Yevgeny Prigozhin, chủ sở hữu Tập đoàn Wagner bên trong trụ sở Quân khu Nam Nga ở Росто́в-на-Дону́.Tập đoàn Wagner/Planet Pix thông qua ZUMA Press Wire/TASS
Farida Rustamova và Maxim Tovkaylo
29/6/2023
Biên dịch: GaD
George Soros người Nga: đó là những gì Tổng thống Vladimir Putin đã gọi Yevgeny Prigozhin trong một cuộc phỏng vấn năm 2018. Vào thời điểm đó, Điện Kremlin nhấn mạnh rằng họ không có mối liên hệ nào với các dự án của Prigozhin.
Năm năm sau, tháng 6 năm 2023, “Soros người Nga” và quân đội riêng của ông ta có vũ trang, chiếm giữ một cơ sở quân sự ở nam Nga và tiến về Moskva. Putin coi đây là một cuộc nổi loạn vũ trang và một sự phản bội. Sau khi cuộc nổi dậy kết thúc, tổng thống Nga thừa nhận rằng Prigozhin và lính đánh thuê của ông ta đã sống dựa vào tài nguyên nhà nước trong suốt thời gian qua.
Tuyên truyền của Nga, theo sự dẫn dắt của Putin, tuyên bố rằng xã hội đã tập hợp xung quanh tổng thống trong cuộc nổi loạn. Tất nhiên, điều này không đúng. Người Nga đã không cố gắng ngăn chặn đội lính đánh thuê trên đường đến thủ đô, cũng như không ai xuống đường. Thay vào đó, họ rút tiền mặt, dự trữ thực phẩm và nhiên liệu, và lo lắng cho bản thân.
Nhưng điều gì đã xảy ra trong hành lang quyền lực và giới thượng lưu Nga trong những ngày nổi loạn? Những người cầm quyền nghĩ gì về Prigozhin trước cuộc nổi dậy, và họ có thực sự đoàn kết ủng hộ tổng thống trong thời gian đó không? Chúng tôi đã nói chuyện với những người liên hệ trong giới của Putin, điện Kreml, chính phủ và các công ty nhà nước. Đây là những gì họ nói với chúng tôi.
Trước cuộc nổi loạn: “Người có chí tiến thủ”
Prigozhin đã công khai chỉ trích Bộ Quốc phòng từ mùa thu năm ngoái, khi quân đội Nga bắt đầu mất một số lãnh thổ mà họ đã chiếm giữ ở Ukraina. Ví dụ, hồi tháng 10, ông ta nói: “Nhiều người trong số được gọi là quân nhân ‘chuyên nghiệp’ đã không học được gì ngoại trừ cách đi giày cao gót, mặc đồ nữ trang và viết báo cáo đẹp đẽ.”
Những lời hùng biện của Prigozhin dần trở nên gay gắt hơn và có mục tiêu hơn.
Tháng 2, ông cáo buộc Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu và Tổng tham mưu trưởng Valery Gerasimov muốn tiêu diệt công ty quân sự tư nhân Wagner (PMC), cho rằng Bộ Quốc phòng đã từ chối cung cấp đạn dược cho họ. “Shoigu, Gerasimov! Đạn dược ở chỗ quái nào vậy?!” lãnh đạo của Tập đoàn Wagner hét lên. Giữa chiến tranh, một người không có chức vụ hay quyền lực chính thức trong chính phủ, nhưng đã quen biết với Putin từ lâu, hầu như ngày nào cũng cáo buộc giới lãnh đạo quân sự không thể chạm tới của đất nước là kém hiệu quả.
Tại sao Prigozhin lại cho phép mình làm điều này và tại sao Putin không kiềm chế anh ta? Chúng tôi đã đặt ra những câu hỏi này cho các quan chức thuộc nhiều cấp bậc khác nhau vào đầu tháng 6, khi Tập đoàn Wagner rút khỏi tiền tuyến nhưng Prigozhin vẫn tiếp tục những hành động bộc phát khiêu khích.
