bảo an. Một sự đáp trả toàn diện của Biden sẽ gây tổn hại cho Iran nhiều hơn cả những gì Trump đã làm khi áp đặt lại một số lệnh trừng phạt.

Nhưng làm sao ông có thể thực hiện được điều này, người Israel hỏi, trừ khi Biden sẵn sàng thực hiện một chiến dịch “gây sức ép tối đa” đơn phương theo kiểu mà chính quyền Trump đã theo đuổi, điều mà Biden không muốn làm? Nhìn chung, các quan chức Israel, chẳng hạn như Meir Ben Shabbat, người đứng đầu Hội đồng An ninh Quốc gia, và những người khác ít lo lắng hơn một chút đối với chính quyền sắp tới so với chính quyền Obama, mà theo quan điểm của họ, chỉ đơn giản là từ chối thừa nhận những lỗ hổng trong thỏa thuận mà họ đã đàm phán và đã ký. Biden ít nhất cũng thừa nhận những thiếu sót của thỏa thuận. Tuy nhiên, họ lo lắng rằng Biden sẽ vội vã quay lại thỏa thuận vào tháng 2 hoặc ngay sau đó để giải quyết cho xong vấn đề để ông ta rảnh tay tập trung vào Trung Quốc và Nga. Trong trường hợp đó, Israel sẽ đơn độc đối phó với khủng bố của Iran, thử tên lửa đạn đạo và việc hết hạn hiệu lực của một số giới hạn đối với sự phát triển hạt nhân của Iran, bắt đầu từ năm 2025.

Nhưng sau đó vào ngày 19 tháng 1 năm 2021, khi Biden sắp nhậm chức, một số lo lắng của Israel đã giảm bớt một chút. Sử dụng ngôn ngữ gần như giống hệt nhau, cả giám đốc tình báo quốc gia sắp tới Avril Haines và ngoại trưởng sắp tới Antony Blinken đều nói rằng chính quyền Biden muốn tái gia nhập thỏa thuận, nhưng “còn lâu” mới thực hiện được. Cả hai quan chức đều bày tỏ sự phản đối mạnh mẽ và tuyệt đối đối với việc Iran sở hữu được bom hạt nhân và cả hai đều nêu ra phương cách kiềm chế chương trình tên lửa đạn đạo của Cộng hòa Hồi giáo và việc chương trình này gây bất ổn cho Trung Đông. Đây là điều đáng mừng đối với Israel cũng như các quốc gia Sunni ôn hòa trong khu vực, như Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Ả Rập Xê Út, đặc biệt là khi Haines và Blinken nằm trong số các quan chức sẽ có tác động lớn đến chính sách Iran trong chính quyền mới. Và có nhiều dấu hiệu thuận lợi hơn bên cạnh các tuyên bố của họ.

Ít rõ ràng hơn là liệu họ có dự định “còn lâu” có nghĩa là họ sẽ không vội vàng ký kết thỏa thuận trước cuộc bầu cử tháng 6 năm 2021 của Iran, thời điểm mà nhiều nhà phân tích cho rằng (một cách chính xác) những người theo đường lối cứng rắn chống đàm phán sẽ thay thế chính quyền tương đối ôn hòa và thực dụng của Hassan Rouhani. Trong khi câu hỏi đó lơ lửng trên đầu, vẫn có một số tin tốt khác cho Israel và những người Sunni ôn hòa. Blinken không chỉ nói rằng ông phản đối các giáo sĩ Hồi giáo có được bom hạt nhân, mà còn hai lần tuyên bố rằng Hoa Kỳ sẽ ngăn cản họ đạt đến ngưỡng làm giàu uranium để chế tạo bom.

Điều này đặt ra những chuẩn mực rõ ràng cho chính sách tương lai của chính quyền Biden, cho đến lúc đó, vẫn còn mơ hồ về ý nghĩa cụ thể của việc ngăn chặn Iran có bom. Khi các viên chức nói về việc ngăn chặn một quốc gia có vũ khí hạt nhân, họ có thể muốn nói là ngăn chặn quốc gia đó chuẩn bị tạo ra bất kỳ quả bom nào, bao gồm bất kỳ mức độ làm giàu hạt nhân nào. Nhưng nó cũng có thể có nghĩa là cho phép quốc gia đó tiến hành làm giàu uranium và chỉ can thiệp khi quốc gia đó thực sự có đủ điều kiện để nhanh chóng trở thành cường quốc vũ khí hạt nhân.

Nhiều tuyên bố của Blinken dường như làm rõ rằng Biden có ý định ngăn chặn Iran ở giai đoạn làm giàu sớm để đảm bảo rằng nước này không đạt đến mức đủ uranium làm giàu để chế tạo bom. Đó là tin tốt, nhưng đó là chỗ kết thúc của tin tốt.

Bộ trưởng ngoại giao mới nhậm chức đã làm người Israel khó chịu khi nói khá rõ ràng rằng miễn là Iran không ngu ngốc và không đưa ra những yêu cầu quá mức không liên quan đến thỏa thuận hạt nhân, Biden sẽ quay lại thỏa thuận năm 2015, mà không nhấn mạnh vào những nhượng bộ trước mắt về các vấn đề như thử tên lửa đạn đạo và hành vi gây hấn trong khu vực của Iran. Đối với người Israel, điều này một lần nữa có nghĩa là Hoa Kỳ từ bỏ mọi đòn bẩy trước khi đạt được bất kỳ sửa đổi lớn nào đối với thỏa thuận năm 2015.

