Nghiên Cứu Lịch Sử

Ảnh 1. Thần Quetzalcoatl theo khắc họa của người Aztec.

Nguyễn Chánh Thi

Khi tìm hiểu về lịch sử Châu Mỹ, có một cách giải thích được nhiều người tin là một trong những nguyên nhân chính đưa đến chiến thắng của người Tây Ban Nha đó là: người Aztec tin rằng người Châu Âu chính là đại diện của thần cụ thể hơn là thần Quetzalcoatl, và đó là nguyên nhân dẫn đến sự thất bại của người Aztec trước người Tây Ban Nha.

Trước khi trả lời câu hỏi này hãy tìm hiểu về nguồn gốc của giả thuyết (myth) này. Câu chuyện khắc họa hình ảnh người Tây Ban Nha đặt chân đến Tân giới (New World) được thể hiện trong chương thứ 12 của Codex Florentine, tựa đề là Cuộc chinh phục Mexico (The Conquest of Mexico). Trong chương này tác giả Sahagun đã khắc họa hình ảnh người Aztec lẫn nhà vua Aztec, Moctezuma II  là một kẻ nhát gan sợ hãi trước sức mạnh của các vị thần hiện thân của Quetzalcoatl. Vậy liệu người Aztec có coi người Châu Âu là thần không?

Ảnh 2. Một trang của Codex Florentine đăng khắc họa hình ảnh các vị thần của người Aztec.

Để trả lời cho câu hỏi này, chúng ta hãy coi qua lá thư của Coztes gửi cho vua Tây Ban Nha ngày 30/10/1520:

“Ta (Moctezuma) biết rằng họ (người Cempoaltec và Tlaxcallans) cũng đã nói với người rằng ta có những ngôi nhà với những bức tường làm bằng vàng và những tấm thảm trên bệ của thần cũng như những đồ dùng khác của thần cũng được làm bằng vàng. Họ còn nói ta bắt chước cách nói chuyện của thần và giả vờ là như họ. Như ngươi (Cortez) thấy nhà của ta được làm bằng đá, vôi và bùn khô rồi Moctezuma ấy vén quần áo lên và cho thần xem cơ thể của ông ấy và nói với thần rằng “ngươi thấy đấy, ta cũng bằng xương bằng thịt như ngươi và bất kỳ ai khác, và rằng ta là phàm nhân và có thể sờ thấy được.” (1)

“Hãy xem họ đã lừa dối ngươi như thế nào; sự thật là ta có một số đồ vàng mà tổ tiên để lại; tất cả những gì ta có bây giờ là của ngươi nếu ngươi muốn nó. Ta sẽ đi đến những ngôi nhà khác nơi dân ta sống; ở đây ngươi sẽ được cung cấp tất cả những thứ cần thiết cho ngươi và người của ngươi(…)”

Thần trả lời tất cả những gì anh ấy nói (Moctezuma), nói bất cứ điều gì thần nghĩ sẽ làm nhà vua Aztec hài lòng, đặc biệt là khiến anh ấy tin rằng Bệ hạ là người mà họ mong đợi, và sau đó anh ấy nói lời tạm biệt; (…) (2)

Trong bức thư của Hernán Cortés gửi đến vua Tây Ban Nha, ta có thể thấy rằng vua Aztec Moctezuma không hề tin rằng người Tây Ban Nha chính là thần như chúng ta vẫn nghĩ. Hernán Cortés có thể đã cố gắng khiến Moctezuma tin rằng họ là thần (2). Tuy nhiên thực tế đã chứng minh rằng người Aztec không coi họ là thần, và sự chào đón và kinh ngạc của người Aztec khi gặp mặt người Châu Âu lần đầu như một vài ghi chép không phải là “sợ” khi gặp thần mà là giống ngạc nhiên hơn.

Người Aztec thậm chí biết về sự hiện diện của người Tây Ban Nha trước 2 năm trước khi Cortez đến (Bernal Diaz), vì vậy việc mà người Aztec hoàn toàn bị động là sai. Các chiến thắng quân sự của người Tây Ban Nha trước người Aztec không hề có việc người Aztec sợ người Tây Ban Nha là thần nên bỏ cuộc cả.

Ngoài dịch bệnh và sự trợ giúp của các bộ lạc đồng minh, là tác nhân không thể bàn cãi về chiến thắng của người Tây Ban Nha trước người Aztec. Sự tiến bộ của công nghệ của Cựu Thế Giới so với Tân Thế Giới (New World) là một yếu tố quan trọng dẫn đến sự thành công của Hernán Cortés trước đế chế Aztec. Sự sụp đổ của một đế chế lớn trong khu vực như đế ché Aztec đến từ nhiều nguyên nhân khác nhau, chứ không thể đến từ một nguyên nhân đơn giản như sự nhầm lẫn giữa người thành thần được.

Nguồn:

UDG, lagos.udg.mx/eventos/uiv11/indice%20MEMORIAS.pdf. Accessed 11 Apr. 2024.

Daniel, Douglas A. “Tactical Factors in the Spanish Conquest of the Aztecs.” Anthropological

Diaz, Bernal. 1956. The discovery and conquest of Mexico. Trans. by A.P. Maudslay. New York: Farrar and Cudahy.

Sahagún, Bernardino, D. (1577) General History of the Things of New Spain by Fray Bernardino de Sahagún: The Florentine Codex. Book XII: The Conquest of  . [Place of Publication Not Identified: Publisher Not Identified] [Pdf] Retrieved from the Library of Congress, https://www.loc.gov/item/2021667856/.