Không ai có thể nói chắc chắn. Tuy nhiên, những người được phỏng vấn có kinh nghiệm nhất của chúng tôi đã tự tin rằng Putin đã không trừng phạt các cuộc tấn công của Prigozhin vào lãnh đạo Bộ Quốc phòng. Tất nhiên, tổng thống biết về những hành động bộc phát này, nhưng không khiển trách Prigozhin vì PMC Wagner đang chiến đấu hiệu quả hơn quân đội chính quy, họ giải thích.
Bài phát biểu của ông Putin trước cơ quan an ninh ngày 27 tháng Sáu. Serge Guneev, RIA Novosti/kremlin.ru
Chỉ ba tuần trước, một nhân viên của chính quyền tổng thống tham gia công việc của Hội đồng An ninh đã mô tả về kẻ nổi loạn trong tương lai như sau: “Ông ta chiến đấu hiệu quả, mọi người đang chết ở đó. Ông ấy có quyền lên tiếng; đó là cảm xúc của ông ấy. Tại sao không? ?Chúng tôi có quyền tự do ngôn luận.”
Nhiều người khen ngợi khả năng tổ chức của Prigozhin.
“Ông ta chắc chắn không phải là người bình thường, không ngu ngốc. Dù bạn có bao nhiêu tiền, bạn vẫn cần những người có đầu óc, và ông ấy đã tổ chức một chiến dịch lớn. Nhưng chúng ta càng tiến gần đến hòa bình, những người như vậy sẽ càng ít cần thiết hơn”, một người, nguồn thân cận với chính phủ dự đoán ba tuần trước. Ông so sánh Prigozhin với tên khủng bố cách mạng Yakov Blumkin, được biết đến với vụ ám sát đại sứ Đức Mirbach, kẻ châm ngòi một cuộc nổi dậy của Cánh tả đảng Xã hội-Cách mạng chống lại những người Bolshevik.
“Ông ấy có tham vọng thăng tiến vì đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Đây là tham vọng cá nhân, cả về chính trị và nghề nghiệp, trong kinh doanh”, người đứng đầu một trong những công ty nhà nước lớn nhất của Nga nói về hành vi của Prigozhin.
Lời chỉ trích Bộ Quốc phòng của thủ lĩnh lính đánh thuê Nga đã gây được tiếng vang lớn trong giới tinh hoa dân sự. “Khách quan mà nói, ông ấy đúng nhiều mặt. Những gì tôi thấy phù hợp với lời nói của ông ấy, ít nhất là về tổ chức công việc với quân đội, các vấn đề hậu cần và quản lý”, một quan chức cấp cao biết rõ Putin, cho biết.
Một nguồn tin khác thân cận chính phủ lưu ý rằng mặc dù nhiều người nắm quyền có thể đồng ý với bản chất những tuyên bố của Prigozhin, nhưng rất ít người đồng cảm với cá nhân ông ta. “Mọi người gửi cho nhau những video về hắn như một trò đùa, giải trí miễn phí. Nhiều người đồng ý với những gì hắn nói về quân đội đang sụp đổ một nửa, nhưng không thông cảm cho hắn vì suy cho cùng, hắn vẫn là một tên cướp.”
Những người có ảnh hưởng thân cận với Điện Kreml cho rằng Prigozhin có ít cơ hội gây ảnh hưởng đến Putin hơn Shoigu rất nhiều. “Shoigu liên lạc với Putin nhiều lần trong ngày, trong khi Prigozhin, mặc dù được Putin ủng hộ, nhưng không có cơ hội nói chuyện với ông ấy mỗi tuần hoặc thậm chí mỗi tháng một lần,” một nguồn tin thân cận với Điện Kreml cho biết.
Cuộc nổi dậy: “Mọi người đang đánh mất nó và doomscrolling.”
– “Anh có hiểu chuyện gì đang xảy ra không?”