Hơn nữa, bất chấp những tuyên bố công khai của mình, chính quyền Biden dường như không vội vàng bắt đầu đàm phán với Iran, và một yếu tố trong bức tranh có thể là cuộc bầu cử của Israel được ấn định vào ngày 23 tháng 3 năm 2021. Một bí mật mà ai cũng biết là Biden đang hy vọng cuối cùng có người đánh bại Netanyahu, và việc ký một thỏa thuận mới với Iran ngay trước ngày bầu cử sẽ giúp Netanyahu hốt thêm lá phiếu của những cử tri còn do dự về phe mình vì họ lo sợ một cuộc chiến tranh hạt nhân giữa người Shiite và nhà nước Do Thái.

Đây là món quà mà Biden không muốn trao tặng.

Ngoài ra, ngay cả khi các cuộc đàm phán được khởi động lại, nhóm Biden biết rằng có thể mất nhiều tháng để bất kỳ thỏa thuận mới nào có thể đơm hoa kết trái. Một văn bản chính thức có thể được ký kết khôi phục các giới hạn về làm giàu và chấm dứt các lệnh trừng phạt, nhưng Iran sẽ mất nhiều tháng để thực hiện những thay đổi cần thiết đối với các cơ sở hạt nhân của mình để tuân thủ các giới hạn hạt nhân. Tương tự như vậy, sẽ mất nhiều tháng sau khi một thỏa thuận được ký kết trước khi bộ máy chiến tranh tài chính phức tạp của Bộ Tài chính Hoa Kỳ có thể được dỡ bỏ hoàn toàn.  Vì vậy, nếu một thỏa thuận được ký kết “nhanh chóng” vào tháng 2 hoặc tháng 3, công chúng Iran sẽ không thấy những lợi ích sớm nhất xuất hiện cho đến mùa hè. Với việc một chính phủ Iran mới sẽ nhậm chức sau cuộc bầu cử của Iran vào ngày 18 tháng 6 năm 2021, Biden dường như không vội vàng hoàn tất một thỏa thuận hạt nhân mới với một chính phủ sắp mãn nhiệm.

Mặc dù bị Iran từ chối trong phần lớn năm 2020, vào tháng 8, người đứng đầu IAEA Rafael Grossi đã tiếp cận được một số địa điểm hạt nhân đang tranh chấp và nhận được lời giải thích chi tiết hơn từ Tehran về các sai lệch hạt nhân của nước này. Điều này diễn ra sau khi ban giám đốc IAEA lên án Iran và chiến dịch bị cáo buộc của Mossad nhằm phá hủy các cơ sở của Iran. Nhưng theo quan điểm của Israel, chiến thắng của Grossi là mong manh và tạm thời. Đến năm 2021, tình thế lại thay đổi một lần nữa và Grossi bắt đầu một điệu nhảy mới với Iran và Mossad. Chính sách mới của Grossi dường như nằm giữa sự sẵn sàng nhìn theo hướng khác của cựu giám đốc IAEA Amano trước đây cả khi đối mặt với bằng chứng rõ ràng về các hành vi vi phạm của Iran và thái độ sẵn sàng đối đầu với Tehran trước đó của Grossi.

Chính sách mới của Grossi nhằm tránh một cuộc khủng hoảng với Iran một phần được thúc đẩy bởi mong muốn ngăn chặn mọi hành động quân sự chống lại Iran, nhưng đồng thời ông cũng muốn công khai và liên tục chỉ trích Tehran vì những câu trả lời không thỏa đáng của nước này đối với các câu hỏi về chương trình hạt nhân của mình. Ông đã đưa ra cụm từ “không đáng tin cậy về mặt kỹ thuật,” đó là lời uyển ngữ mang tính ngoại giao nhằm mô tả các tuyên bố của các ayatollah là lời dối trá. Nhưng vì có phần mơ hồ và không mang tính đối đầu, cụm từ này đã tạo cho Grossi không gian để xoay xở.

Vào tháng 2 năm 2021, ông đã tổ chức một cuộc họp báo gần như phấn khởi thông báo kết quả của những nỗ lực của mình nhằm nối lại các cuộc thanh tra của IAEA, mà Iran đã đe dọa sẽ dừng lại sau khi Mỹ áp đặt lại một số lệnh trừng phạt. Bây giờ, Grossi cho biết, Iran sẽ “chỉ” cắt giảm mức hợp tác của mình xuống khoảng 70 phần trăm chế độ thanh tra thông thường của IAEA. Grossi đã đưa ra thông báo đáng chú ý này vào giữa đêm Chủ Nhật và Thứ Hai, theo giờ Israel, có vẻ như được thiết kế nhằm đánh lạc hướng sự chú ý khỏi thực tế là Iran đang giảm gần một phần ba các cuộc thanh tra của IAEA. Nói cách khác, Grossi dường như đang cố gắng giảm khả năng xảy ra một cuộc khủng hoảng bùng nổ. Tuy nhiên, để thực hiện được điều đó, ông không chỉ tiết lộ thông tin mới của mình vào giữa đêm mà còn không rõ Iran thực sự hợp tác đến mức nào và họ dành quyền che giấu các hoạt động của mình đến mức nào.

