Nghiên Cứu Lịch Sử

The New York Times

Nicle Hong và Zixu Wang

Đinh Tỵ biên dịch

Tỷ lệ hôn nhân của Trung Quốc hiện nay đang thấp kỷ lục. Các biến động chính trị và suy thoái kinh tế gần đây là nguyên nhân bồi thêm khiến các cặp đôi trì hoãn việc hôn nhân.

Đối với nam thanh nữ tú tại Trung Quốc, ba năm vừa qua là một ký ức đáng sợ. Tỷ lệ thất nghiệp ở giới trẻ tăng vọt trong bối cảnh một làn sóng sa thải của giới chủ. Chính sách hạn chế Covid khắc nghiệt giờ chỉ là ký ức buồn nhường chổ cho cảm thức về một tương lai bất định. 

Đối với nhiều người, biến chuyển gần đây là một nguyên nhân khác khiến người trẻ trì hoãn các quyết định trọng đại trong đời – vốn góp phần cho tỷ lệ kết hôn thấp kỷ lục và khiến các nổ lực của chính phủ nhằm ngăn chặn đà tiến một cuộc khủng hoảng dân số học khó khăn thêm bội phần.

Grace Zhang, một công nhân chuyên ngành kỹ thuật, từ lâu chần chừ chưa muốn kết hôn, đã trải qua hai tháng buộc ở trong nhà như tù đày trong đợt Thượng Hải bị chính phủ phong tỏa hồi năm ngoái. Bị tước đoạt quyền tự do đi lại, cô ấy dần dà lâm vào tình trạng mất kiểm soát. Khi chứng kiến cảnh phong tỏa lan sang nhiều thành phố khác, niềm lạc quan của cô ấy vơi cạn dần. Khi Trung Quốc tái mở cửa trong tháng 12, cô Zhang, 31 tuổi, giã từ Thượng Hải để tìm kiếm vận hội mới ở nơi xa xăm, rong ruổi qua nhiều thành phố với niềm hy vọng việc thay đổi cảnh quan sẽ khiến cô ấy tìm lại niềm vui đã mất.

Gần đây, khi cô thấy số lượng sa thải lao động ngày càng tăng trong một cổ máy kinh tế vận hành bị trục trặc, cô tự nhủ liệu công việc của cô có đủ bảo đảm cho việc duy trì một gia đình trong tương lai không. Cô đã có bạn trai nhưng chưa có kế hoạch kết hôn tức thời, mặc cho cha cô thường xuyên hối thúc vì cô không còn trẻ nữa.

 “Cuộc sống bây giờ quá nhiều bất trắc sẽ khiến người ta không dám liều lĩnh xông pha cuộc sống mới”, cô nói.

Tại Trunng Quốc, con số kết hôn đã tụt giảm trong chín năm liền, không đầy 10 năm qua con số đã giảm đi một nửa. Năm ngoái, khoảng 6,8 cặp đôi đăng ký kết hôn, con số thấp kỷ lục kể từ năm 1986, giảm từ 13,5 triệu trong năm 2013, theo dữ diệu được chính phủ công bố hồi tháng trước. 

Mặc cho con số năm 2023 đã tăng nhiều so với năm trước đó, số người chọn ly hôn cũng lắm. Quý 1 trong năm nay, có hơn 40 ngàn cặp đôi kết hôn so với cùng kỳ năm ngoái, trong khi số vụ ly dị tăng vọt lên 127 ngàn.

Các cuộc khảo sát cho thấy giới trẻ có tâm lý ngại ngần một phần ở chi phí nuôi dạy một đứa trẻ quá tốn kém bởi hệ thống giáo dục ở Trung Quốc quá đắt đỏ. Khi phụ nữ  tại nhiều thành phố ngày càng độc lập về tài chính và có trình độ giáo dục cao, cuộc hôn nhân vì gia tài không còn quyến rũ họ. Còn đàn ông thì biện hộ họ không đủ điều kiện kết hôn, viện dẫn sức ép văn hóa: muốn bước vào ngưỡng cửa hôn nhân đòi hỏi phải có nhà riêng và xe hơi làm phương tiện đi lại. 