– “Tôi không có ý kiến.”
Đây là cách trao đổi thông điệp điển hình của chúng tôi với các quan chức và nhà quản lý chính phủ Nga tối thứ Sáu, khi Prigozhin tuyên bố chiến dịch ở Rostov. Một số không trả lời gì cả.
Lúc đó, không ai hoàn toàn hiểu được tình hình nghiêm trọng như thế nào. Nhưng đến sáng thứ Bảy, một nhóm chiến binh của Prigozhin đã chiếm giữ trụ sở Bộ Quốc phòng ở Rostov-on-Don, trong khi một nhóm khác tiến về Moskva. Putin đã ghi lại một video địa chỉ khẩn cấp, cáo buộc Tập đoàn Wagner về tội nổi loạn quân sự và phản quốc. FSB và Bộ Quốc phòng yêu cầu các chiến binh Wagner hạ vũ khí. Moskva, khu vực Moskva và khu vực Voronezh được đặt dưới chế độ chống khủng bố.
Trong số những người ở vị trí cấp cao và cấp trung trong giai cấp thống trị Nga, cảm giác chính vào sáng và chiều thứ Bảy là bối rối về những gì đang xảy ra và làm thế nào điều này có thể xảy ra. “Mọi người đang đánh mất nó và đang lo lắng vì số phận,” một nguồn tin cấp cao thân cận với chính phủ trả lời khi được hỏi mọi thứ đang diễn ra như thế nào. “Chúng tôi không nhận được bất kỳ thông tin nội bộ nào. Không ai hiểu chuyện gì đang xảy ra và cần phải làm gì”, một quan chức liên bang cho biết.
Bắt đầu từ tối thứ Sáu, một số quan chức dân sự, quản lý chính phủ và thành viên gia đình của họ bắt đầu đặt vé rời Moskva, theo người quen thân của một tài phiệt Nga. “Mọi người đều sốt sắng tìm vé, thậm chí đến St. Petersburg,” ông nói, vì rời khỏi Nga không dễ dàng do lệnh trừng phạt và vé máy bay có sẵn nhanh chóng hết. Ba ngày sau, Chủ tịch Duma Quốc gia Vyacheslav Volodin xác nhận trên thực tế rằng các quan chức sợ hãi đã rời khỏi đất nước.
Hai quan chức liên bang kể lại rằng Bộ trưởng Tài chính Anton Siluanov, dường như lo sợ bị buộc tội không trung thành với cấp dưới, vào thứ Bảy, đã yêu cầu nhân viên trở về sau kỳ nghỉ và chuyến công tác và sẵn sàng đi làm ngày thứ Hai.
Cơ quan điều tra Vazhniye Istorii đưa tin, trích dẫn dữ liệu theo dõi chuyến bay, máy bay phản lực tư nhân của các tài phiệt Arkady Rotenberg và Vladimir Potanin, cũng như của Bộ trưởng Công nghiệp Denis Manturov, đã rời Nga ngày 24 tháng Sáu. Và máy bay của con trai Yuri Kovalchuk, một bạn thân của Putin, đã bay từ Moskva đến St. Một người quen của Manturov xác nhận rằng bộ trưởng đang bay tới Thổ Nhĩ Kỳ, nói rằng ông ấy đã “lên kế hoạch cho cuối tuần này từ lâu”.
Trong khi một số rời khỏi đất nước hoặc khởi hành từ Moskva, những người khác đã tự trang bị vũ khí. Không rõ liệu điều này là do lòng yêu nước dâng cao hay do lo ngại lực lượng an ninh sẽ không thể chống lại quân nổi dậy. Ban quản lý một công ty nhà nước đã cấp vũ khí cho một số nhân viên công ty.