Hơn nữa, Grossi đã không làm rõ hơn yếu tố quan trọng này trong bức tranh trong các tuyên bố tiếp theo. Tại một cuộc họp báo vào ngày 9 tháng 3 năm 2021, ông đã bị cật vấn nhiều lần về bằng chứng gian lận của Iran mà ông nhận được từ Mossad. Câu trả lời của ông:

“Có một huyền thoại cho rằng mỗi khi chúng tôi nhận được thông tin là tôi cử thanh tra viên chạy đến để kiểm tra xem thông tin đó có đúng hay không. Chúng tôi chỉ hành động theo cách như vậy, khi chúng tôi có những dấu hiệu đáng tin cậy.” Khi được các nhà báo hỏi theo nhiều cách khác nhau rằng liệu ông có đang “suy nghĩ bức xúc” hay không, khi mà Tehran không đưa ra bất kỳ dấu hiệu cụ thể nào cho thấy họ sẽ thay đổi thái độ, ông nhún vai và nói, “Tôi là người lạc quan.”

Đột nhiên, Grossi nghe giống như Amano, cố gắng tạo khoảng cách xa nhất có thể giữa mình và bằng chứng về sự lừa dối của Iran mà mọi người đều biết ông đã nhận được từ Mossad. Rõ ràng, Grossi đã nhận ra vào tháng 3 năm 2021 rằng vấn đề quan trọng đối với ông, giống như đối với Amano, là duy trì JCPOA  và dành nguồn lực và uy tín của IAEA cho nỗ lực đó. Để làm được điều đó, ông không thể bị ràng buộc với Mossad hoặc gây ra khủng hoảng với Iran.

Đối với Israel, điều này thực sự gây bối rối. Thỏa thuận mà Grossi đã đồng ý vào tháng 2 – trong đó Iran sẽ cho phép 70 phần trăm chế độ thanh tra đầy đủ – sẽ hết hạn vào ngày 21 tháng 5, và mặc dù Grossi sớm tuyên bố rằng thỏa thuận sẽ tiếp tục cho đến ít nhất là ngày 24 tháng 6, Jerusalem vẫn lo ngại rằng đầu gối của Grossi đang khuỵu xuống.

Thêm vào sự không chắc chắn là viễn cảnh cuộc bầu cử của Iran sẽ diễn ra chỉ vài tuần sau khi thỏa thuận thanh tra mới nhất kết thúc. Khi cuộc bầu cử đến gần, những tuyên bố trái ngược nhau từ Tehran cho thấy một cuộc đấu tranh quyền lực đang diễn ra về vấn đề thanh tra hạt nhân giữa phe thực dụng của Tổng thống Hassan Rouhani và phe cứng rắn do Ebrahim Raisi, người được Khamenei ưu ái, người cuối cùng sẽ giành chiến thắng trong cuộc bầu cử. Rouhani tuyên bố rằng các cuộc đàm phán của Tehran với Hoa Kỳ và các cường quốc thế giới sẽ tiếp tục cho đến khi đạt được thỏa thuận. Tuyên bố của ông dường như là lời khiển trách đối với lập trường cứng rắn của chủ tịch quốc hội Iran, đe dọa sẽ hạn chế hơn nữa quyền tiếp cận các địa điểm và dữ liệu hạt nhân của các thanh tra viên quốc tế. Các nhà phân tích cảm thấy một số tuyên bố trái ngược này có thể là một loại sân khấu chính trị để phương Tây thưởng ngoạn, vì tất cả các bên đều phải báo cáo với Lãnh tụ Tối cao Khamenei. Nhưng cách mà các tuyên bố khác nhau được công khai một cách không nhất quán dường như chỉ ra một số khác biệt thực chất giữa các quan chức Iran.

Những cuộc chiến nội bộ của Iran này cũng khiến IAEA phải quanh co quanh vấn đề này, triệu tập các cuộc họp báo rồi hủy bỏ chúng, dường như đang chờ đợi sự rõ ràng về lập trường thực sự của Iran. Nhìn lại, có vẻ như phe cứng rắn đã bắt đầu kiểm soát chính sách và việc gia hạn chế độ thanh tra thêm một tháng mà Grossi công bố là khoảnh khắc cuối cùng mà phe thực dụng sắp mãn nhiệm có thể phần nào điều tiết chính sách của Iran.

Đến ngày 16 tháng 6 năm 2021, Grossi cuối cùng đã thừa nhận trong một cuộc phỏng vấn với tờ báo Ý La Repubblica rằng “Mọi người đều biết rằng, tại thời điểm này, sẽ cần phải chờ chính phủ Iran mới” để khôi phục lại thỏa thuận hạt nhân Iran năm 2015. Grossi đã nói điều này khi trả lời một câu hỏi về tình hình đàm phán về thỏa thuận hạt nhân. Chính phủ Iran mới đã được bầu vào ngày 21 tháng 6 và đúng như dự đoán, Ebrahim Raisi đã giành chiến thắng với hơn 70 phần trăm số phiếu bầu (mặc dù có tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu thấp nhất trong lịch sử Iran, 49 phần trăm). Với việc những người theo đường lối cứng rắn luôn phản đối thỏa thuận hạt nhân, những kết quả đó không báo hiệu điều tốt lành cho sự hợp tác hoặc cởi mở hơn của Iran, hướng tới IAEA hoặc bất kỳ ai khác.

