Nghiên Cứu Lịch Sử

Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg tại một cuộc họp ở Oslo, Na Uy, tháng 6 năm 2023. Ảnh : Hanna Johre / NTB / Reuters

Tác giả: Jens Stoltenberg

Ngày 10 tháng 7 năm 2023

Liên minh phải làm gì tại hội nghị thượng đỉnh Vilnius – và các lần hội nghị sau

Cuộc chiến bất hợp pháp của Nga chống Ukraine là một bước ngoặt trong lịch sử. Cuộc chiến đã khiến Châu Âu cùng cuộc tranh trành ngôi vị bá chủ giữa các đại cường thêm phần sục sôi. Các chế độ toàn trị hợp sức nhau thách thức các quy tắc và các định chế toàn cầu vốn là bệ đỡ cho hòa bình và sự ổn định. Tổng thống Nga Vladimir Putin đang xỉ nhục các quyền tự do cá nhân và gây nên mối bất hòa ngày càng sâu trong lòng đất Nga, cuộc phản loạn của nhóm bán vũ trang Wagner là một minh chứng rõ ràng. Nhưng chúng ta không nên đánh giá thấp Nga hoặc các mối hiểm nguy mà thế giới ngày nay đang đối mặt.

Đứng trước một thế giới ngày càng khó lường, Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại tây dương (NATO) đã phản ứng bằng sự đoàn kết và quyết tâm. Các đồng minh NATO tại Châu Âu và Bắc Mỹ cùng các đối tác của chúng tôi khắp toàn cầu đã yểm trợ về mặt kinh tế và quân sự vô tiền khoáng hậu cho Ukraine. Trong suốt thập niên vừa qua, NATO đã thực thi đầy đủ trong việc tăng cường lớn nhất về phòng vệ tập thể chỉ qua một thế hệ. Chúng ta đã tăng cường sự hiện diện quân sự tại Đông Âu đồng thời gia tăng ngân sách quốc phòng. Với tân thành viên Phần Lan – và Thụy Điển sắp tới – NATO sẽ trở nên ngày càng vững mạnh hơn.

Chúng ta phải tiếp tục xung lực này đồng thời duy trì sức mạnh và đoàn kết. Đây chính xác những gì lãnh đạo NATO sẽ làm khi chúng ta nhóm họp tại hội nghị thượng đỉnh Vilnius trong ngày mai. Tôi kỳ vọng các đồng minh NATO xác quyết hậu thuẩn không lay chuyển cho Ukraine, không ngừng củng cố mặt trận phòng thủ và tăng cường hợp tác với các đối tác Châu Âu và Ấn Độ-Thái Bình Dương để bảo vệ trật tự dựa trên luật lệ trên phạm vi toàn cầu. Đây là những trăn trở của tôi tại hội nghị thượng đỉnh Vilnius và các lần sắp tới và tôi vô cùng hãnh diện được phục vụ liên minh này trong một năm nữa.

Những gì chúng ta làm – hoặc chúng ta không làm – sẽ định hình thế giới chúng ta sống trong nhiều thế hệ nữa. vì thế chúng tôi sẽ gửi đi một thông điệp rõ ràng: NATO quyết đồng tâm hiệp lực và hành vi hung hăng của các chế độ chuyên chế sẽ phải trả giá.

TỰ DO CHO UKRAINE

Trong chuyến viếng thăm Ukraine vào mùa xuân này, tôi đã chứng kiến những đau thương mất mát không sao kể xiết cũng như lòng dũng cảm cũng như quyết tâm phi thường của dân tộc Ukraine trong hành trình bảo vệ tự do. Nhân chuyến xe lửa tới Kyiv, tôi hết sức bàng hoàng khi chứng kiến nhiều ngôi mộ mới nằm dọc trên tuyến xe lửa. Tôi đã thăm Bucha, nằm cạnh hướng bắc thủ đô và lắng nghe những điều kinh hoàng khi Nga chiếm đóng nơi này. Tôi cũng thấy các nổ lực tái nhiết một Ukraine tốt hơn, vững mạnh hơn.

Hiện giờ, lực lượng Ukraine, tuy đang chiến đấu quả cảm và tái chiếm nhiều lãnh thổ, nhưng họ phải đối mặt với sự phòng vệ mạnh mẽ của quân Nga cùng địa hình hiểm trở. Nếu quân Nga buông súng, chúng ta sẽ có hòa bình. Nếu Ukraine tung cờ trắng, đất nước này sẽ bị nghiền nát. Người Ukraine không được thối chí, bởi vì nếu họ được giành được thế thượng phong trên chiến trường, họ sẽ đàm phán trên thế mạnh.