“Văn phòng chúng tôi là một cơ sở an toàn ở trung tâm Moskva. Sau bài phát biểu của Putin, chúng tôi được triệu tập họp và những người trong chúng tôi có kinh nghiệm chiến đấu hoặc từng phục vụ trong quân đội được yêu cầu tuần tra trên đường phố và ngõ hẻm nơi đặt văn phòng. Ai đồng ý đã được cấp vũ khí. Dịch vụ an ninh đã tổ chức mọi thứ, nhưng họ không phải là những người duy nhất đi tuần tra,” một giám đốc cấp cao công ty nhà nước cho biết. Theo người quản lý, ông chủ đã nói với nhân viên: “Chúng ta sẽ tiêu diệt bọn khủng bố cho đến viên đạn cuối cùng”.
Tuy nhiên, sẽ là cường điệu khi cho rằng nỗi kinh hoàng hiện sinh ngự trị trong tất cả các cơ quan liên bang và công ty nhà nước Nga.
Cuộc nổi dậy của Prigozhin diễn ra vào thứ Bảy. Nhiều quan chức và quản lý chính phủ đã rời thành phố một ngày trước đó và không có yêu cầu ngay lập tức để họ quay trở lại làm việc. Ví dụ, một nhân viên của chính quyền tổng thống đang tạo cảnh quan cho khu vườn tại dacha trong cuộc nổi loạn, trong khi đồng nghiệp anh ta thuộc bộ máy chính phủ đang đi dạo với con cái.
Trong số các quan chức dân sự, nhân viên khối chính trị Điện Kreml đã phải làm việc thứ Bảy. Khoảng 10 giờ sáng, sau bài phát biểu của Putin, các thống đốc, hạ nghị sĩ và thượng nghị sĩ bắt đầu nhận được cuộc gọi từ Staraya Ploshchad [địa điểm của chính quyền tổng thống] yêu cầu họ công khai tuyên bố ủng hộ Putin. Điều quan trọng đối với Điện Kreml là tạo ra ảo tưởng rằng toàn xã hội đã tập hợp xung quanh tổng thống. Sau cuộc nổi dậy, cả bản thân Putin và cơ quan tuyên truyền của Nga đều lặp lại khẳng định rằng người dân ủng hộ chính quyền chứ không phải quân nổi dậy.
“Chúng tôi đã quay một video bày tỏ sự ủng hộ tổng thống trước khi họ gọi – trước hết, chúng tôi muốn trấn an mọi người”, người quen của chúng tôi trong giới lãnh đạo một khu vực của Nga nhớ lại. Điện Kreml không có hướng dẫn nào khác – chính quyền khu vực đã đồng ý giữ liên lạc với đặc phái viên. Theo sáng kiến của thống đốc, các quan chức đã tìm ra có bao nhiêu người trong hàng ngũ đang phục vụ hoặc đã từng phục vụ dưới quyền của Prigozhin. Theo người được phỏng vấn, hóa ra đó chỉ là một số ít và không cần phải lo sợ về bất kỳ tình trạng bất ổn nào trong khu vực.
Một người khác được phỏng vấn thân cận với lãnh đạo một khu vực gần Moskva kể lại rằng quân đội và Lực lượng Vệ binh Quốc gia đã không làm gì cho đến khi họ được các quan chức dân sự yêu cầu: “Họ chỉ đặt kho chứa vũ khí và nhà tù dưới sự bảo vệ nghiêm ngặt khi chính quyền dân sự trình cho họ ý tưởng này. Nói cách khác, không có kế hoạch nào cả, mặc dù có người trong đơn vị — không phải ai cũng ra trận.”
Sau cuộc nổi dậy: “Shoigu nên tự bắn mình.”
Tối thứ Bảy, Prigozhin cho biết chiến binh của ông sẽ quay về trại dã chiến, tuyên bố rằng họ đã đến cách Moskva 200 km. Thông qua sự hòa giải của Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko, ông ta đã xoay sở để vụ án hình sự binh biến chống mình bị hủy bỏ. Prigozhin và chiến binh của ông ta sẽ chuyển đến Belarus theo thỏa thuận.