Đối với Cohen, đây là lịch sử lặp lại. Nhiều năm trước khi ông vẫn còn là người đứng đầu Hội đồng An ninh Quốc gia của Netanyahu và dẫn đến thỏa thuận hạt nhân năm 2015, Amano đã phá vỡ lời hứa cá nhân với ông rằng ông sẽ khiến Iran thực hiện việc tiết lộ tất cả các khả năng (PMD: Quy mô Quân sự Tiềm năng) của mình.

Amano có thể không giữ lời hứa với Cohen, nhưng thông tin tình báo mà Mossad thu được từ kho lưu trữ hạt nhân chính là thứ đã trao quyền cho Grossi – trong một thời gian – để yêu cầu các cuộc thanh tra mới. Tương tự như vậy, bằng chứng của Mossad liên quan đến các địa điểm này và về việc Iran nói dối đã dẫn đến lập trường cứng rắn hơn của Grossi với Iran và đặt ra nền tảng cho các hoạt động được Mossad báo cáo chống lại chương trình hạt nhân của Iran trong năm 2020-2021. Nhưng không rõ điều này sẽ giúp ích được bao nhiêu trong kỷ nguyên mới của Raisi theo đường lối cứng rắn.

___

Trong khi đó, Israel đã biết rằng, mặc dù vụ phá hoại ngày 2 tháng 7 năm 2020 tại cơ sở hạt nhân Natanz trên mặt đất là đáng chú ý, Natanz vẫn đang tiếp tục hoạt động. Vào ngày 17 tháng 3, một báo cáo bị rò rỉ của IAEA chỉ ra rằng Iran đã bắt đầu làm giàu uranium ở đó, không còn trên mặt đất như trước nữa, mà hiện giờ là tại một nhà máy ngầm mới sử dụng một loạt máy ly tâm IR-4 tiên tiến. Báo cáo của IAEA “xác minh rằng Iran đã bắt đầu cung cấp cho chuỗi 174 máy ly tâm IR-4 đã được lắp đặt tại Nhà máy Làm giàu Fordow với UF6 tự nhiên”, ám chỉ uranium hexafluoride, dạng uranium được đưa vào máy ly tâm để làm giàu. Ngoài ra, IAEA cho biết Iran có kế hoạch lắp đặt dây chuyền máy ly tâm IR-4 thứ hai, mặc dù điều đó vẫn chưa được thực hiện.

Điều này cực kỳ quan trọng vì lý do đơn giản là máy ly tâm IR-4 có thể rút ngắn thời gian của các ayatollah để đột phá đến vũ khí hạt nhân. Theo quan điểm của Israel, điều này có nghĩa là Iran đã có sự trở lại gần như không thể sau những thất bại của năm trước, bao gồm cả vụ tấn công vào Natanz vào tháng 7 năm 2020, vụ ám sát Fakhrizadeh vào tháng 11 và việc thay thế ông bằng Farahi, người mà Israel coi là kém năng lực hơn người tiền nhiệm của mình. Giữa Fakhrizadeh và Farahi, người Iran đã thành công trong việc khôi phục hầu hết những gì đã mất và giờ họ đã chuyển đến một cơ sở ngầm được bảo vệ bởi hơn 13 mét bê tông và sắt. Điều này sẽ khiến việc tấn công theo cùng cách trước đây với cơ sở Natanz trên mặt đất chín tháng trước trở nên khó khăn hơn nhiều, nếu không muốn nói là không thể, vì Israel không có bom “phá bunker ngầm” độc đáo của Hoa Kỳ có thể đào sâu xuống dưới bề mặt bê tông.

Mặc dù có những yếu tố này, như chúng tôi đưa tin trong The Jerusalem Post số ngày 18 tháng 3 năm 2021, tình báo Israel không cảm thấy rằng các cuộc tấn công trước đó đã không đạt được gì cả. Số lượng máy ly tâm tiên tiến mà Iran hiện đã cài đặt ít ỏi so với những gì Iran có thể hiện sở hữu nếu việc phá hủy cơ sở Natanz cũ không diễn ra. Trên hết, trong khi một cơ sở ngầm có thể an toàn hơn, nó đã tạo ra các vấn đề hậu cần và làm chậm lại hầu như tất cả các yếu tố của tiến trình hạt nhân, các nguồn tin của chúng tôi cho biết. Chuyên gia hạt nhân David Albright nói với chúng tôi rằng ngay cả khi Iran đã phục hồi một phần kể từ tháng 7, họ vẫn thiếu khả năng sản xuất hàng loạt máy ly tâm tiên tiến. Mặc dù có máy ly tâm IR-4 tiên tiến hơn, nhưng vẫn còn kém xa so với mức của tháng 7 năm 2020 và sẽ cần thêm thời gian để phục hồi đến thời điểm đó.