Ai cũng muốn cuộc chiến tàn bạo này kết thúc, nhưng một nền hòa bình vĩnh viễn không có nghĩa là đóng băng cuộc xung đột và chấp thuận một thỏa ước do Nga sắp đặt. Một nền hòa bình dối lừa sẽ cho Nga thời gian để tái hợp quân, tái vũ trang và tấn công lần nữa. Chúng ta phải phá vỡ cái vòng luẩn quẩn hung hăng của Nga, và phương cách tốt nhất để đạt được hòa bình trường tồn cho ngày mai là tiếp sức cho Ukraine, làm như thế tức ta mang lại một quốc gia chủ quyền ngay từ bây giờ.

Các đồng minh NATO đã sát cánh với Ukraine kể từ khi nước này giành được độc lập 30 năm trước. Nhiều năm qua, chúng ta đã huấn luyện và ủng hộ Ukraine sau khi Nga sáp nhập bất hợp pháp Crimea và gây mất ổn định ở Donbas năm 2014. Kể từ khi Nga xâm lược hồi tháng 2 năm 2022, chúng ta đã tăng tốc viện trợ chưa từng có vì quyền tự vệ của Ukraine, vốn là quy tắc được tôn trọng trong Hiến chương Liên Hiệp Quốc. Trải qua một năm rưỡi, các quốc gia NATO đã huấn luyện và trang bị cho các lữ đoàn thiết giáp mới thành lập và cung cấp các xe tăng, các phương tiện chiến đấu và hệ thống phòng không tiên tiến. Các đồng minh NATO cũng đào tạo các phi công Ukraine các loại chiến đấu cơ thế hệ thứ 4. Sự hậu thuẩn này cho thấy chúng ta cam kết cho Ukraine không phải một sớm một chiều.

Đề tăng cường sức mạnh cho Ukraine, tại hội nghị thượng đỉnh Vilnius, chúng ta phải chấp nhận một gói viện trợ trong nhiều năm. Trong năm nay, các cam kết đã được hiện thực hóa qua số tiền trên 500 triệu đô la. Gói viện trợ này sẽ giúp tái thiết Ukraine trong các lãnh vực phòng thủ và an ninh, để nước này có thể chống đỡ được các đợt xâm lược trong tương lai. Nó sẽ bảo đảm các lực lượng vũ trang Ukraine có thể hội nhập trọn vẹn vào các lực lượng NATO.

Trong 18 tháng qua, Ukraine đã có những bước chuyển đổi lớn trong các học thuyết quân sự, các hệ thống huấn luyện, và khí tài từ những ngày thời kỉ nguyên Liên Xô sang các tiêu chuẩn và khí tài của NATO. Ukraine đã hòa nhập chưa từng có vào liên minh của chúng ta và vì thế chúng ta phải có các bước đi cụ thể để hiện thực hóa thực tại đó.

Tại Vilnius, chúng ta sẽ nâng cấp các nghĩa vụ chính trị qua việc chủ trì lần đầu tiên cuộc họp Hội đồng NATO-Ukraine mới thành lập cùng với tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Đây là một diễn đàn cho các quyết định và tham vấn khủng hoảng, nơi đây các đồng minh NATO và Ukraine không phân biệt vai vế cao thấp để cùng nhau giải quyết các quan ngại an ninh chung. Tất cả các thành viên NATO cùng nhất trí Ukraine sẽ là một thành viên trong nay mai. Cánh cửa NATO vẫn mở , như chúng tôi đã minh chứng qua lời mời Phần Lan và Thụy Điển hồi năm rồi. Tư cách thành viên NATO của Ukraine là vấn đề hệ trọng cho cả các đồng minh NATO và Kyiv: Nga không có quyền phủ quyết. Tại Vilnius, chúng ta sẽ tạo lập một tầm nhìn mạnh mẽ cho tương lai Ukraine và đưa quốc gia này đến gần NATO hơn.