Sự bất ổn trong ba năm qua  khiến những sức ép đó càng thêm nặng nề, định hình lại các kì vọng của nhiều người trẻ về việc xây dựng tổ ấm gia đình. Dưới thời lãnh đạo Tập Cận Bình, người dân Trung Quốc ngày càng bị sức ép xã hội bủa vây – đây có thể là nguyên nhân khiến con số kết hôn ngày thêm ảm đạm.

 “Nếu người trẻ không mấy tự tin về tương lai, rất khó cho họ suy nghĩ tìm lối ra và quyết định kết hôn”, Xiujian Peng, giáo sư cao cấp tại Đại học Victoria Úc nhận định.

Tại Trung Quốc, một cặp đôi sống không hôn thú hoặc độc thân mà có con là trường hợp cực hiếm, sự suy giảm hôn phối bị ràng buộc bởi tỉ lệ sinh ngày càng tụt dần. Năm ngoái, dân số Trung Quốc đã tụt giảm kể từ lần đầu tiên kể từ thập niên 1960, thời ấy xảy ra nạn đói lan rộng khắp cả nước.

Đảng Cộng sản cầm quyền Trung Quốc đã tung ra một chiến dịch tuyên truyền hối thúc mọi người kết hôn và sinh con, thậm chí đã diễn ra các sự kiện tìm kiếm bạn đời cho đích thân nhà nước bảo trợ. Chính phủ đang triển khai các chương trình thử nghiệm trong 20 thành phố nhằm quảng bá một “kỷ nguyên mới’ trong hôn nhân. Trọng tâm của chính sách kỷ nguyên mới là các ông bố bà mẹ nên chia sẻ trách nhiệm chung về nuôi dạy con cái – một cách thừa nhận rằng, phụ nữ truyền thống tại Trung Quốc từng oằn mình hứng cảnh nuôi dạy con cái một cách bất công. Một chính phủ địa phương tại miền đông Trung Quốc đã cho triển khai một ứng dụng ông tơ bà nguyệt.

Tuy nhiên nhiều lo lắng là có cơ sở, tại sao quá nhiều người đặt vấn đề vấn nạn suy giảm kết hôn là chuyện không dễ giải quyết. 

Đối với Xu Bingqian, 23 tuổi, một sinh viên tốt nghiệp gần đây, kế hoạch học tập tại Tây Ban Nha và nộp đơn cho chương trình sau đại học tại đây đã bị đại dịch làm đảo lộn. Một vị giáo sư của cô, người Cuba, không thể trở lại Trung Quốc giảng dạy vởi vì chính sách hạn chế đi lại. Phong tỏa khiến cô Xu bị kẹt lại tại giảng đường, tranh cãi với các bạn học của cô bùng lên. Họ ca thán các cơ hội học tập bị mất, cô nói, bày tỏ nỗi lòng thất vọng tràn trề.   

Cô Xu hiện thời đang làm việc tại nhà sách ở phía đông thành phố Thanh Đảo, đã giãi bày các gián đoạn trong học tập khiến cho họ chọn cách tiếp cận “bảo thủ” hơn và tránh xáo trộn đời sống, như việc kiếm bạn trai chẳng hạn.

 “Tôi không chắc anh ta là người như thế nào nữa”, cô Xu nói. “Tôi không muốn kiểu lựa chọn may rủi này xâm  nhập vào cuộc sống tôi”.

Tháng rồi, chủ đề hôn nhân trở thành một đề tài nóng hổi trên mạng sau khi một đoạn phim được lan truyền chóng mặt trên mạng Weibo – phiên bản Twitter Trung Quốc, chiếu cảnh một gã đàn ông sau trận cãi vã đã ra tay giết chết vợ bằng cách dùng xe hơi cán qua người vợ nhiều lần. Nhiều lời bình luận cảnh báo phụ nữ không nên kết hôn. Một thẻ hashtag của Weibo gần đây nội dung chống kết hôn đã nhận được 92 triệu bình luận, kèm nhiều lời bình viện dẫn thiếu các biện pháp bảo vệ phụ nữ trong luật ly hôn Trung Quốc và các luật bạo hành trong nước.   