Như chính Cohen đã nói với chúng tôi, tình hình mới thực sự cho thấy chương trình của Israel nhằm ngăn chặn Tehran có được vũ khí hạt nhân không bao giờ kết thúc và không có địa điểm nào, cũ hay mới, mà ông không thể tiếp cận. Có vẻ như một kế hoạch cho một giai đoạn mới trong cuộc chiến của Mossad đã được vạch ra.

Trên thực tế, kế hoạch đã được triển khai. Vào sáng sớm ngày 11 tháng 4 năm 2021, một phát ngôn viên của Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, Behrouz Kamalvandi, đã nói với Hãng thông tấn Fars của Iran rằng một “tai nạn” đã xảy ra trong mạng lưới phân phối điện tại cơ sở hạt nhân Natanz. Như chúng ta đã biết sau đó, Khamenei đã kinh hoàng trước những gì dường như là một hoạt động thành công khác của Israel, và ông đã chỉ thị cho các chuyên gia tuyên truyền của mình phủ nhận các báo cáo về mức độ tàn phá. Kết quả là các báo cáo ở Iran đã hạ thấp mức độ nghiêm trọng của vụ việc, khi Kamalvandi nói rằng không có thương vong và không có vật liệu phóng xạ nào hiện diện tại địa điểm này.

Tuy nhiên, như chúng tôi đã tiết lộ trên tờ The Jerusalem Post chỉ vài giờ sau đó, nỗ lực của Cộng hòa Hồi giáo nhằm miêu tả “tai nạn” là nội bộ và không quan trọng đã gây hiểu lầm nghiêm trọng và hậu quả của những gì đã xảy ra còn nghiêm trọng hơn nhiều so với những gì Kamalvandi tiết lộ.

Kamalavandi sẽ tự mình  trả giá cho bài học khi biết mình đã sai lầm như thế nào. Khi người phát ngôn đến thăm địa điểm, y đã trượt xuống một cái hố sâu bảy mét và bị gãy mắt cá chân. Các chuyên gia hạt nhân cho biết đây là dấu hiệu cho thấy địa điểm này đã bị xâm phạm nghiêm trọng. “Các cơ sở hạt nhân thường rất an toàn”, Olli Heinonen, cựu thanh tra vũ khí hạt nhân của Liên Hiệp Quốc, cho biết. “Không có nơi nào thoáng đãng mà bạn có thể đi xuống bảy mét như vậy…. Vì vậy, có lẽ ông ta đã đi đến một khu vực nào đó bị hư hại, và đó là một dấu hiệu xấu”.

Vào cuối ngày 12 tháng 4, các báo cáo trích dẫn hai viên chức tình báo giấu tên cho biết “tai nạn” bao gồm một vụ nổ tại Natanz đã phá hủy hệ thống điện nội bộ. Theo báo cáo, thiệt hại nghiêm trọng đến mức có thể mất chín tháng hoặc hơn để khôi phục sản xuất.

Sau những báo cáo này, viên chức hạt nhân Iran Ali Akbar Salehi đã thay đổi thái độ của Iran, xác nhận rằng vụ việc là một cuộc tấn công. Ngay sau đó, Bộ trưởng Ngoại giao Iran Mohammad Javad Zarif đổ lỗi cho Israel. “Những người theo chủ nghĩa phục quốc Do Thái muốn trả thù vì tiến triển của chúng ta trên con đường dỡ bỏ lệnh trừng phạt…. Chúng ta sẽ không rơi vào bẫy của họ…. Chúng ta sẽ không để hành động phá hoại này ảnh hưởng đến các cuộc đàm phán hạt nhân”, ông nói trên truyền hình nhà nước. “Nhưng chúng ta sẽ trả thù những người theo chủ nghĩa phục quốc Do Thái.”

Trong nỗ lực nhằm giảm thiểu tầm quan trọng của sự kiện và phủ nhận bất kỳ chiến thắng quan hệ công chúng nào của Israel, Saeed Khatibzadeh, phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Iran, tuyên bố rằng các máy ly tâm bị ảnh hưởng chỉ là những máy cũ, thế hệ đầu tiên. “Tất cả các máy ly tâm bị hư hại đều thuộc loại IR-1, sẽ được thay thế bằng các máy móc tiên tiến và Iran sẽ không rơi vào cái bẫy xảo quyệt”, ông nói.

Vào cuối tháng 4, các viên chức Iran bắt đầu cung cấp thêm chi tiết về vụ phá hủy. Cuộc tấn công đã nhắm vào một trạm điện nằm dưới lòng đất và trạm biến áp sâu khoảng 55 mét đã làm hỏng hàng nghìn máy ly tâm. Fereydoun Abbasi-Davani, cựu giám đốc Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, người đã sống sót sau một vụ ám sát được cho là do Mossad thực hiện vào năm 2010, thừa nhận rằng cả hệ thống phân phối điện và cáp điện dẫn đến máy ly tâm đều bị hư hại. Trong một động thái hứng khởi kỳ lạ và đặc biệt, Abbasi-Davani thậm chí còn thừa nhận rằng một hoạt động như thế này chống lại Natanz cần nhiều năm chuẩn bị, nhưng cũng thừa nhận rằng “kế hoạch của kẻ thù rất tuyệt.” Abbasi-Davani nói thêm rằng trạm biến áp được xây dựng ngầm để bảo vệ nó khỏi các cuộc không kích và tên lửa, nhưng cuộc tấn công mới đã được thực hiện thông qua mạng, bằng thiết bị phá hoại hoặc bằng các điệp viên tại chỗ. Một quan chức tình báo, người ủng hộ mạnh mẽ việc sử dụng các công nghệ mới, đã nói với chúng tôi rằng bất kể công nghệ tiên tiến đến đâu, “lực lượng tại chỗ có tầm quan trọng đặc biệt.”