GIẢI QUYẾT CHỦ QUYỀN

Sau Chiến Tranh Lạnh, NATO tất tả ngược xuôi để trui rèn các mối quan hệ mang tính xây dựng với Moscow, bao gồm các hồ sơ kiểm soát vũ khí, chống khủng bố, tiểu trừ cướp biển và tăng cường hợp tác trong nghiên cứu khoa học. Nhưng Putin chẳng màng đến hợp tác xây dựng hòa bình, thay vào đó là một lối hành xử ngày càng hung hăng từ Chechnya đến Georgia và từ Syria đến Ukraine. Ông đã hủy hoại kiến trúc kiểm soát vũ khí quốc tế và chơi trò nguy hiểm bằng cách thường mang vũ khí hạt nhân ra hù dọa.

Thậm chí nếu mai này cuộc chiến sẽ tàn, chẳng có dấu hiệu nào cho thấy các dã tâm ngông cuồng của Putin sẽ thay đổi. Ông xem quyền tự do và dân chủ như là mối đe dọa và muốn một thế giới nơi các nước lớn chỉ đạo nước láng quyền phải làm gì. Điều này khiến ông ấy đối đầu không ngừng với các giá trị và luật quốc tế của NATO.

Nếu Putin thắng cuộc tại Ukraine, sẽ là bi kịch cho người Ukraine nói riêng và mối nguy hiểm cho thế giới nói riêng. Nó sẽ gửi đi một thông điệp cho các chế độ độc đoán khác, rằng có thể giành được các mục tiêu qua vũ lực. Đặc biệt, Trung Quốc, đang dõi theo sát sao cái được và mất của Nga qua hành động xâm lược. Bắc Kinh đang nghiên cứu kỷ lưỡng các thất bại quân sự của Nga cùng phản ứng của cộng đồng quốc tế. Khi tôi viếng thăm Nhật Bản và Hàn Quốc hồi đầu năm này, các lãnh đạo hai nước đã bày tỏ các lo ngại một cách không che đậy về những gì đang xảy ra cho Châu Âu hôm nay có thể xảy đến cho Châu Á ngày mai.

NATO không xem Trung Quốc là địch thủ. Chúng ta phải không ngửng hợp tác với Bắc Kinh trong việc giải quyết các thách thức mang tính quy mô toàn cầu ngày nay, bao gồm việc phổ biến vũ khí hạt nhân và biến đổi khí hậu. Đồng thời, Trung Quốc nên vận dụng sức ảnh hưởng đáng kể của mình đối với Nga để đưa cuộc chiến bất hợp pháp với Ukraine chấm dứt. Tuy nhiên, cho đến nay, Bắc Kinh không hề lên án hành vi xâm lược của Nga, nhưng thay vào đó hợp tác ngày càng chặt với Nga về kinh tế, ngoại giao và quân sự. Hành vi gia tăng cưỡng ép lên bên ngoài và thực thi các chính sách hà khắc trong nước của chính quyền Trung Quốc là thách thức đến an ninh, các giá trị và các lợi ích cho NATO. Bắc Kinh không ngừng thị uy các nước láng giềng và bắt nạt các nước khác. Nó đang cố giành quyền kiểm soát các chuỗi cung ứng và cơ sở hạ tầng trọng yếu của các nước thành viên NATO. Chúng tôi phải hết sức cảnh giác trước những thách thức đó và không được đánh đổi các lợi ích an ninh cho các mối lợi về kinh tế.

Khi các chế độ độc tài ve vãn nhau, tất cả chúng ta thảy đều tin rằng quyền tự do và dân chủ phải luôn song hành. NATO là một liên minh khu vực của Châu Âu và Bắc Mỹ, nhưng các thách thức chúng ta hiện đối diện đang ở tầm mức toàn cầu. Đó là lý do chúng tôi gửi thư mời đến các nhà lãnh đạo Liên hiệp Châu Âu và các đối tác Ấn Độ-Thái Bình Dương – Úc, Nhật Bản, New Zealand và Hàn Quốc – dự họp nghị thượng đỉnh với chúng tôi tại Vilnius. Chúng ta phải có một thông hiểu chung về các hiểu ro an ninh mà chúng ta hiện đang đối mặt và hợp tác cùng nhau để tăng cường tính ứng biến trong xã hội, kinh tế và dân chủ của chúng ta.