Phụ nữ tuổi từ 25 đến 29 sống tại các vùng đô thị Trung Quốc thổ lộ chưa từng thấy giấy chứng nhận kết hôn đã tăng từ con số 8,6% đến 40,6 % chỉ trong vòng 20 năm (2000-2020), theo một thống kế của Wang Feng, giáo sư xã hội tại đại học California, Irvine. Có nhiều đàn ông tâm sự việc trì hoãn kiếm bạn đời là do cảm nhận bất an về kinh tế. Bởi vì văn hóa chuộng con trai suốt những năm chủ trương chính sách 1 con của chính phủ, kết thúc năm 2016, khiến Trung Quốc thừa 35 triệu đàn ông, muốn có vợ buộc tài chính phải vững vàng.  

Xu Xi, 30 tuổi, từ có chân trong công ty công nghệ đa quốc gia, trong năm nay đã nhảy việc sang một tập đoàn do nhà nước sở hữu. Anh muốn một công việc ổn định, thậm chỉ lương bổng bị giảm tới 50% và hiện giờ anh có thu nhập khoảng 28 ngàn đô la một năm.

Sau bước nhảy việc, anh muốn cùng bạn gái kết hôn vào năm tới, nhưng không vội có con bởi vì chi phí nuôi dạy quá đắt đỏ. Ông nói nhiều người cảm nhận bị nghèo hơn mặc dù Trung Quốc đang dần phồn thịnh hơn, một cảm thức sẽ tác động đến thái độ không thể đảo ngược đối với thanh niên nước này về hôn nhân. Nếu xét về sản lượng kinh tế bình quân trên đầu người, theo các nhà nhân khẩu học Trung Quốc, nước này hiện đứng thứ nhì trên thế giới nếu xét về chi phí nuôi dạy một đứa trẻ, tức chỉ xếp sau Hàn Quốc.  

 ‘Hiện giờ, tôi vẫn đang tìm sự ổn định và theo dõi diễn biến kinh tế đất nước”, cô Xu, hiện đang sống tại tây nam thuộc thành phố Thành Đó nói.

Cho đến tận năm 2020, Erin Wang, 35 tuổi, giữ thái độ hết sức lạc quan về Trung Quốc. Khi ấy, cô chứng kiến chính sách phong tỏa của chính phủ đối với các công ty tư nhân khiến nhiều người bị mất việc cùng một phương cách xử lý dịch bệnh một cách hung bạo của chính phủ. Cô trở nên lo lắng về môi trường ngày càng chuyên chế.   

 “Tôi không đủ tin tưởng có thể chăm lo một đứa trẻ tại Trung Quốc’, cô nói.

Gần đây, cảm nhận hơi nóng tỏa ra từ sức ép công việc tư vấn tài chính, cô bỏ việc và từ Hàng Châu chuyển sang Thượng Hải để tìm kiếm một sự nghiệp mới. Cô hy vọng Thượng Hải sẽ có nhiều công việc việc làm đa dạng hơn Hàng Châu, nơi nhiều đàn ông thuộc xã hội như cô chỉ muốn một người vợ cúc cung tận tụy, hy sinh sự nghiệp để chăm lo gia đình mà thôi.

Tháng 4 năm này, cô xuất ngoại sang Hoa Kỳ, nơi cô từng làm việc trong 4 năm để xem liệu mình có nên tiếp tục ở đây không. Hiện giờ cô đang ở Trung Quốc nhưng đang vạch ra kế hoạch tương lai, chuyển một số tiền qua ngân hàng nước ngoái và tìm kiếm các visa nói ngoài.

 “Tôi thật sự muốn lấy chồng”, cô nói, “nhưng nếu không tìm ai phù hợp, tôi sẽ sống độc thân cho đến khi từ giã cõi đời ”

Nicole Hong là thông tín viên tại Trung Quốc. Trước đây cô cộng tác cho tờ The Wall Street Journal, nơi đây cô thuộc một nhóm nhà báo giành được giải thưởng Pulitzer cho hạng mục Phóng sự Trong nước.

Zixu Wang là thông tín viên Trung Quốc cho báo The Times. Anh học nghiệp vụ báo chí tại Hồng Kông và học luật nhân quyền quốc tế tại Hoa Kỳ. Gần đây anh thường trú ở Hồng Kông.