Đối với những người Israel như Cohen, được kẻ thù “ngả mũ” là nguồn tự hào. Netanyahu cũng phấn khởi trước thành công của hoạt động này, diễn ra đúng vào thời điểm có thể làm lung lay vị thế của Iran trong các cuộc đàm phán với Phương Tây cho rằng sự tồn tại của cơ sở ngầm mới xây dựng của Iran tại Natanz không còn là một bí mật bị bại lộ; nó đơn giản là một sự thật phơi bày, được chứng minh.

____

Nếu Mossad thực hiện việc này thì họ đã làm như thế nào?

Chúng tôi đã đưa tin vào đúng ngày xảy ra vụ tấn công rằng vụ phá hoại này được thực hiện bằng cách tuồn một thiết bị nổ vào cơ sở và kích nổ từ xa. Người Israel đã từng sử dụng phương pháp này trước đây mà không ai tiết lộ khác hơn ngoài Abbasi-Davani, từng cho rằng ít nhất một phần của vụ tấn công phá hoại đầu tiên tại Natanz, vào ngày 2 tháng 7 năm 2020, là do chất nổ được đặt trong một chiếc bàn tại địa điểm này. Người ta rút ra kết luận rằng một phương pháp sử dụng lỗ hổng trong chuỗi cung ứng, tương tự như phương pháp được sử dụng vào năm 2020, đã được tái sử dụng trong cuộc tấn công mới. Chắc chắn, Mossad đã can thiệp vào thiết bị trước khi nó được chuyển đến Iran. Có một lần, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Nghị viện Iran, Alireza Zakani, cho biết, ba trăm cân thuốc nổ được nhúng trong máy móc được tân trang ở nước ngoài và sau đó được đưa vào một cơ sở của Iran, nơi nó phát nổ.

Thật vậy, Israel đã đi khắp thế giới để theo dõi các thiết bị được chuyển đến Iran, và sau đó được cho là đã giấu các thiết bị nghe lén hoặc cảm biến trong đó để thu thập thông tin tình báo hoặc chất nổ để kích hoạt sau này như các quan chức cấp cao đã tiết lộ với chúng tôi.

Cựu thủ tướng Israel Ehud Olmert đã ám chỉ trong một cuộc phỏng vấn sau vụ nổ Natanz, nói rằng vụ nổ có thể đã được chuẩn bị từ nhiều năm trước. “Tôi không biết chuyện gì đã xảy ra ở đó, ai đã kích nổ, liệu nó được cài vào năm đó hay năm trước, 10 năm trước hay 15 năm trước, tôi không biết”, ông nói. “Những nhiệm vụ như thế này, cho dù chúng tôi có thực hiện hay không, thì cũng không phải là ai đó đột nhập vào hai ba đêm trước và cài đặt những thứ ở đó. Những điều này xảy ra khi đủ loại máy móc, thậm chí trước khi chúng được lắp đặt, đã bị cài đặt và chờ đợi thời điểm thích hợp”, Olmert nói thêm.

Trong một cuộc phỏng vấn với chúng tôi, Olmert cho rằng “có lẽ vẫn còn nhiều điều bất ngờ hơn nữa đang chờ đợi”. Cohen cũng khoe khoang về những kỳ công liên tục của phương pháp này.

Thuốc nổ dẻo như C4, có lợi thế là cực kỳ ổn định trong một khoảng thời gian gần như vô hạn, đã được Mossad, CIA và các cơ quan tình báo khác sử dụng thường xuyên. Chúng có thể sống sót sau khi được vận chuyển và cấy ghép rất lâu trước khi sử dụng và phát nổ đúng vào thời điểm thích hợp. C4 có thể dễ dàng được đúc thành bất kỳ hình dạng mong muốn nào và do đó dễ dàng che giấu. Trong khi C4 tiêu chuẩn có một chất đánh dấu, một chất đánh dấu hóa học, khiến nó có thể bị phát hiện, thì nó cũng có thể được sản xuất mà không cần chất đánh dấu, khiến nó cực kỳ khó bị phát hiện. Vào năm 2016, CIA đã giấu một số C4 rất kỹ bên trong động cơ của một chiếc xe buýt trường học được cho mượn để thực hiện một bài tập huấn luyện đến nỗi những chú chó đánh hơi không thể tìm thấy tất cả các chất nổ được giấu. Sau đó, khi xe buýt trở lại chức năng thường lệ là chở học sinh, xe đã chạy được vài lượt trước khi các thợ máy tình cờ phát hiện ra những thiết bị mà các nhân viên đã quên tháo ra.