KHÓ HƠN, TỐT HƠN, NHANH HƠN, MẠNH HƠN

Hành vi hung hăng của Nga là lời nhắc nhở nghiêm khắc, chúng ta không thể loại trừ một cuộc tấn công tiềm tàng chống lại các quốc gia NATO. Chúng ta phải tiếp tục tăng cường và đầu tư năng lực răn re và sức mạnh quốc phòng. Nhưng chúng ta không bắt đầu từ con số không. Kể từ khi Nga thôn tính bất hợp pháp Crimea năm 2014, liên minh đã thực hiện một sự chuyển dịch căn bản từ các sứ mệnh quân sự vượt biên giới cho đến chiến lược phòng thủ chung. Trong mười năm vừa qua là một thập niên mang tình quyết định về sự thích ứng, chuẩn bị cho NATO một tương lai khó lường.

Kể từ năm 2014, lần đầu tiên,  chúng ta đã triển khai các đội quân trực chiến đến một phần các lãnh thổ NATO, bố trí nhiều binh sĩ sẵn sàng ứng chiến cho toàn liên minh và đã thích ứng việc phòng thủ các quốc gia NATO trong không gian và không gian mạng một cách hữu hiệu trên các mặt trận đất liền, trên biển và trên không. Năm này, chi tiêu quốc phòng tại các nước Châu Âu và Canada sẽ tăng 8,3% dựa trên các điều khoản thực tế. Đây là mức tăng lớn nhất kể từ hàng thập kỷ nay, và là mức tăng trong 9 năm liên tiếp toàn bộ NATO. Về phần mình, Hoa Kỳ cũng tăng mạnh ngân sách quốc phòng.

Bây giờ, chúng tôi đang bắt tay triển khai các bước đi trọng yếu đề tăng cường năng lực răn đe và sức mạnh phòng phủ. Chúng tôi sẽ thống nhất các kế hoạch chi tiết về lãnh vực quốc phòng mang tầm khu vực, hiện được kết nối trọn vẹn với các lực lượng quân sự, năng lực ứng biến, chỉ huy và kiểm soát cần thiết để thực thi chúng. NATO sẽ có 300 ngàn quân sẵn sàng trực chiến,với sức mạnh chiến đấu trên không và hải quân mạnh mẽ.

Chúng tôi đang thích ứng các cấu trúc chỉ huy cho phù hợp tình hình  địa lý thành viên liên minh mới, với thành viên Phần Lan mới, diện tích giáp giới với Nga sẽ tăng lên gấp 2 và sẽ sớm kết nạp thành viên Thụy Điển. Diễn biến này là một sự thay đổi đáng kể diện mạo an ninh Châu Âu và sẽ là tấm khiên liền mạch từ vùng Baltic cho đến Biển Đen. Chúng tôi cũng đang tăng cường hợp tác đáng kể trong công nghệ quốc phòng nhằm đẩy mạnh năng lực sản xuất, bảo vệ cho Ukrine và cho chúng tôi.

Bước chuyển dịch rốt ráo này trong phòng thủ chung đòi hỏi một sự cam kết thế hệ nhằm tăng cường chi tiêu quốc phòng. Chúng ta đang đạt được tiến bộ thục thụ, nhưng nếu chậm rãi thì mối nguy hiểm thế giới sẽ gia tăng. Tại Vilnius, các liên minh NATO sẽ đưa ra một cam kết tham vọng hơn trong việc đầu tư 2% GDP vào ngân sách quốc phòng. Con số đó nên là mức để hướng tới thay vì mức trần để đạt được. Chúng ta cần đầu tư mạnh mẽ hơn từ bây giờ, bởi vì an ninh là rường cột để nền kinh và xã hội phồn thịnh. Ngăn ngừa sự hung hăng hôm nay sẽ kém đắt đỏ hơn cuộc chiến ngày mai.  

Cuộc chiến hung bạo của Putin chống Ukraine đã làm mờ dần các ảo tưởng hợp tác hòa bình còn sót lại, vì thế , để an toàn được giữ vững, chúng ta phải chi tiêu nhiều hơn và đồng tâm đồng lòng hơn. Thách thức rất khắc nghiệt, nhưng NATO đã từng là một mỏ neo bảo vệ sự ổn định cho Châu Âu và Bắc Mỹ trong suốt gần 75 năm qua. Trong một thế giới các nguy hiểm luôn chực chờ, NATO phải bảo vệ không ngừng nghỉ người dân của mình, bảo vệ các giá trị dân chủ của mình và giữ gìn đất nước luôn vững mạnh.

*Jens Stoltenberg  hiện là đương kim Tổng thư ký NATO