Trong khi thứ Hai được tuyên bố là một ngày nghỉ đối với người Moskva, tất cả các quan chức và nhà quản lý Nga đã quay trở lại làm việc; bao gồm thành viên chính phủ, những người đã nói trước máy quay rằng nền kinh tế và lĩnh vực xã hội đã tồn tại sau cuộc nổi dậy và mọi thứ đều nằm trong tầm kiểm soát. Tuy nhiên, sự mệt mỏi trên khuôn mặt thủ tướng và các phó thủ tướng thể hiện rõ sự căng thẳng mà họ đã phải chịu đựng.
Một cuộc họp các phó thủ tướng tại Nhà Trắng Nga ngày 26 tháng Sáu. Ảnh chụp màn hình phát sóng
Chuyện gì đã xảy ra thế? Về cuộc nổi dậy, những người được phỏng vấn của chúng tôi đồng ý rằng Prigozhin “đã phát điên”.
“Sớm hay muộn, Novichok [một chất độc thần kinh được dùng đầu độc nhà phê bình điện Kremlin Alexei Navalny] sẽ tìm đến y”, một người quen Putin cho biết.
Nhưng có lẽ còn hơn cả sự ủng hộ đối với cuộc nổi loạn của Prigozhin, giới tinh hoa dân sự Nga còn thất vọng trước hành vi của Putin, lực lượng an ninh và quân đội của ông ta.
“Tôi cảm thấy rất xấu hổ vì điều gì đó như thế này lại có thể xảy ra ở đất nước chúng ta”, một nguồn tin hành pháp cấp cao cho biết, và nói thêm rằng ông cảm thấy tồi tệ hơn cả sau khi bắt đầu chiến tranh. “Vâng, đây là phản quốc, nhưng làm sao có thể kết thúc ở một thành phố yên bình [Rostov-on-Don] mà không có bất kỳ sự kháng cự nào? Người đã trốn khỏi Rostov [Shoigu] này, nếu anh ta làm mọi thứ rối tung lên đến mức như vậy, anh ta chỉ nên tự bắn mình nếu có bất kỳ tý danh dự nào,” anh nói.
“Những người Prigozhin này lẽ ra phải bị loại bỏ trên đường từ Rostov, tấn công bằng một loạt đạn để không ai dám – đó là nhiệm vụ của nhà nước. Thay vào đó, họ thả chúng ra và cho phép đến Belarus ! Và điều tồi tệ nhất là, không có ai ở đó, mọi người đã biến mất: Putin, Shoigu, tất cả mọi người,” một người được phỏng vấn thân cận với chính phủ giận dữ trầm ngâm.
“Một nước cộng hòa chuối”, “rạp xiếc”, “chúng tôi đã bị lừa khắp nơi” – đây là cách diễn đạt được sử dụng để mô tả cảm xúc của những người được phỏng vấn về phản ứng của giới lãnh đạo quân sự và chính trị của đất nước đối với cuộc nổi dậy. Thành viên giới thượng lưu Nga, những người đã thích nghi với thực tế mới trong cuộc chiến kéo dài gần một năm rưỡi với Ukraina, lại một lần nữa bị chấn động sâu sắc.
“Mọi người trong giới thượng lưu nhất trí tin rằng Putin đã mất kiểm soát Prigozhin và toàn bộ tình hình. Họ sẽ nhớ rất rõ điều này”, Alexandra Prokopenko, chuyên gia tại Trung tâm Á-Âu Carnegie Nga, người nghiên cứu về giới thượng lưu Nga, cho biết.
PS: Bốn ngày sau cuộc nổi dậy của Prigozhin, Putin đến Dagestan để thảo luận về du lịch. Khi được hỏi các quan chức hiện đang cảm thấy và hành xử như thế nào, một người được phỏng vấn của chính phủ trả lời: “Như mọi khi – như thể không có gì xảy ra :).”
Nghiên Cứu Lịch Sử 