Hầu hết những kẻ phá hoại tham gia vào các hoạt động như vậy vẫn còn được giấu tên, nhưng các kênh truyền hình nhà nước Iran đã xác định được một điệp viên Israel có thể là người mà họ gọi là “thủ phạm” chính trong vụ phá hoại cơ sở hạt nhân ngầm Natanz. Các phương tiện truyền thông Iran đã hiển thị một ảnh chụp theo kiểu hộ chiếu của một người đàn ông 43 tuổi được xác định là Reza Karimi, nói rằng ông sinh ra ở thành phố Kashan, Iran gần đó, và rằng ông đã rời khỏi đất nước sau chiến dịch Natanz. Ngoài ra, họ còn cho thấy một “thông báo đỏ” theo kiểu Interpol cho biết Iran tìm cách bắt giữ ông và nói rằng ông đã đi du lịch đến Tây Ban Nha, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Kenya, Ethiopia, Qatar, Thổ Nhĩ Kỳ, Uganda, Romania và một quốc gia khác có tên không rõ ràng.

Thật bí ẩn, Karimi không xuất hiện trên cơ sở dữ liệu công khai của Interpol, và tổ chức này từ chối xác nhận rằng họ đang tìm cách bắt giữ ông, cho rằng “thông báo đỏ” của Iran có thể là giả mạo, có lẽ là một phần của nỗ lực thông tin sai lệch nhằm đánh lạc hướng sự chú ý khỏi việc họ không thể theo dõi những kẻ phá hoại thực sự. Truyền hình Iran cũng không cung cấp bất kỳ thông tin nào mô tả cách Karimi có thể tiếp cận được cơ sở hạt nhân quan trọng.

Nhưng Ali Rabiei, một phát ngôn viên khác của chính phủ Iran, trước đó đã nói rằng vụ tấn công vào Natanz không phải là “bên ngoài” và một “kẻ phản bội” đã được xác định, đồng thời nói thêm rằng “các biện pháp cần thiết đang được thực hiện” có lẽ là để bắt giữ hoặc giết Karimi. Không có dấu hiệu nào cho thấy Cộng hòa Hồi giáo đã thành công trong việc xác định vị trí của anh ta, và vẫn chưa rõ, mặc dù Iran hiếm khi xác định được một điệp viên Israel đang làm việc, liệu ông ta có đóng vai trò gì trong việc đặt hoặc buôn lậu thuốc nổ vào Natanz hay trong việc tạo điều kiện cho một số khía cạnh khác của việc tiếp cận cơ sở Natanz hay không.

___

Nhiều tháng trôi qua trước khi thiệt hại gây ra trong cuộc tấn công Natanz mới có thể được đánh giá chính xác, và khi đó, rõ ràng là không có ước tính ban đầu nào của Israel, về sự chậm trễ 9 tháng đối với chương trình hạt nhân của Iran, cũng như lời khẳng định của Iran rằng tác động là nhỏ, là đúng. Sự thật nằm ở đâu đó ở giữa. Vào ngày 1 tháng 6 năm 2021, IAEA đã công bố một báo cáo cho biết rằng từ tháng 2 đến tháng 5 năm đó, 335,7 kg urani làm giàu 5 phần trăm đã được sản xuất tại Natanz, trung bình 107 kg mỗi tháng. Số lượng đó cho thấy Iran đã kết thúc quý với lượng LEU tức urani làm giàu thấp nhiều hơn đáng kể so với lúc đầu. Mặc dù điều đó có vẻ như là một tiến bộ đáng kể, nhưng thực tế không phải vậy. Trên thực tế, tiến độ bị hạn chế hơn nhiều, khi tính đến tất cả các yếu tố có liên quan. Một mặt, Iran đã đánh mất các khía cạnh trong chương trình của mình có thể thúc đẩy nước này tiến lên nhanh hơn. Mặt khác, Cộng hòa Hồi giáo đã tăng tốc độ của những khía cạnh trong chương trình không bị hư hại. Xét về tổng thể, tiến trình hạt nhân của Iran là không khả quan. Ngoài ra, câu hỏi về số lượng máy ly tâm của Iran bị hư hại do vụ nổ vẫn chưa có lời giải đáp.

Cố gắng đưa ra câu trả lời, David Albright, sử dụng các số liệu về sản lượng LEU giảm, ước tính rằng có tới 15 tầng, mỗi tầng chứa khoảng 164 đến 174 máy ly tâm, có thể đã bị hư hỏng hoặc phá hủy do vụ nổ tháng 4. Ông cũng lưu ý rằng ngay cả khi các tầng không bị phá hủy, nếu các mảnh vỡ tích tụ trong đường ống, việc thay thế các máy móc khác nhau sẽ trở nên không thực tế. Kết quả là cuộc tấn công không có nghĩa là chấm dứt chương trình hạt nhân của Iran, nơi có khoảng 5.060 IR-1 đang hoạt động giữa các cơ sở Natanz và Fordow, cùng với khoảng 13.000 máy khác đang được cất giữ. Dù Iran mất khoảng 2.400 máy ly tâm như Albright ước tính, Iran vẫn còn có nhiều máy khác để tiếp tục chương trình làm giàu. Nhưng dù sao thì đó cũng là một đòn giáng mạnh hơn nhiều so với những gì Tehran muốn thừa nhận. Albright suy đoán rằng có lẽ có tới ba trong số sáu loạt máy ly tâm IR-2m tiên tiến hơn của Iran có thể đã bị phá hủy, đây cũng sẽ là một trở ngại đáng kể. Hơn nữa, trong một báo cáo sau đó vào tháng 6 năm 2022, Albright ước tính rằng tác động chung trong hai vụ nổ ở Natanz – vào tháng 6 năm 2020 và tháng 4 năm 2021 – là làm giảm số lượng máy ly tâm tiên tiến của Iran từ hàng nghìn xuống chỉ còn vài trăm máy.

Một câu hỏi lớn cuối cùng được nêu ra sau vụ tấn công Natanz là câu hỏi thường trực về chương trình hạt nhân của Iran: họ còn cách khả năng sản xuất bom bao xa? Câu hỏi này càng có ý nghĩa hơn khi có báo cáo rằng Iran đã bắt đầu làm giàu uranium lên mức cao mới là 60 phần trăm.

Tính đến ngày 1 tháng 6 năm 2021, Iran chỉ có làm giàu khoảng 2,4 kg đến mức độ 60 phần trăm trong 7 tuần sau vụ tấn công tháng tư. Nhưng theo Albright, nó sẽ cần 40 đến 50 kg urani làm giàu 60 phần trăm để tạo ra một vụ nổ hạt nhân – vì việc tăng từ 60 phần trăm lên mức vũ khí hóa 90 phần trăm có thể được thực hiện tương đối nhanh chóng. Điều này có nghĩa là người Iran chỉ sản xuất được 5 đến 6 phần trăm những gì cần thiết cho một quả bom, một dấu hiệu nữa cho thấy chương trình hạt nhân của Cộng hòa Hồi giáo đã bị suy yếu đáng kể về cả số lượng và chất lượng sau vụ nổ tháng 4, và điều này cũng làm giảm một số khả năng gây sức ép buộc phương Tây nhượng bộ trên mặt trận ngoại giao.

____

Ngay cả khi các kế hoạch đã được lập ra và các thách thức kỹ thuật đã được đáp ứng, vẫn luôn có một nghệ thuật trong việc lựa chọn đúng thời điểm để tấn công, và giả sử rằng Mossad thực sự đã thực hiện vụ tấn công Natanz, Cohen đã chọn ngày 11 tháng 4 cho cuộc tấn công một cách rất cẩn thận và để có hiệu quả tối đa. Chính quyền Biden đang trong những tháng đầu tiên; cũng là thời điểm ngay trước khi các cuộc đàm phán về một thỏa thuận hạt nhân mới được mở ra giữa Iran và Hoa Kỳ, với các bên ký kết khác của thỏa thuận, Pháp, Anh, Nga, Trung Quốc và Đức, cũng có mặt.

Bằng cách tấn công vào thời điểm đó, Cohen đã đạt được một số mục đích. Đầu tiên, ông sẽ cho Iran thấy rằng ông có thể tiếp cận họ cả dưới lòng đất lẫn trên mặt đất. Người Iran giờ đây sẽ hiểu rằng ngay cả việc chôn sâu các cơ sở của họ cũng không khiến họ miễn nhiễm với đòn phá hoại. Kế hoạch tỉ mỉ mà Fakhrizadeh đã vạch ra cho Khamenei sau vụ nổ đầu tiên tại Natanz vào tháng 7 năm 2020 dựa trên một tiền đề tinh tế. Fakhrizadeh tin rằng Iran có thể đánh bại Israel bất chấp sự thất bại đó. Ông đã ra lệnh tiến hành các máy ly tâm tiên tiến mới để đưa Tehran đến đủ gần với một quả bom hạt nhân nhằm buộc phương Tây phải mềm yếu trong tay Iran. Kế hoạch của họ là vi phạm thỏa thuận hạt nhân nhanh hơn và hung hăng hơn bằng các máy ly tâm tiên tiến tại cơ sở ngầm mới, và điều này sẽ khiến Hoa Kỳ lo sợ phải chấp nhận những nhượng bộ mới. Mặc dù Tehran muốn có một sự trở lại đầy ấn tượng, nhưng thêm một lần nữa, họ vẫn còn kém xa so với vị trí mà mình mong muốn.

Thứ hai, Mossad sẽ làm người Iran lúng túng khi một vòng đàm phán hạt nhân đang bắt đầu ở Vienna. Cộng hòa Hồi giáo luôn muốn đạt được lợi thế khi đến bàn đàm phán với những lời đe dọa mới rất thực tế sẽ đạt được vũ khí hạt nhân trong thời hạn tính bằng tháng, nếu họ không đạt được thỏa thuận mà mình đòi hỏi. Bây giờ, với đống đổ nát ở Natanz, Hoa Kỳ và các đồng minh có thể bước vào vòng đàm phán mà vẫn tự tin trước bất kì mối đe dọa nào. Đó là một thành tựu đáng chú ý và nó đã góp phần tạo nên những thành tựu khác.

Từ cuộc đột kích kho lưu trữ năm 2018, đến vụ phá nổ trên mặt đất Natanz vào tháng 7 năm 2020, đến vụ phá hoại ngầm vào tháng 4 năm 2021, nếu Cohen là người giật dây, thì mỗi lần ông giật dây, đều gây ra hậu quả tàn khốc.